شکی نیست که بیماری سلیاک بهویژه با محبوبیت غذاهای فاقد گلوتن در قفسههای فروشگاهها و مواد غذایی با برچسب «بدون g» در رستورانها، مورد توجه مردم قرار گرفته است. به دلیل رژیمهای بدون گلوتن، که مد روز شدهاند، اغلب در مورد معنی بیماری سلیاک، عدم تحمل گلوتن، حساسیت به گلوتن یا حساسیت به گندم سردرگمی وجود دارد. موارد زیادی وجود دارد که اختلالات مربوط به گلوتن را تعریف میکند. این اصطلاح اساسا شرایط مربوط به مشکلات مصرف مواد غذایی حاوی گلوتن را شامل میشود. غذاهای حاوی گلوتن – که یک پروتئین اتصال دهنده است – شامل انواع مختلفی از نان، غلات و محصولات پخته شده است، اما شرایط مرتبط با آن کاملا متفاوت است. در این مطلب از مجله کوروش درباره علایم عدم تحمل گلوتن، پیشگیری و درمان آلرژی به گلوتن و تفاوت حساسیت گلوتن و سلیاک را بر اساس ترجمه مقالهای از سایت Everyday health برای شما توضیح خواهیم داد.
آلرژی گندم چیست؛ علائم، عوامل و درمان آن
آلرژی به گندم معمولا با بیماری سلیاک و عدم تحمل گلوتن در ارتباط است اما آلرژی به گلوتن یا عدم تحمل گلوتن و آلرژی به سلیاک کاملا متفاوت هستند. دکتر موکرجی میگوید: آلرژی به گندم یک واکنش ایمنیشناختی نامطلوب به پروتئین گندم است. یعنی سیستم ایمنی بدن شما بیش از حد نسبت به گندم واکنش نشان میدهد و عوامل ایجاد آلرژی گندم شامل سابقه خانوادگی آلرژی، آسم یا اگزما است.
آلرژی به گندم علائم واکنشی از واکنش آلرژیک مانند کهیر، عطسه، سردرد و در بدترین حالت آنافیلاکسی تهدید کننده را ایجاد میکند. بنا بر شواهد، حالت تهوع، اسهال و ناراحتی معده نیز شایع است و میتواند تمایز بین آلرژی به گندم و عدم تحمل گلوتن را دشوار کند. حساسیت به گندم در کودکان شیرخوار و نوزادان هم مشاهد میشود.
متخصص آلرژی میتواند به تشخیص درست کمک کند و برای درمان آن، باید از مصرف غذاهای حاوی گندم اجتناب کرد.
بیماری سلیاک چیست؟
از هر ۱۳۳ آمریکایی یک نفر (حدود ۱ درصد از جمعیت) مبتلا به سلیاک است که یک بیماری خود ایمنی است، این آمار یعنی حدود ۳ میلیون نفر سلیاک دارند. جرالد برتیگر، متخصص گوارش توضیح میدهد، وقتی کسی سلیاک دارد، به گروهی از پروتئینهای موجود در گندم، چاودار و جو به نام گلوتن واکنش نشان میدهد. اما به دلایلی که کاملا شناخته نشده است، بلعیدن گلوتن باعث میشود که روده خارجی با واکنش التهابی به گلوتن حمله کند. (بدن در پاسخ، برخی از آنتیبادیها را تولید میکند.)
دکتر برتیگر اضافه میکند که برای اکثر افراد مبتلا به این بیماری، داشتن رژیم غذایی کاملا بدون گلوتن، علائم بیماری سلیاک را به طور کامل از بین میبرد، اما هنوز گروه کوچکی از بیماران هستند که هنوز هم چنین واکنش التهابی و عوارض جانبی را دارند. او میگوید: گلوتن صددرصد از کل قضیه نیست، اما قسمت عمدهای از داستان است.
علایم احتمالی بیماری سلیاک
اما در این میان متاسفانه ۸۳ درصد از افراد مبتلا به بیماری سلیاک، کاملا یا به درستی تشخیص داده نمیشوند و عمدتا به این دلیل است که علائم و نشانهها میتوانند بسیار متفاوت باشند.
در برخی افراد علائم دستگاه گوارش شامل اسهال، یبوست مزمن، درد شکم، نفخ شکم و افزایش یا کاهش وزن است و در برخی دیگر، به صورت علائمی مانند درد مفاصل، مشکل در تمرکز، خستگی، گرفتگی عضلات، کمخونی غیر قابل توضیح و مشکلات باروری در زنان. به همین خاطر تشخیص ممکن است دشوار باشد و اگر پزشکی مشکوک به سلیاک نباشد، ممکن است سالها از تشخیص بیمار بگذرد.
تشخیص بیماری سلیاک
پزشک معالج باید از این علائم، همراه با سابقه شخص در بیماریهای مربوط به خود ایمنی یا سابقه خانوادگی سلیاک مطلع و در کنار آن آزمایش انجام شود. آزمایش از طریق آنتیبادی IgA ترانس گلوتامیناز بافتی و آزمایش آنتی بادی IgA انجام میشود. در حین انجام آزمایش نیز رژیم منظمی باید در نظر گرفته شود، زیرا قطع گلوتن قبل از آزمایش میتواند نتیجه نادرستی بدهد.
علایم عدم تحمل گلوتن یا حساسیت به گلوتن
به نظر میرسد عدم تحمل گلوتن و سلیاک هر چند دو اصطلاح کاملا متفاوت هستند، اما در واقع به طور یکسانی خود را نشان میدهند و پزشک را دچار سردرگمی میکنند. به عدم تحمل گلوتن در علم پزشکی، حساسیت به گلوتن غیر سلیاک یا NCGS گفته میشود و کسانی به آن مبتلا هستند که نه به سلیاک و نه به آلرژی گندم حساسیت دارند.
از سوی دیگر آزمایش نشان نمیدهد که بیمار در روده کوچک خود آنتیبادی تولید میکند یا التهاب دارد یا خیر و علائم هم میتواند بسیار شبیه سلیاک باشد، از جمله نفخ، گاز معده، شکم درد، تغییر در حرکات روده، نوسان از اسهال تا یبوست، درد مفاصل، گرفتگی عضلات، نوروپاتی و در نهایت با متوقف شدن مصرف گلوتن بیمار بهبود مییابند.
دکتر موکرجی میگوید که این علائم غالبا بسیار شبیه آن چیزی است که افراد مبتلا به سندرم روده تحریکپذیر (IBS) تجربه میکنند.
درمان عدم تحمل گلوتن
برای کنترل علائم باید از مصرف گلوتن خودداری کنید. اما تنها بیمارانی که رژیم غذایی فاقد گلوتن یا کم گلوتن دارند، ممکن است دچار مشکلات تغذیهای شوند، زیرا بسیاری از غذاهای فاقد گلوتن با ویتامینها و مواد معدنی لازم مانند ویتامینهای گروه B و آهن غنی نشدهاند.
یک متخصص تغذیه میتواند اطمینان حاصل کند که مواد مغذی مورد نیاز برای عملکرد بهینه را دریافت میکنید. همچنین میتواند در ارزیابی مجدد میزان حساسیت به گلوتن به شما کمک کند تا ببینید آیا میتوانید مقداری از غذاهای حاوی گلوتن را مصرف کنید یا خیر.
از سوی دیگر هنور هم برخی افراد بر این باورند که درمان حساسیت به گلوتن در طب سنتی نیز میتواند یک راه موثر باشد و طب سوزنی را برای درمان انتخاب میکنند.
تفاوت عدم تحمل گلوتن و سلیاک
اگر مبتلا به سلیاک هستید، تنها روش درمانی موجود در حال حاضر یک رژیم غذایی فاقد گلوتن است که به روده کوچک شما اجازه میدهد تا بهبود یابد، علائم را برطرف کرده و از کمبودهای تغذیهای که میتواند از مشکلات جذب غذا هنگام ابتلا به بیماری ناشی شود، جلوگیری کند. از موارد واضح- مانند نان، ماکارونی، کلوچه و سایر غذاهای فرآوری شده – همچنین محصولاتی که ممکن است دارای منابع ناخالص گلوتن باشند، مانند مکملهای غذایی، ویفرها و حتی برخی از مواد آرایشی خاص، باید اجتناب کنید.
در این مورد، درمان به صورت طولانی مدت خواهد بود و به دلیل کمبودهای معمول تغذیهای مرتبط با سلیاک (مانند آهن، کلسیم و ویتامین D)، افراد مبتلا به سلیاک، بیشتر در معرض خطر کمخونی، پوکی استخوان، ناباروری و مشکلات کبدی، کیسه صفرا یا لوزالمعده قرار دارند.
نکته جالب این است که داروهایی در حال تولید هستند که میتوانند از طریق از بین بردن بار گلوتن برای افراد مبتلا به بیماری سلیاک، به آنها کمک کنند. حداقل پنج یا شش دارو از شرکتهای مختلف دارویی وجود دارند که با هدف درمان بیماری سلیاک تولید میشوند ولی همه آنها در مراحل مختلف آزمایشی هستند.
دکتر برتینگر میگوید: در حالی که هیچ کدام از همین داروها، درمانی برای سلیاک ارائه نمیدهند، اما بعضی از آنها ممکن است به بیماران اجازه دهند که مقداری گلوتن بخورند. از سوی دیگر تایید داروها پایینتر از حد مجاز است، اما این یک گام در مسیر درست است. وی میگوید: سرانجام، صنعت داروسازی شروع به بررسی سلیاک کرده است.
