مراقبت از کودکان در دوران جنگ از نظر روحی و جسمی اهمیت زیادی دارد. در شرایط جنگ و بحران کودکان بیش از هر گروه دیگری در معرض آسیب‌های روانی، جسمی و عاطفی قرار دارند. این دوران پرتنش، ثبات، امنیت و روال عادی زندگی بچه‌ها را مختل می‌کند. وظیفه والدین و مراقبان در چنین شرایطی، فراهم‌کردن محیطی امن، حمایت روانی مستمر و تامین نیازهای اساسی کودک است. خبر خوب این است که شما هم با به‌کارگیری روش‌های علمی و انسانی می‌توانید از رشد و سلامت کودکان در میانه بحران محافظت کنید و آینده‌ای روشن‌تر برای آن‌ها بسازید. با این مقاله از سرویس سبک زندگی در مجله کوروش همراه ما باشید تا روش های مراقبت از کودکان در دوران جنگ را با شما به اشتراک بگذاریم.
چرا مراقبت از کودکان در دوران جنگ اهمیت دارد؟
مراقبت از کودکان در دوران جنگ اهمیتی بنیادین دارد؛ زیرا بچه‌ها آسیب‌پذیرترین قشر در شرایط بحران و موقعیت‌هایی مثل جنگ هستند. در چنین زمان‌هایی، ساختار روانی و هیجانی کودک به‌شدت تحت تاثیر خشونت، ناامنی، گرسنگی و جدایی از عزیزان قرار می‌گیرد. شما موظف هستید با درک این واقعیت، اولویت خود را بر حمایت همه جانبه از کودک بگذارید. اگر شما اقدامات لازم را انجام ندهید، آثار مخرب این دوران می‌تواند تا سال‌ها در شخصیت و آینده کودک باقی بماند.
شما باید بدانید که کودک برای بقا، رشد و یادگیری، نیاز به محیطی امن و قابل پیش‌بینی دارد. جنگ این پایه‌ها را سست می‌کند؛ اما شما با مداخله آگاهانه می‌توانید ثبات نسبی ایجاد کنید. با تامین نیازهای جسمی، روانی و اجتماعی کودک، شما نه تنها از او محافظت می‌کنید، بلکه امید را در دل نسلی حفظ می‌کنید که بازسازی جامعه پس از جنگ بر دوش آنان خواهد بود.
روش‌های مراقبت از کودکان در دوران جنگ
چطور کودکان را برای شرایط جنگی آماده کنیم؟ برای محافظت از کودکان در جنگ، باید با نگاهی جامع به نیازهای جسمی، روانی، آموزشی و عاطفی آنان پاسخ دهید. در ادامه، روش‌هایی عملی و مهم بیان شده‌اند که به شما کمک می‌کنند در بحبوحه بحران، حمایت از کودکان در دوران جنگ را پیگیری کنید:
برای کودکان محیط امنی فراهم کنید
در دوران جنگ، شما به عنوان والدین و مراقبان باید در قدم اول محیطی امن برای کودکان فراهم کنید. با شناسایی مکان‌های امن‌تر مانند پناهگاه‌ها یا نقاط دور از درگیری‌های مستقیم، شما تا اندازه زیادی می‌توانید امنیت جسمی کودک را تضمین کنید. در ضمن، باید کودکان را از حضور در مکان‌های خطرناک مانند خیابان‌های پر رفت‌وآمد، ساختمان‌های آسیب‌دیده یا مناطق نظامی منع کنید.
اطلاع‌رسانی را با سن کودک متناسب کنید
کودکان نیاز دارند که شرایط را درک کنند اما اطلاعات بیش از حد یا ترسناک ممکن است به سلامت روانی آن‌ها آسیب بزند. بنابراین، شما باید با زبان ساده و متناسب با سن کودک، وضعیت را توضیح دهید. شما می‌توانید با گفت‌وگوهای کوتاه و صادقانه، احساسات کودک را درک کرده و به سوالات او با آرامش پاسخ دهید.
روتین روزمره را حفظ کنید
در شرایط بحرانی، داشتن برنامه منظم به کودکان حس ثبات می‌دهد. بنابراین، شما با تعیین روتین‌هایی مانند زمان مشخص برای خواب، غذا، بازی و آموزش می‌توانید روند مراقبت از کودکان در دوران جنگ را دنبال کنید. حتی اگر کودک شما به دلایل بحرانی نمی‌تواند به مدرسه برود، لازم است با کمک منابع آموزشی خانگی یا داوطلبان محلی، روند یادگیری او را ادامه دهید.
مراقب سلامت روان بچه‌ها باشید
جنگ می‌تواند به شدت بر روح و روان کودکان اثر بگذارد. پس طبیعتا شما باید به نشانه‌های اضطراب، ترس‌های شبانه، گوشه‌گیری یا بی‌قراری فرزندتان توجه کنید. در واقع، شما باید به کودک اجازه دهید احساسات خود را از طریق نقاشی، بازی یا گفت‌وگو بیان کند؛ اگر علائم شدید باشند، مراجعه به مشاور یا روانشناس ضروری است.
به نیازهای اساسی کودک پاسخ دهید
در دوران جنگ، دسترسی به غذا، آب، دارو و پوشاک ممکن است محدود شود. بنابراین، شما باید با برنامه‌ریزی دقیق و مدیریت منابع در دسترس، نیازهای اولیه کودک را تامین کنید. توجه داشته باشید، اولویت با تغذیه سالم، بهداشت و ایمنی کودک است. در صورت نیاز، می‌توانید از نهادهای بشردوستانه نیز کمک بگیرید.
مهارت‌های بقا و مقابله با خطر را به کودک آموزش دهید
کودکان باید بدانند در مواقع اضطراری چگونه از خودشان محافظت کنند. شما به عنوان والدین و مراقبان بچه‌ها می‌توانید به آن‌ها آموزش دهید که در صورت شنیدن صدای هشدار یا گلوله، چه کاری انجام دهند؟ چگونه از راه‌های امن عبور کنند؟ یا در زمان جدایی از خانواده به کجا مراجعه کنند. توجه داشته باشید، این آموزش‌ها را باید از طریق تمرین‌های ساده و بدون ایجاد وحشت انجام دهید.
در دل بحران از کرامت کودکان حفاظت کنید
در دوران جنگ، حفظ کرامت انسانی کودک اهمیت ویژه‌ای دارد. شما به عنوان والدین و مراقبان بچه باید حتی در سخت‌ترین شرایط نیز با او با احترام رفتار کنید؛ صدای کودک را بشنوید و اجازه دهید در تصمیم‌های کوچک، حق انتخاب داشته باشد. این رفتارها احساس ارزشمندی، اعتماد به نفس و حس کنترل را در کودک تقویت می‌کند. در واقع، شما نباید کودک را صرفا به عنوان گیرنده کمک در نظر بگیرید؛ بلکه باید او را انسانی با احساس، نیاز و توان بالقوه بدانید. این نگرش، زمینه‌ساز سلامت روان و رشد متعادل کودک در میان بحران‌های جنگی است.
حس امید را در کودک تقویت کنید
در میانه جنگ، حفظ امید به آینده نقشی حیاتی در سلامت روان کودک دارد. بنابراین، لازم است شما با سخنان دلگرم‌‌کننده، برنامه‌ریزی‌های کوچک روزانه و اشاره به پایان موقتی بحران، این باور را در کودک زنده نگه دارید که روزهای بهتر در راه است. گفتن داستان‌هایی از افرادی که از جنگ جان سالم به در برده‌اند یا انجام فعالیت‌هایی مانند نقاشی از آینده‌ای روشن، تخیل و امید کودک را تقویت می‌کند. این رویکرد، قدرت سازگاری کودک را بالا می‌برد و به او کمک می‌کند تا با ترس‌ها و دشواری‌ها آسان‌تر روبه‌رو شود.
کودک را در فعالیت‌های روزمره مشارکت دهید
در دوران جنگ، مشارکت دادن کودک در امور ساده زندگی می‌تواند احساس ارزشمندی، مسئولیت‌پذیری و تعلق را در او تقویت کند. شما باید وظایف کوچکی مانند جمع‌آوری وسایل، کمک در تهیه غذا یا مراقبت از خواهر و برادر را (متناسب با سن و توانایی) به کودک بسپارید. این مشارکت‌ها نه تنها عزت نفس کودک را افزایش می‌دهد، بلکه به او کمک می‌کند تا در دل بحران، احساس بی‌قدرتی نکند و نقش فعالی در زندگی روزمره خانواده داشته باشد.
سلامت جسمی کودک را در نظر داشته باشید
در دوران جنگ، توجه مداوم به وضعیت جسمی کودک اهمیت حیاتی دارد. بنابراین، شما باید نشانه‌های اولیه بیماری، ضعف جسمانی یا کمبود تغذیه را به دقت زیر نظر بگیرید. کاهش وزن ناگهانی، تب، خستگی مفرط یا زخم‌های درمان نشده ممکن است نشانه خطر باشند. شما باید با حفظ بهداشت فردی، تامین آب و غذای سالم در حد امکان و همچنین، با مراجعه به مراکز درمانی از سلامت فیزیکی کودک محافظت کنید. پایش مداوم سلامت جسمی، پایه‌ای برای مقاومت بیشتر کودک در برابر فشارهای روانی و محیطی جنگ است.
خاطرات و احساسات کودک در دوران جنگ را ثبت کنید
در شرایط جنگ، تشویق کودک به ثبت خاطرات و بیان احساسات اهمیت زیادی دارد. شما می‌توانید دفترچه‌ای ساده در اختیار کودک قرار دهید تا او بتواند افکار، ترس‌ها و امیدهای خود را روزانه به صورت نوشتاری یا نقاشی بیان کند. این فعالیت به کودک کمک می‌کند هیجانات سرکوب شده خود را تخلیه کرده و با تجربیات دردناک خودش مواجه شود. همچنین، ثبت خاطرات در درازمدت موجب درک بهتر کودک از دوران سختی که گذرانده و تسهیل فرایند بهبودی روانی او می‌شود.
با دیگران در ارتباط باشید
در شرایط جنگ، کودکان ممکن است از دوستان، اقوام یا همسالان خود جدا شوند. بنابراین، شما با استفاده از وسایل ارتباطی یا شبکه‌های محلی، باید امکان تعامل کودک با دیگران را حفظ کنید. این ارتباطات اجتماعی به کاهش احساس انزوا و افزایش حس حمایت از کودکان در دوران جنگ کمک می‌کند.
مراقب رفتارها و آرامش روانی خودتان باشید
کودکان واکنش‌های عاطفی و رفتاری خود را از بزرگترها می‌آموزند. والدینی که در شرایط بحرانی آرامش خود را حفظ می‌کنند، الگوی خوبی برای فرزندان خود هستند. بنابراین، شما هم با کنترل استرس، حمایت عاطفی و همدلی، باید فضای امن‌تری برای فرزندتان ایجاد کنید و الگوی مناسبی برای او باشید.
نکات مهم درباره مراقبت از کودکان در شرایط جنگی
- تامین امنیت فیزیکی کودک از مهم‌ترین وظایف والدین و مراقبان است. بنابراین، همیشه و در هر شرایطی مکان‌های امن را شناسایی کرده و از خطرهای مستقیم دوری کنید.
- برای کودک، واقعیت را صادقانه اما با زبانی ساده و بدون ایجاد ترس و اضطراب توضیح دهید.
- برنامه خواب، غذا، آموزش و بازی را تا حد امکان حفظ کنید.
- به احساسات کودک گوش دهید؛ فرصت تخلیه هیجانی را برای بچه فراهم کنید و در صورت نیاز از مشاور کمک بگیرید.
- تغذیه، آب، دارو و پوشاک را در اولویت قرار دهید و از کمک‌های مردمی و سازمانی هم استفاده کنید.
- کودک را بدون ایجاد ترس، با راهکارهای فرار، پناه‌گیری و درخواست کمک آشنا کنید.
- در طول شرایط جنگی یا در هر وضعیت بحرانی دیگری بازی را متوقف نکنید؛ بازی جنبه درمانی دارد و به کودک آرامش می‌دهد.
- با احترام با کودک رفتار کنید و به او حتی در امور کوچک نیز حق انتخاب بدهید.
- با بچه درباره آینده بهتر و روزهای روشن‌تر صحبت کنید و با مثال‌های واقعی، امید را در دل او زنده نگهدارید.
- مسئولیت‌های کوچک به کودک حس مفید بودن می‌دهد.
- به علائم بیماری یا ضعف کودک توجه کنید و اقدامات درمانی را درست به موقع انجام دهید.
- به کودک اجازه دهید با نوشتن، نقاشی یا گفت‌وگو احساساتش را ابراز کند.
سوالات متداول درباره مراقبت از کودکان در دوران جنگ
آیا باید حقیقت را به کودکان بگوییم؟
بله. ولی به زبانی ساده و بدون ایجاد ترس. کودکان احساس دروغ را درک می‌کنند و اگر پاسخ نگیرند دچار اضطراب بیشتری می‌شوند.
در صورت از دست رفتن خانه یا مهاجرت چه کنیم؟
توضیح دهید که شما همیشه همراه کودک هستید و شرایط جدید را با کمک هم مدیریت می‌کنید. با ایجاد عادت‌های جدید، حس ثبات را تقویت کنید.
اگر کودک دچار اختلال خواب یا کابوس شد چه کار کنیم؟
برنامه خواب منظم و محیطی آرام ایجاد کنید. در کنار کودک باشید؛ با او حرف بزنید و در صورت ادامه علائم، کمک حرفه‌ای بگیرید.
آیا بازی در زمان جنگ ضروری است؟
بله. بازی کردن بخش مهمی از فرآیند بهبود روان کودک است. حتی در شرایط سخت، فراهم‌کردن فرصت بازی به کودکان کمک می‌کند تا احساسات خود را تخلیه کنند.
نقش مدرسه یا آموزش در این دوران چیست؟
آموزش باید تا حد امکان ادامه یابد. این کار حس هدف، تمرکز و ساختار را حفظ می‌کند. می‌توانید از روش‌های غیر رسمی مانند آموزش در خانه یا کلاس‌های داوطلبانه استفاده کنید.