هاینریش بل، نویسنده آلمانی برنده جایزه نوبل ادبیات، یکی از محبوب ترین نویسندگان جهان است. در سرویس کتاب و ادبیات مورد هاینریش بل، زندگی و آثارش در مجله کوروش بخوانید.
هاینریش بل یکی از مشهورترین و پرکارترین نویسندگان آلمان است. هاینریش بل را به همراه هرمان هسه و توماس مان، یکی از سه نویسنده بزرگ آلمانی زبان می دانند. هاینریش بل پس از جنگ جهانی دوم با آثارش که عمدتا به زندگی انسان های عادی می پرداختند به شهرت جهانی رسید و بعدا در سال ۱۹۷۲، برنده جایزه نوبل ادبیات شد. بسیاری از منتقدان ادبی آثار او را وقایع نگاری های مبهوت کننده ای از زندگی در آلمان پس از فاجعه جنگ جهانی دوم دانسته اند و همواره بر مواضع اخلاقی بل و همراهی و همدردی او با طبقات پایین جامعه تاکید ورزیده اند.
مختصری از زندگی هاینریش بل
هاینریش تئودور بُل متولد ۲۱ دسامبر ۱۹۱۷ در کلن، آخرین فرزند از هشت فرزند ویکتور بل، کابینت ساز و ماریا هرمانز بل بود. برخی از اولین خاطرات هاینریش از دوران کودکی به روزگاری باز می گردد که کشور آلمان با یکی از وخیم ترین بحران های اقتصادی تاریخ خود دست و پنجه نرم می کرد. هاینریش بل به یاد می آورد که در این دوران با پولی که پدرش به او داده بود یک آبنبات خریده بود. آبنباتی که برای خریدش باید اسکناسی با صفرهای زیاد به مغازه دار می داد. در آن دوران، تورم در آلمان به آنچنان وضع وخیمی رسیده بود که گاهی یک مشت آبنبات تا ۱ میلیارد مارک و حتی بیشتر قیمت داشت.
هاینریش بل تمام دوران مدرسه خود را در شهر کلن، زادگاهش سپری کرد. او از معدود پسران دبیرستانی بود که در دوران رایش سوم از عضویت در سازمان جوانان هیتلری خودداری کرد. هاینریش جوان از همان دوران، سودای نویسندگی را در سر داشت. او عمده اوقات فراغتش را به سرودن شعر و نوشتن داستان می گذراند.
نویسنده رمان عقاید یک دلقک یکی از مخالفان سرسخت نظام آموزشی آلمان در آن دوران نیز بود. او همواره با انتقاد از این نظام آموزشی می گفت که با وجود مقررات سختگیرانه و تاکیدی که بر اطلاعات از مقررات و نظم و انضباط در نظام آموزشی آلمان شده بود، دوران نازی ها تنها در این کشور می توانست رخ دهد. هاینریش بل در سال ۱۹۳۷ از دبیرستان فارغ التحصیل شد. سپس مدت کوتاهی در یک کتابفروشی مشغول به کار شد. او ضمن کار چند ماهی هم به تحصیل رشته لغت شناسی در دانشگاه نیز پرداخت. ولی با شروع جنگ جهانی دوم، اوضاع جهان کاملا دگرگون شد.
بیشتر بدانید » ۷ رمان برنده جایزه نوبل «
جنگ جهانی دوم و آغاز کارنامه نویسندگی هاینریش بل
با آغاز جنگ جهانی دوم، هاینریش بل به یک واحد پیاده نظام در خط مقدم اعزام شد. او در جبهه های شرق و غرب آلمان خدمت کرد. بارها زخمی شد و چنانچه بعدها در مورد این دوران به یاد می آورد، بی حسی زندگی نظامی کاملا در او نیز رخنه کرد. هاینریش بل مدتی از ارتش گریخت و سعی کرد با هویتی ساختگی به زندگی ادامه دهد. ولی در آوریل سال ۱۹۴۵ توسط ارتش آمریکا به اسارت گرفته شد. هاینریش پس از پایان جنگ آزاد شد و به شهر زادگاهش که بدل به ویرانه ای بزرگ شده بود بازگشت.
هاینریش بل پس از پایان جنگ به دانشگاه کلن رفت، ولی خیلی زود تحصیلاتش را رها کرد تا تمام وقت خود را به نویسندگی بپردازد. اولین رمان هاینریش بل با عنوان «قطار به موقع رسید» در سال ۱۹۴۹ به چاپ رسید و ستایش های زیادی را برای هاینریش بل جوان به همراه آورد. سادگی و صراحت داستان های هاینریش بل کاملا با آن ادبیات پرطمطراق و مبالغه آمیز دوران نازی ها مغایرت داشت. بل در رمان قطار به موقع رسید (که اخیرا با نام قطار سر وقت نیز به فارسی برگردان شده)، ماجرای سرباز جوان آلمانی را بازگو می کند که پس از مرخصی در حال بازگشت به جبهه است و به نوعی حس می کند که با رفتن به جبهه به پایان کار و مرگش نزدیک می شود. دومین اثر هاینریش بل مجموعه داستان «غریبه، سخنان خود را برای اسپارتایی ها بیان کنید» بود که در سال ۱۹۵۰ به چاپ رسید. هاینریش در این کتاب هم به وقایع و خاطرات خود از جنگ جهانی دوم رجوع کرد.
کتاب های برنده جایزه ادبی پولیتزر
از ستایش منتقدان و استقبال مردم تا دریافت نوبل ادبیات
رمان بعدی بل «آدم، کجا بودی؟»، یک سال بعد به چاپ رسید. اثری که به تعبیر بسیاری یک کتاب به شدت ضدجنگ بود. رمان «بیلیارد در ساعت نه و نیم» که در سال ۱۹۵۹ به چاپ رسید، یکی از مشهورترین آثار هاینریش بل است. بل در این کتاب به زندگی ۳ نسل از یک خانواده قدیمی آلمانی پرداخته است. رمان مشهور بعدی بل «عقاید یک دلقک» چاپ سال ۱۹۶۳ است. هاینریش بل در این کتاب با پرداختن به زندگی یک دلقک تنها، دنیای پر از ریا و تزویر را به نقد کشیده بود.
یکی دیگر از آثار مشهور هاینریش بل «شبکه امنیتی» بود که در سال ۱۹۷۹ به چاپ رسید. رمان هجوآمیزی که هاینریش بل در آن به صریح ترین شکل ممکن به نقد زندگی در آلمان غربی در دهه های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ پرداخته بود. بل در سال ۱۹۴۲ با آنه ماری ازدواج کرده بود. آنه ماری که از ذوق ادبی کم از همسرش نداشت، با همکاری هاینریش آثار برخی از نویسندگان بزرگ انگلیسی زبان همچون جی.دی سالینجر و برنارد مالامود را به آلمانی ترجمه کرد.
استقبال گسترده از آثار هاینریش بل و ستایش منتقدان ادبی سرانجام هیئت داوران جایزه ادبی نوبل را بر آن داشت تا نوبل ادبیات را به این نویسنده چیره دست آلمانی اهدا کنند. در توضیح دلیل اهدای جایزه نوبل به هاینریش بل نیز آمده است که بل همواره «شخصیت های داستانی اش را با مهارت و چیره دستی و پر از احساس و عاطفه» ترسیم کرده و مبدع سبکی مخصوص به خود است که می توان آن را «زیبایی شناسی انسان دوستانه» قلمداد کرد.
بیشتر بخوانید » بهترین رمان های تاریخ ادبیات دنیا «
محبوبیت افسانه ای هاینریش بل در ایران
هاینریش بل به زعم بسیاری و به گواه چاپ کتاب هایش با تیراژهای بالا، عنوان محبوب ترین نویسنده آلمانی زبان در ایران را یدک می کشد. بل در راه کسب عنوان محبوب ترین نویسنده آلمانی در ایران بزرگانی همچون برتولت برشت، گونتر گراس، توماس مان و هرمان هسه را پشت سر گذاشته است.
محبوبیت افسانه ای هاینریش بل در ایران و سر و دست شکستن ناشران ایرانی برای آثار او باعث شده تا از دهه ۱۳۴۰ تاکنون ده ها مترجم سرشناس دست به ترجمه آثار او به فارسی بزنند و تقریبا تمام آثار او نیز در بازار کتاب ایران در اختیار خوانندگان ایرانی قرار بگیرد. شریف لنکرانی، مرتضی کلانتریان، احمد گلشیری، کیکاووس جهانداری، جاهد جهانشاهی، علی امینی نجفی، سارنگ ملکوتی و بسیاری دیگر از سرشناس ترین مترجمانی هستند که تا به حال دست به ترجمه آثار هاینریش بل زده اند. با وجود محبوبیت بالای بل در بازار کتاب ایران از بسیاری از آثار مشهور او سه، چهار یا گاهی ترجمه های بیشتری انجام گرفته است. برخی از این آثار از زبان آلمانی و برخی نیز از زبان دومی همچون فرانسه و انگلیسی به فارسی برگردان شده اند.
دلیل محبوبیت هاینریش بل در ایران چیست؟
در مورد دلیل محبوبیت هاینریش بل بسیار گفته شده و از منتقدان ادبی تا مترجمان آثار او دیدگاه های مختلفی در این باره مطرح کرده اند. برخی از همخوانی شرایط ایران با دوران بحرانی پس از جنگ جهانی دوم در آلمان گفته اند. هرچند اقبال گسترده آثاری همچون «عقاید یک دلقک» و «سیمای زنی در میان جمع» به اواخر دهه های ۱۳۷۰ و ۱۳۸۰ باز می گردد. دورانی که مدت ها از گذر سایه سنگین جنگ از ایران می گذشت. به همین جهت، نمی توان نوشته های هاینرش بل را متعلق به دوره و زمانه خاصی دانست.
برخی دیگر نیز زبان غنی و موجز نویسنده به همراه جسارت و سادگی طرح داستان های هاینریش بل را از دلایل محبوبیت او در ایران دانسته اند. برخی دیگر از درون گرایی ها و واگویه های ذهنی در آثار نویسنده آلمانی برنده نوبل گفته اند و این خصلت آثار نویسنده آلمانی را دلیل محبوبیت او در ایران دانسته اند. واگویه هایی که خصوصا در آثار مشهورتر هاینریش بل همچون «عقاید یک دلقک» هر خواننده ای را به همذات پنداری با آثار او واداشته است.
شاید نتوان یک دلیل مشخص برای محبوبیت بل، نویسنده رمان عقاید یک دلقک در میان خوانندگان ایرانی سراغ گرفت، ولی عمده ترین دلیل استقبال گسترده از آثار این نویسنده بزرگ آلمانی را می توان در بیان احساسات و عواطف شخصیت هایش با نثری ساده و بسیار تاثیرگذار عنوان کرد. پرداخت زندگی آدم های عادی و بازگو کردن دردها و رنج های انسانی در دوران های تاریخی بسیار پرتلاطمی همچون جنگ جهانی دوم و دوران پس از آن در آلمان جنگ زده از دیگر جنبه هایی هستند که باعث اقبال گسترده آثار بل شدند.
بهترین کتاب های هاینریش بل
مجموعه آثار هاینریش بل شامل ۱۱ رمان، چندین مجموعه داستان و نمایشنامه می شود. در میان آثار بل برخی آنچنان اقبال خوبی داشتند که به بیش از ۳۰ زبان زنده دنیا ترجمه شوند. از برخی از کتاب های بل فیلم هایی هم ساخته شده است که از مشهورترین آنها می توان به فیلم های «سیمای زنی در میان جمع (۱۹۷۷)» و «دلقک (۱۹۷۶)» اشاره کرد.
پرفروش ترین کتاب های هاروکی موراکامی
گوسفند سیاه، چاپ ۱۹۵۱
گوسفند سیاه یکی از تحسین شده ترین داستان های کوتاه هاینریش بل است. گوسفند سیاه در سال ۱۹۵۱ به همراه چندین داستان دیگر در مجموعه داستانی به همین نام به چاپ رسید. در خانواده ای آبرومند و متشخص همیشه شخصی وجود دارد که به او گوسفند سیاه گفته می شود. این گوسفند سیاه هنجارهای خانواده را رعایت نمی کند. درس نمی خواهند، به سر کار نمی رود و نهایتا سربار دیگران می شود و برای گذران امور از دیگران پول قرض می گیرد.
گوسفندان سیاه خانواده همچنین همیشه معتقدند ایده ای بکر دارند که باید دست به کار شوند و اجرایش کنند. ولی کوچک ترین تلاشی برای پیاده کردن ایده هایشان نمی کنند. در مجموعه داستان گوسفند سیاه، داستان های دیگری از نویسنده از جمله رنه پیره محبوب، بر قلاب، مستی در پتوکی و مرد کاردباز نیز به چشم می خورد.
بیلیارد در ساعت نه و نیم، چاپ ۱۹۵۹
هاینریش بل در رمان «بیلیارد در ساعت نه و نیم» به زندگی ۳ نسل از خانواده قدیمی و معمار فَهمِل می پردازد. روایت رمان از شب تولد ۸۰ سالگی هانریش فهمل، بزرگ خاندان فهمل آغاز می شود. هاینریش معمار صومعه باشکوه سن آنتونی است، صومعه ای که پسرش رابرت در آخرین روزهای جنگ جهانی دوم مجبور به تخریب آن شد و حالا پس از جنگ یوزف نوه او و پسر رابرت، مشغول بازسازی آن است. هاینریش بل در رمان بیلیارد در ساعت نه و نیم با بهره گیری از فلش بک ها و راوی های متعدد و استفاده از تکنیک جریان سال ذهن به زندگی خاندان فهمل و خاطرات آنان از جنگ جهانی دوم و آلمان بازمانده از جنگ می پردازد.
جزئی نگری بی نظیر هاینریش بل و دقت او در بیان وقایع تاریخی و اتفاقات جنگ جهانی دوم و به خصوص استفاده از راوی های مختلف (۱۱ راوی مختلف) باعث می شود که خواننده با وقایع یک دوره تاریخی را چنان که کتاب تاریخی می خواند به وضوح لمس کند.
عقاید یک دلقک، چاپ ۱۹۶۳
رمان عقاید یک دلقک یکی از مشهورترین آثار هاینریش بل و ادبیات آلمانی پس از جنگ جهانی دوم است. هاینریش بل در رمان خواندنی عقاید یک دلقک، زندگی و تنهایی های هانس شینر را دست مایه قرار داده است. هانس شنیر، کمدینی است که خود را یک دلقک می خواند. هانس دلقک دلباخته ماری است و با رفتن ماری از زندگی هانس، دلقک قصه آخرین سنگر خود برای سازش با آدم ها و دنیایی که این چنین نسبت به آنها بیگانه است را از دست می دهد تا به تدریج تنها و تنهاتر شود. در همین تنهایی های هانس است که خوانندگان تک گویی درونی بلندی او را می شنوند. تک گویی هایی که هاینریش بل، نویسنده عقاید یک دلقک با استفاده از زاویه دید اول شخص و تکنیک سیال ذهن به شکل ملموس و بسیار تاثیرگذاری از عهده تجسم بخشیدنشان برآمده است.
بهترین داستان های کوتاه جهان که به زبان فارسی ترجمه شده اند
سیمای زنی در میان جمع، چاپ ۱۹۷۱
رمان «سیمای زنی در میان جمع» هم از حیث حجم و هم از حیث تعدد شخصیت (با بیش از ۱۳۰ شخصیت متعدد) جایگاه ویژه ای در میان آثار هاینریش بل دارد. راوی رمان سیمای زنی در میان جمع، خبرنگاری است که زندگی زنی به نام لِنی را روایت می کند. بر لنی چه پیش از جنگ و چه در خلال آن و چه پس از جنگ سختی بسیار می رود. از رسوای های پدرش تا زندگی تراژیک خودش و دل باختنش به یکی از اسرای شوروی. لنی به تعبیر بسیاری از خوانندگان، یکی از فراموش نشدنی ترین زنانی است که در ادبیات قرن بیستم به منصه ظهور رسیدند.
هیئت داوران جایزه نوبل در زمان اعطای جایزه نوبل به هاینریش بل، سیمای زنی در میان جمع را جامع آثار این نویسنده آلمانی دانستند. در سال ۱۹۷۷ اقتباسی سینمایی از این رمان نیز انجام گرفت. آلکساندر پتروویچ، کارگردان صاحب سبک یوگسلاو فیلمی به همین نام از روی رمان هاینریش بل ساخت. در این فیلم نقش لنی را رومی اشنایدر، هنرپیشه شهیر آلمانی- فرانسوی ایفا کرد.
آبروی از دست رفته کاترینا بلوم، چاپ سال ۱۹۷۴
آبروی از دست رفته کاترینا، رمان مستندگونه ای از هاینریش بل است. هاینریش بل در این اثر خود به زندگی پیشخدمتی به نام کاترینا پرداخته است. کاترینا پس از اینکه شبی را با مردی تروریست سر می کند، توسط پلیس بازجویی می شود. خیلی زود مشخص می شود که کاترینا بی گناه بوده، ولی هجوم مطبوعات و پلیس به زندگی خصوصی کاترینا، زندگی او را تباه می کند.
بهترین داستان های کوتاه ایرانی
جمع بندی نهایی
هاینریش بل نویسنده به نام آلمانی از محبوبیت زیادی در بین خوانندگان در سرتاسر دنیا بهره مند است. آثار او به بیش از ۳۰ زبان زنده دنیا ترجمه شده و همچنان خواهان زیادی دارد. هاینریش بل در آثار خود به مصائب مردم آلمان در دوران جنگ جهانی دوم و در زمان حاکمیت نازی ها در این کشور و دوران پس از آن پرداخته است. هاینریش بل در دوران نویسندگی خود دست به خلق برخی از خواندنی ترین رمان ها و داستان های کوتاه دنیا زد. برخی از آثار او همچون «عقاید یک دلقک»، «سیمای زنی در میان جمع» و «آبروی از دست رفته کاترینا بلوم» همچنان از پرفروش ترین کتاب های ادبیات آلمانی در دنیا به حساب می آیند.
منبع: nobelprize، famousauthors، encyclopedia، nytimes
