نگاهی به ۶ صعود ایران به جام‌های جهانی | وقتی مشتری ثابت شدیم

درباره آمار و ارقام حضور ایران در جام جهانی شاید هنوز نتایج راضی کننده نباشد. سومین حضور متوالی در جام‌های جهانی و پنج صعود در هفت دوره اخیر؛ این آمار شاید این تصور را ایجاد کند که ایران یکی از مشتری‌های پروپاقرص جام‌جهانی فوتبال محسوب می‌شود. واقعیت اما این نیست و پنج حضور در ۲۱ دوره قبلی نشان می‌دهد که ایران را نباید یکی از باسابقه‌های جشنواره بزرگ فوتبال دنیا دانست. در این میان این سوال پیش می‌آ‌ید چگونه ایران که همیشه یکی از قدرتهای اصلی فوتبال آسیا بوده نتوانسته حضوری مستمر و پررنگ در تاریخ جام جهانی داشته باشد؟ در این مقاله مجله کوروش مروری بر تاریخچه حضور ایران در دیدارهای انتخابی جام‌های جهانی مشخص خواهد کرد که چرا حضور ایران در مرحله نهایی جام‌جهانی در حد انتظار نبوده است. با سرویس سبک زندگی همراه ما باشید.

غیبت ایران در دهه‌های آغازین جام جهانی

جام‌جهانی فوتبال از سال ۱۹۳۰ در اروگوئه کلید خورد، تلاش ایران اما برای حضور در این تورنمنت معتبر از جام جهانی ۱۹۷۴ شروع شد. تیم‌های آسیایی در شروع جام جهانی تیم‌های قدرتمندی محسوب نمی شدند، طبیعی بود که در ادوار اولیه حضور بسیار کمرنگی از آسیایی‌ها در بین بزرگان دیده شود.

اولین حضور یک تیم آسیایی در جام جهانی به ۱۹۳۸ برمی گردد؛ اندونزی که در آن زمان مستعمره هلند بود موفق به حضور در جام جهانی فرانسه ۱۹۳۸ شد. این تیم البته با نام «هند شرقی هلند» در مسابقات شرکت کرد. چهار آسیایی تنها تا قبل از سال ۱۹۷۰ موفق به حضور در جام جهانی شده بودند؛ اندونزی، کره‌جنوبی، کره‌شمالی و رژیم اشغالگر قدس (این تیم در آن دوران در مسابقات آسیایی شرکت می‌کرد).

راهیابی به جام جهانی در آن دهه‌ها برای آسیایی‌ها کار سختی بود؛ تعداد تیم‌های حاضر در مرحله نهایی جام، در مقایسه با سال‌های اخیر، نصف بود و سهمیه اندکی هم برای آسیا در نظر گرفته می‌شد. هم‌اکنون علاوه بر قطر میزبان، تیم پنجم منطقه آسیا هم شانس حضور در جام جهانی را دارد. ایران در جام جهانی ۱۹۷۴ برای اولین بار در رقابت‌های انتخابی نام‌نویسی کرد. در آن سال برای دو قاره آسیا و اقیانوسیه تنها یک سهمیه در نظر گرفته شده بود.

توقف ایران در آخرین گام صعود به جام جهانی ۱۹۷۴

ایران برای رسیدن به جام‌جهانی ۱۹۷۴ تنها یک گام کم آورد. فوتبال ایران در آن مقطع در شرایط خوبی به سر می‌برد، قهرمان دو دوره جام ملتهای آسیا بود و حضور در المپیک‌های ۱۹۶۴ و ۱۹۷۲ را هم در کارنامه داشت. ایران برای صعود به جام جهانی ۱۹۷۴ آلمان بدون داشتن رقیب سرسختی در آسیا اول شد، اما در دوئل سرنوشت‌ساز با استرالیا ناکام ماند. ایران در بازی رفت در سیدنی با سه گل مغلوب استرالیا شد و زدن دو گل در بازی برگشت برای تاریخ سازی کافی نبود.

تاریخ‌سازی مقتدرانه ایران در راه رسیدن به جام جهانی ۱۹۷۸

تیم ملی ایران چهار سال بعد صعودی آسان و تاریخی را جشن گرفت. ایران در آن دهه قدرت بدون رقیب قاره آسیا بود. تیم ملی پس از سه قهرمانی متوالی در جام ملتهای آسیا، قهرمانی در بازیهای آسیایی و حضور مرتب در بازیهای المپیک، با اقتدار حریفان خود را شکست داد و راهی جام جهانی ۱۹۷۸ آرژانتین شد.

جالب اینکه به نوعی انتقام چهار سال قبل هم گرفته شد، چرا که جشن صعود در تهران مقابل استرالیا گرفته شد. ایران با تک گل «غفور جهانی»، استرالیا را برد و صعودی زودهنگام را جشن گرفت. ایران در اولین حضورش در جام‌های جهانی با هلند، پرو و اسکاتلند هم‌گروه شد.

شاگردان «حشمت مهاجرانی» قبل از حضور در آرژانتین، دیدارهای تدارکاتی خوبی را پشت سر گذاشتند و تجربه بازی در المپیک را هم داشتند. جام جهانی اما میدانی متفاوت بود و بی‌تجربگی کار دست ایران داد. تیم ملی ابتدا با سه گل مغلوب قدرت آن روزهای فوتبال جهان، هلند، شد. سپس در یک روز تاریخی با اسکاتلند که چند ستاره معروف فوتبال جهان را داشت با نتیجه یک-یک مساوی کرد.

«ایرج دانایی‌فرد» با گل زدن در آن بازی نام خود را به عنوان اولین گلزن ایرانی تاریخ جام جهانی جاودانه کرد. ایران به اولین امتیاز خود در تاریخ جام جهانی رسید که موفقیت مهمی محسوب می‌شد. تیم ملی در بازی آخر هم ۴ بر یک مغلوب تیم ملی پرو شد و با دو باخت و یک تساوی به کار خود در آرژانتین پایان داد.

«حسن» روشن زننده تک گل ایران مقابل پرو بود. خیلی‌ها پیش از شروع جام منتظر بلندپروازی ایران در بین بزرگان بودند، دستپاچگی بازیکنان اما در حین مسابقات کاملا به چشم آمد. بازیکنان ایران در جریان سه بازی، چهار پنالتی دادند و یک گل به خودی هم ثبت کردند تا مشخص شود ایران از تجربه کافی حضور در جام جهانی برخوردار نبود.

ایران و سال‌های دور از جام جهانی

هیچ کس نمی‌توانست پیش‌بینی کند پس از بازی ایران-پرو چهارمین بازی ایران در تاریخ جام جهانی ۲۰ سال بعد باشد. ایران در دهه هشتاد میلادی یک تیم بدون رقیب قاره آسیا بود. به راحتی قهرمانی قاره می‌شد و به جام جهانی و المپیک صعود می کرد. این روند اما ناگهان به پایان رسید. جنگ هشت‌ساله ایران و عراق باعث تعطیلی لیگ ایران و دوری از مسابقات بین‌المللی شد.

ایرانِ درگیر جنگ تحمیلی در انتخابی جام‌های ‌جهانی ۱۹۸۲ و ۱۹۸۶ شرکت نکرد. مشکلات جنگ، تعطیلی لیگ سراسری و دوری از مسابقات بین المللی، افت فوتبال ایران را به همراه داشت. ایران نمی‌خواست در زمین بی‌طرف بازی کند و در دیدارهای انتخابی آن دو دوره شرکت نکرد.

پایان جنگ، آغازی شد به بازگشت ایران به دیدارهای انتخابی جام جهانی، بازگشتی اما بی‌ثمر. ایران در مقدماتی ۱۹۹۰ و ۱۹۹۴ موفق عمل نکرد. تیم ملی در دیدارهای انتخابی جام جهانی ۱۹۹۰ تیم پرحاشیه‌ای بود و در نهایت در دور اول، پایین‌تر از چین قرار گرفت و به دور دوم نرسید.

ایران چهار سال بعد در دیدارهای انتخابی ۱۹۹۴ به سختی از دور اول عبور کرد اما در دور نهایی با نمایشی انتقادآمیز نتوانست انتظارات را برآورده کند. عجیب اینکه در هر دو دوره حاشیه‌های زیادی اطراف تیم ملی قرار داشت. درگیری‌ها و حواشی در مقدماتی ۱۹۹۰ منجر به کنار رفتن «پرویز دهداری»، سرمربی وقت تیم، شد. ناکامی در مقدماتی ۱۹۹۴ هم زمینه خانه‌نشینی «علی پروین» را فراهم کرد.

حضور ایران در جام جهانی ۱۹۹۸؛ حماسه‌ای برای ثبت در تاریخ

فوتبال ایران را باید به دو بازه زمانی تقسیم کرد؛ قبل از هشتم آذر ۱۳۷۶ و بعد از آن. بیست سال ناکامی حضور ایران در جام جهانی همه در یک روز جبران شد. پس از چند دوره غیبت، بهترین فرصت برای حضور دوباره در جام‌ جهانی پیش روی ایران قرار داشت. با افزایش تعداد تیم‌های حاضر در جام جهانی به ۳۲ تیم، سهمیه آسیا افزایش پیدا کرده بود.

نسل طلایی ایران هم در اوج قرار داشتند. ایران سه بازیکن، علی دایی، خداداد عزیزی و کریم باقری، در بوندس‌لیگا داشت. مهدی مهدوی‌کیا و احمدرضا عابدزاده هم مهره‌های درجه یکی بودند. تیم ملی پس از تجربه یک جام ملتهای موفق در ۱۹۹۶ حالا به صعود به جام‌جهانی فکر می‌کرد. ایران در دور نهایی با عربستان، کویت، قطر و چین هم‌گروه بود.

نتایج درخشان در دور رفت این تصور را ایجاد کرد که یک صعود آسان در دسترس است. افت تیم در دور برگشت باعث شد صدرنشینی و صعود مستقیم به عربستان برسد و ایران راهی دیدارهای پلی‌آف شود. «محمد مایلی‌کهن»، سرمربی وقت ایران هم جای خود را به «والدیر ویرا»ی برزیلی داد.

ایران در ادامه مسیر صعود ابتدا به ژاپن باخت. سپس دوباره کار به استرالیا کشید. بازی برگشت ایران و استرالیا به ماندگارترین دیدار تیم ملی تاریخ ایران تبدیل شد. بازی دو-صفر باخت با یک بازگشت حیرت‌آور دو-دو شد و دراماتیک‌ترین صعود تاریخ فوتبال ایران رقم خورد. مردم برای اولین بار برای فوتبال به خیابان‌ها ریختند و تا پاسی از شب این حماسه را جشن گرفتند.

ایران پس از ۲۰ سال دوباره به جام‌جانی رسید. سرمربی تیم در آستانه جام تغییر کرد؛ «تومیسلاو ایویچ» برکنار شد و ایران با هدایت «جلال طالبی» راهی جام جهانی ۱۹۹۸ فرانسه شد. ایران در جام با یوگسلاوی، آمریکا و آلمان هم‌گروه بود. ایران در اولین بازی با وجود یک نمایش آبرومندانه با یک گل مغلوب یوگسلاوی شد.

همه منتظر نبرد حساس ایران-آمریکا بودند؛ یک ملاقات فراتر از ورزش. ۳۱خرداد ۱۳۷۷ ایران و آمریکا در ورزشگاه «ژرلان لیون» به مصاف هم رفتند و ایران موفق شد در یک دیدار خاطره‌انگیز با دو گل حمید استیلی و مهدی مهدوی کیا دو بر یک پیروز شود و اولین بردش در تاریخ جام‌های جهانی را جشن بگیرد.

فوتبال دوباره باعث جشن سراسری شد. تیم ملی در ادامه برای صعود باید آلمان را شکست می‌داد، با دو گل اما مغلوب این تیم شد و به کار خود در جام‌جهانی ۱۹۹۸ پایان داد. برد ارزشمند مقابل آمریکا و نمایش خوب دربرابر یوگسلاوی باعث شد تا تیم نمره قبولی بگیرد. عملکرد ایران در آن تورنمنت باعث شد تا پای ملی‌پوشان بیشتری به اروپا باز شود که گل سرسبد آنها مهدی مهدوی‌کیا بود.

بدشانسی و حسرت ایران برای جام جهانی ۲۰۰۲

صعود به جام جهانی ۱۹۹۸ این امید را ایجاد کرد که سالهای دور از جام جهانی به پایان رسیده است. عوامل زیادی دست به دست هم دادند تا ایران به جام جهانی ۲۰۰۲ نرسد.
میزبانی کره‌جنوبی و ژاپن باعث شد تا فیفا تنها دو سهمیه مستقیم برای آسیا در نظر بگیرد.

ایرانِ پرستاره با هدایت «میروسلا بلاژویچ» با ستارگانی مانند علی دایی، علی کریمی، مهدی مهدوی‌کیا، کریم باقری، علیرضا نیکبخت و… با بدشانسی در گروه خود دوم شد و از بازی پلی‌آف سر درآورد. تیم ملی در مسیر پلی‌آف ابتدا به راحتی امارات را شکست داد، زورش اما به ایرلند قدرتمند نرسید. یک برد تلخ مقابل ایرلند در تهران پایانی بود به بلندپروازی آن تیم. در آن دوره بدشانسی بزرگ این بود که عربستان و ایران در یک گروه قرار گرفتند و گروه دیگر به یک گروه آسان تبدیل شد.

صعود بی‌دردسر ایران به جام جهانی ۲۰۰۶

صعود سوم ایران به جام جهانی فوتبال فرا رسید. ایران با سرمربی‌گری «برانکو ایوانکوویچ» و با همان ستارگان ۲۰۰۲ صعودی آسان را به جام جهانی ۲۰۰۶ تجربه کرد. ایران در جام جهانی آلمان با پرتغال، مکزیک و آنگولا هم‌گروه شد. همه در ایران از صعود به دور دوم جام جهانی می گفتند. علی کریمی، مهدی مهدوی‌کیا، وحید هاشمیان، فریدون زندی و رحمان رضایی در اروپا بازی می‌کردند.

قبل از جام اما اکثر بازیکنان اصلی ایران مصدوم شدند و در جام چندان آماده نشان ندادند. از طرفی حواشی زیادی پیرامون و داخل تیم وجود داشت. ایران در آلمان با دو باخت و یک مساوی به کار خود پایان داد و انتظارات برآورده نشد. تیم ملی در بازی اول، سه به یک به مکزیک باخت، ایران می توانست در آن بازی نتیجه بگیرد، اشتباهات فردی اما کار دست ایران داد.

ایران در بازی دوم با دو گل مغلوب پرتغال شد، در بازی آخر هم در یک دیدار تشریفاتی با آنگولا یک – یک مساوی کرد. یحیی گل‌محمدی و سهراب بختیاری‌زاده زنندگان گل‌های ایران در جام‌جهانی ۲۰۰۶ بودند. جدایی برانکو و تحولات فدراسیون، زمینه افت تیم ملی را ایجاد کرد.

ناکامی ایران در صعود به جام جهانی ۲۰۱۰

ایران با اینکه برای صعود به جام جهانی ۲۰۱۰ در گروه مطلوبی قرار داشت، نتایج ضعیفی با هدایت علی دایی گرفت. دایی برکنار شد و جانشینش، افشین قطبی هم نتواسنت ایران را به جام جهانی ۲۰۱۰ برساند تا بازهم پس از یک صعود یک غیبت رقم بخورد.

نمایش تاریخی ایران مقابل آرژانتین در جام جهانی ۲۰۱۴

نوبت دوباره به یک صعود شیرین رسید. تیم ملی با هدایت «کارلوس کی‌روش» در شروع کار نتایج جالبی در رقابت‌های انتخابی جام‌جهانی ۲۰۱۴ نگرفت و تنها یک قدم با نرسیدن به جام جهانی فاصله داشت. کار سخت شده بود و تصور نمی‌شد تیم ملی بتواند صعودی مستقیم به جام جهانی ۲۰۱۴ برزیل داشته باشد.

ایران اما در سه بازی آخر فوق العاده عمل کرد. پس از برد مقابل قطر و لبنان کار به اولسان کره‌جنوبی کشید. تیم ملی موفق شد با تک گل «رضا قوچان‌نژاد» میزبانش کره‌جنوبی را شکست دهد و یک صعود دراماتیک را جشن بگیرد؛ صعودی شبیه به حماسه ملبورن. صعودی که دوباره مردم را به خیابان‌ها کشاند.

ایران در سومین حضورش در جام جهانی با نیجریه، آرژانتین و بوسنی و هرزگوین هم‌گروه بود. ایران برای اولین بار جام‌جهانی را با امتیاز شروع کرد و با نیجریه به تساوی صفر-صفر رسید. تیم ملی برای نخستین بار در یک دیدار جام جهانی گل نخورد. تیم ایران در برزیل برخلاف پیش داوری‌ها تیم منظمی نشان می‌داد.

بازی دوم ایران دیداری بود که همه انتظار آن را می‌کشیدند؛ ملاقات با آرژانتین و لیونل مسی. پیش‌بینی خیلی‌ها برد پرگل آرژانتین بود، در زمین اما «یوزهای ایرانی» شجاعانه کار کردند. ایران در نهایت در دقیقه ۹۰ مغلوب ضربه استادانه لیونل مسی شد. کارلوس کی‌روش شدیدا به داور بازی معترض بود و معتقد بود پنالتی روی اشکان دژاگه گرفته نشده‌است.

شاگردان کی‌روش در بازی سوم سه-یک مغلوب بوسنی و هرزگوین شدند و بازهم آرزوی صعود به دور دوم بر باد رفت. گل رضا قوچان‌نژاد باعث شد تا ایران بدون گل زده برزیل را ترک نکند.

۲۰۱۸؛ اولین صعود متوالی ایران به جام جهانی

ایران برای اولین بار دو صعود پیاپی را تجربه کرد. کارلوس کی‌روش در راس کار باقی ماند. تیم ملی ایران صعودی آسان به جام جهانی ۲۰۱۸ روسیه را جشن گرفت و دو بازی مانده به پایان رقابتها حضور خود در جام جهانی روسیه را قطعی کرد. تیم ایران برای جام جهانی ۲۰۱۸ برخلاف چهار سال قبل تیم پخته و باتجربه‌ای بود. اکثر بازیکنان تیم ملی ایران در جام جهانی ۲۰۱۸ در لیگ‌های اروپایی توپ می‌زدند.

ایران در روسیه با مراکش، اسپانیا و پرتغال هم گروه شد. هم گروهی با دو تیم قدرتمند اروپایی باعث شد تا شانس صعود ایران زیاد به نظر نرسد. ایران در گام اول موفق شد با یک گل دیرهنگام مراکش را شکست دهد. گل به خودی مدافع مراکش در آخرین ثانیه‌های بازی موجب شد تا ایران دومین بردش در تاریخ جام‌جهانی را جشن بگیرد.

تیم ملی برای صعود حالا دو قدرت فوتبال اروپا را پیش رو داشت. نمایش ایران مقابل اسپانیا کاملا قابل قبول بود و اسپانیا با یک گل تقریبا تصادفی ایران را شکست داد. مردم از بازی ایران راضی بودند. ایران برای صعود تاریخی به برد مقابل پرتغال و فوق‌ ستاره این تیم «کریستیانو رونالدو» نیاز داشت.

پرتغال در همان نیمه اول به گل رسید، هنگامیکه در نیمه دوم پرتغال به پنالتی رسید دیگر همه کار ایران را تمام‌شده می‌دانستند. علیرضا بیرانوند، دروازه‌بان ایران اما کاری کرد کارستان. او با مهار پنالتی رونالدو یک تصویر ماندگار از ایران در تاریخ جام‌جهانی خلق کرد. ایران با هنرنمایی بیرانوند امیدوار باقی ماند.

در دقایق پایانی کار به تساوی کشید. پنالتی «کریم انصاری‌فرد» بازی را یک-یک کرد. ایران اگر یک گل هم می‌زد به عنوان صدرنشین از این گروه سخت صعود می‌کرد و دنیا شگفت‌زده می‌شد. ایران اتفاقا صاحب یک فرصت طلایی هم شد که «مهدی طارمی» با بی‌دقتی آنرا هدر داد تا حسرت صعود همچنان باقی بماند.

صعود ایران به جام جهانی ۲۰۲۲؛ از فرش به عرش

ایران با یک مربی جدید پای به دیدارهای انتخابی جام جهانی ۲۰۲۲ قطر گذاشت. «کارلوس کی‌روش» پس از هشت سال حضور در ایران جای خود را به «مارک ویلموتس» بلژیکی داد. ایران در ابتدا در گروه عراق، بحرین، کامبوج و هنگ‌کنگ قرار گرفت. دو باخت ناباورانه در خانه عراق و بحرین، تیم ملی را در آستانه یک حذف تلخ قرار داد. کسی فکرش را هم نمی کرد ایران مدعی در این گروه با مشکل روبرو شود.

فاجعه در راه بود. ویلموتس اخراج شد و «دراگان اسکوچیچ»، هدایت تیم ملی را برعهده گرفت. دور برگشت مسابقات به دلیل شیوع کرونا بیش از یک سال به تعویق افتاد. در یک تصمیمی عجیب در شرایطی که ایران میزبان عراق و بحرین بود، میزبانی بازی‌ها به بحرین داده شد. تیم ملی برای فرار از حذف، کار سختی پیش رو داشت، ماموریت اما به بهترین شکل انجام شد.

ایران هر چهار بازی را برد و به عنوان سرگروه راهی دور نهایی شد. تیم ملی برای اولین برد بحرین را در خاکش شکست داد و پس از ۱۰ سال موفق به پیروزی مقابل عراق شد. کره‌جنوبی، لبنان، عراق، سوریه و امارات حریفان ایران در دور نهایی بودند. نتایج درخشان ایران با اسکوچیچ ادامه پیدا کرد.

تیم ملی در بازی هفتم خود با پیروزی یک-صفر مقابل عراق جشن صعود به جام جهانی ۲۰۲۲ را گرفت. تیمی که در آستانه حذف قرار داشت در سه بازی مانده به پایان رقابت‌ها به جام جهانی ۲۰۲۰ قطر صعود کرد؛ زودهنگام‌ترین صعود یک تیم آسیایی به جام جهانی. این صعود باعث تا رکوردهای قابل توجهی برای ایران و سرمربی‌اش، دراگان اسکوچیچ ثبت شود. ایران حالا با ستارگانی بین‌المللی مانند مهدی طارمی، سردار آزمون و علیرضا جهانبخش یک آرزوی بزرگ در سر دارد؛ اولین صعود از مرحله گروهی جام‌جهانی ۲۰۲۲ قطر.