پاندمی یا جهانگیری ویروس کرونا تا زمان ساخت واکسن برای درمان کرونا تنها با کنترل، رعایت بهداشت فردی و اجتماعی، در خانه ماندن تا حد امکان و فاصلهگذاری اجتماعی قابل کنترل است. داروهایی هم که برای درمان کرونا هر روز نامشان بر سر زبانها میافتد داروی اختصاصی درمان کرونا نیستند و بر روی عدهای از بیماران نتیجه مثبت داشتهاند نه همه. حالا مهمترین سوالی که مردم و مسئولین هر روز از خودشان میپرسند این است که واکسن قطعی کرونا چه زمانی ساخته میشود و به دست مردم میرسد؟ در مجله کوروش به شما میگوییم که طبق گفته پزشکان واکسن کرونا قرار است چه ساخته و آماده شود و به دست عموم مردم برسد.
چرا ساخت واکسن کرونا زمان میبرد و چه زمانی قرار است آماده شود؟
آیا واکسن کرونا ساخته و کشف شده است؟ خیر. واقعیت این است تولید واکسن کرونا حداقل یک سال زمان میبرد اما چرا این یک سال زمان طولانیای نیست؟ واکسن کرونا چگونه ساخته میشود و در حال حاضر در چه مرحلهای است؟ هر کدام از چهار فاز بررسی واکسن با چه هدفی اجرا میشود؟ پیچیدگی خاص واکسن کرونا در چیست؟ خطرات احتمالی عجله کردن د راستفاده از واکسن بدون گذران تستهای کافی چه میتواند باشد؟
حقیقت این است که ساخت واکسن کرونا ۱۸ ماه زمان میبرد. حتی اگر واکسن کرونا در این بازه زمانی آماده شود لقب سریعترین واکسن تاریخ بشر تاکنون را به خود اختصاص خواهد داد.
وقتی کشور چین رشته ژنتیکی ویروس کرونا کووید ۱۹ را در ماه ژانویه ۲۰۲۰ منتشر کرد شرکتهای مشهور واکسنسازی در سرتاسر دنیا شروع به ساخت واکسنهای پیامرسان مبتنی بر RNA کردند که متفاوت از واکسنهای معمولی عمل میکردند. این واکسنها پروتئینهایی را هدف قرار میدهند که امکان گسترش و تکثیر ویروس را میدهد. این یعنی دانشمندان نیاز به کشت پاتوژن ویروس برای آزمایش نخواهند داشت و این یک خبر بسیار خوب و مسئله مهمی است چون حدود چند ماه یا یک دهه این کشت در حالت عادی ممکن است طول بکشد. درباره ویروس کرونا دانشمندان توانستند نقشه ژنتیکی آن را کشف و نسخه بیضرر آن را در آزمایشگاه تولید کنند.
پروتئین میخی
این همان چیزی است که به آن آنتیژن پروتئین میخی میگویند و به ویروس امکان میدهد با آلوده کردن سلولهای انسان خود را تکثیر و نهایتا سلول را بکشد. این کار منجر به عکسالعمل سیستم ایمنی بدن و مانع از چسبیدن آنتیژن به سلولهای انسان و در نتیجه تکثیر آنها میشود. بر همین اساس دانشمندان داروسازی توانستند یک واکسن آزمایشی «ام آی ان ای» را فورا آماده کنند.
موسسه ملی بهداشت هم با پیگیری سریع تنها در ۴۲ روز آن را به مرحله آزمایش انسانی برد. این کار موجب شگفتی شد زیرا واکسیناسیون در واقع پیشگیری و نه درمان بیماری است، باید روی انسانهای سالم آزمایش شود و در واقع به سیستم ایمنی بدن در مقابله با بیماری کمک میکند. در نتیجه امکان عوارض جانبی وجود دارد که این افراد را از خود ویروس هم بیمارتر کند. از آنجا که واکسن قرار است برای میلیاردها انسان ساخت شود پس باید آزمایشها و پروتکلهای بیشتری را در مقایسه با روشهای درمانی بگذرانند.
برای همین رسیدن واکسن (هر واکسنی در مجموع) به بازار طولانی مدت خواهد بود.
فازهای مختلف ساخت واکسن به چه ترتیب است و چه اهمیتی دارند؟
فازهای اول و دوم و سوم ساخت واکسن
آزمایش واکسن ۴ فاز دارد. فاز یک واکسن به تعداد معدودی انسان بالغ تزریق میشود تا امن بودن آن و واکنش سیستم ایمنی بدن بررسی شود. این افراد بین چند ماه تا یک سال برای عوارض جانبی پایش میشوند. تمام واکسنهای کرونا در کشورهای مختلف که ادعای ساخت آن را دارند از روسیه گرفته تا چین و فرانسه و آمریکا فعلا در این مرحله هستند.
در فاز دو گروهی بزرگتر تا چند صد انسان بالغ در آزمایش شرکت میکنند. برخی از آنها از گروههای در خطر ابتلا به ویروس کرونا خواهند بود. دانشمندان روی واکنش سیستم ایمنی بدن، امن بودن واکسن، دوز مورد استفاده و نوع تزریق آن تحقیق میکنند. این فاز بین چند ماه تا دو سال طول میکشد.
در فاز سوم واکسن روی دهها هزار نفر آزمایش میشود تا عوارض جانبی آن که در گروههای کوچک دیده نشده پیدا شود. کارآمدی واکسن یعنی شبیهسازی ویروس و ایجاد واکنش مناسب سیستم ایمنی بدن هم بررسی میشود. این کار سالها طول میکشد و تنها بعد از این روند واکسن میتواند درخواست اجاز تولید را ارائه بدهد.
فاز چهارم تولید واکسن
فاز چهارم توسط تولید کننده و بعد از عرضه واکسن اجرا میشود. تولید کننده موظف است به صورت مداوم کارآمدی واکسن را پایش و هر گونه ناکارآمدی آن را گزارش کنند. یا نسخههای به روز را متناسب با جهش ویروس آماده کند که برای ویروسهای آنفولانزا عادی است. پس هر چند شاید خیلی طولانی به نظر برسد اما چارچوب زمانی ۱۲ الی ۱۸ ماه برای واکسن کرونا به طرز بیسابقهای کوتاه است. پس انجام آزمایش ضروری است و عجله در تولید آن میتواند مرگبار باشد.
قبلا هم چنین اتفاقی افتاده است. غول داروسازی فرانسه، سانوفی پاستور در فیلیپین واکسنی برای تب دنگو ارائه کرد. این واکسن در سال ۲۰۱۶ که سال انتخابات در این کشور بود با عجله عرضه شد. با وجود هشدارهای کارشناسان وزارت بهداشت مجوز تزریق آن به ۸۳۰ هزار دانشآموز ابتدایی صادر شد و بسیاری از آنها با خطر نشانههای حاد مواجه شدند. دلیلش هم این بود که مرحله ضروری آزمایش روی کودکان که اصلا تا به حال به تب دنگو مبتلا نشده بودند انجام نشد. متاسفانه گزارشها تا مرگ ۶۰۰ دانشآموز دریافت کننده واکسن را تایید میکنند. این پرونده پزشکی هنوز در دادگاه در جریان است.
۱۲ تا ۱۸ ماه زمان برای تولید واکسن کرونا بلندپروازانه است؟
پاسخ مثبت است. هر چند ویروس کرونا با سرعتی زیاد در سراسر جهان در حال شیوع است و باید نگران این مسئله بود، اما با وجود این نیاز فوری به واکسن باید قبل از تولید انبوه آزمایشهای مهم انجام شود. به این ترتیب امکان دارد بعد از تولید واکسن مشکلات احتمالی هم مطرح شود. به این ترتیب زمان ۱۲ تا ۱۸ ماهه بسیار بلندپروازانه به نظر میرسد. مسئولان باید درباره روش سریعتر پایش واکسنی با کاربرد گسترده بسیار مراقب باشند.