آسیب به لایه اوزون یعنی ورود اشعه های مضر نور خورشید به زمین و به خطر افتادن حیات کره زمین. اتفاقی که چند سالی است در حال رخ دادن است. همین موضوع تغییرات زیادی را در اکوسیستم و جو زمین ایجاد کرده است. لایه اوزون همان لایه محافظ کره زمین است که مانند چتری از زمین و ساکنین آن در برابر اشعه های مضر خورشید محافظت می کند. ارزش لایه اوزون موجب شده تا در تقویم بین المللی یک روز را به آن اختصاص دهند. هر ساله در روز ۱۶ سپتامبر مصادف با ۲۵ شهریور باری دیگر اهمیت لایه اوزون به مردم دنیا گوشزد می شود. اما چرا لایه اوزون تا این حد حائز اهمیت است؟در این مقاله از سرویس سبک زندگی مجله کوروش می توانید با هر آن چیزی که لازم است در مورد روز جهانی حفاظت از لایه اوزون بدانید، آشنا شوید.
لایه اوزون چیست؟
لایه ازون یا ازونوسفر قسمتی از اتمسفر زمین است که حاوی غلظت نسبتاً بالایی از گاز اوزون است. این لایه در ارتفاع ۱۵ تا ۳۵ کیلومتری سطح زمین قرار دارد و تمام سطح زمین را پوشش می دهد. اوزون یک مولکول با فرمول شیمیایی O3 است. یک گاز با رنگ آبی کم رنگ و بویی شبیه به کلر که هر چند غلظت زیادی دارد، اما مقدار آن نسبت به سایر گازهای استراتوسفر هنوز اندک است.
در استراتوسفر دمای جو با افزایش ارتفاع بیشتر می شود. در این قسمت لایه اوزون تمام تابش های نور خورشید را که طول موج آن ها کمتر از ۲۹۰ نانومتر باشد مسدود می کند. در واقع لایه اوزون با جذب تابش فرابنفش خورشید از آسیب این اشعه به زمین و موجودات آن جلوگیری می کند. جالب است بدانید که لایه اوزون در اتمسفر نواحی قطبی ضخامت بیشتری نسبت به نواحی خط استوا دارد. ضخامت لایه اوزون در حدود ۳ میلی متر است و در حدود ۹۵ تا ۹۹/۹ درصد پرتو فرابنفش را جذب می کند.
اهمیت لایه اوزون
برای اینکه دقیقاً بدانید فایده لایه ازون چیست و چه اهمیتی دارد، بهتر است بدانید که این لایه چطور تشکیل می شود. زمانی که پرتوهای فرابنفش خورشید به سمت زمین سرازیر می شوند، مولکول های اکسیژن لایه اوزون شکسته می شود. سپس اتم های حاصل با مولکول های اکسیژن واکنش نشان می دهند و موجب پیدایش لایه اوزون می شوند. حال اگر ترکیبات اکسیژن اوزون با کلر، برم یا سیدم ترکیب شود، مولکول های ازون شکسته می شوند و لایه اوزون شروع به تخریب می کند.
واضح است که آسیب به لایه اوزون به طور مستقیم روی عبور اشعه های مضر خورشید تأثیر می گذارد و این موضوع می تواند به بروز مشکلات و بیماری هایی جدی در ساکنین زمین منجر شود. از همین رو روز جهانی حفاظت از لایه اوزون هر ساله پر رنگ تر و با اهمیت تر از گذشته برگزار می شود تا با یادآوری روش های محافظت از لایه اوزون به سوی ترمیم این لایه محافظتی حیاتی زمین گام برداریم.
بیشتر بخوانید » ۱۰ راهکار برای نجات زمین از کیسه پلاستیک «
روز جهانی حفاظت از لایه ازون
در سال ۱۹۸۷ روز ۱۶ سپتامبر در شهر مونترال کانادا با تصویب کشورهای عضو مجمع به عنوان روز لایه اوزون معرفی شد. بعد از آن در سال ۱۹۹۴ کلیه کشورهای عضو مجمع عمومی سازمان ملل طی موافقتی یک روز را به عنوان روز جهانی حفاظت از لایه اوزون در تقویم بین المللی مشخص کردند. در این روز تصمیم گرفته شد که با کاهش عواملی که فرآیند تخریب لایه اوزون را تسریع می بخشد، گامی مؤثر بر محافظت از این لایه حیاتی زمین بردارند. بدین ترتیب هر ساله در روز ۱۶ سپتامبر برابر با ۲۵ شهریور بار دیگر اهمیت این روز بر همگان یادآوری می شود و تصمیماتی جدی در مورد این حوزه اتخاذ می گردد. هر ساله در این روز سمینار های مردمی و سخنرانی هایی عمومی برگزار می شود و اهمیت لایه ازون و راه های محافظت از آن باری دیگر بر همگان اطلاع رسانی می شود.
علت سوراخ شدن لایه اوزون
سوراخ شدن لایه ازون می تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود. با مشاهده عکس واقعی لایه اوزون می توانید تخریب بخشی از این لایه را به سادگی مشاهده کنید. نوسانات طبیعی زمین در کنار فعالیت های انسانی موجب ورود گازهای مخرب به استراتوسفر می شود و همه این ها زمینه آسیب به لایه اوزون را فراهم می کند. هر چقدر به جلو می رویم فعالیت های بشر در کره زمین موجب ایجاد فرآیندهای شیمیایی در لایه اوزون می شود. از حوالی سال ۱۹۷۰ کاهش اوزون مشاهده شد. این موضوع بیشتر در نواحی قطبی مشهود است. مواد شیمیایی مثل کلر و برم موجب از بین رفتن مولکول های اکسیژن اوزون می شوند. این موضوع موجب ایجاد حفره ای در لایه اوزون شده که بیشتر با شروع فصل بهار در مناطق قطبی بروز می کند. در ادامه به مهم ترین دلایلی که موجب سوراخ شدن لایه اوزون شده، اشاره شده است.
- استفاده از وسایل نقلیه دودزا
- دود کارخانه ها
- آلودگی زمین
- قطع درختان
- استفاده از محصولات خورنده و پاک کننده های سمی
- استفاده از آفت کش ها در بخش کشاورزی
- صنایع برودتی و سرد کننده های
- کارخانه های ساخت کولر خودرو
- سیستم های تهویه مطبوع
- کارخانه های یخچال و فریزر
- کارخانه های تولید ابر و اسفنج
سوراخ شدن لایه اوزون چه خطراتی برای زمین دارد؟
سوراخ شدن لایه اوزون یک تهدید جدی برای زمین و ساکنین آن است. اثرات تخریب لایه اوزون می تواند زندگی کره زمین را به خطر بیندازد و حتی نسل بشر را منقرض کند. ورود تشعشعات مضر فرابنفش به زمین موجب بروز بیماری های جدی در ساکنین زمین می شود. بروز بیماری هایی نظیر سرطان پوست، ضعف سیستم ایمنی بدن، بیماری های چشمی و آب مروارید، همگی به دلیل سوراخ شدن لایه اوزون افزایش پیدا کرده است. از طرف دیگر تخریب لایه اوزون زمینه گرم شدن هوا را فراهم می کند. این موضوع موجب به هم ریختن اکوسیستم و آب شدن یخ های قطب و از بین رفتن تدریجی زمین می گردد.
با آب شدن یخ های قطبی سطح آب دریاها افزایش پیدا می کند. بخش زیادی از خشکی به زیر آب می رود و در نهایت این امر به انقراض موجودات زیادی منجر خواهد شد. از همین رو نباید اهمیت روز جهانی حفاظت از لایه اوزون نادیده گرفته شود.
بیشتر بخوانید » چطور اثرات و عوارض آلودگی هوا را کاهش دهیم؟ «
چگونه از لایه اوزون محافظت کنیم؟
هر یک از ما نقش پررنگی در حفاظت از لایه اوزون داریم. در ادامه به برخی از مهم ترین راهکارها برای محافظت از لایه اوزون اشاره شده است.
- اولین قدم برای این موضوع عدم استفاده از مواد نقلیه دودزا است. استفاده از موتور و دوچرخه می تواند راهکار مناسبی برای کاهش آلودگی هوا باشد.
- از طرف دیگر باید بدانید که هر چقدر شمار درختان کاهش پیدا کند، گازهای سمی و مخرب در هوا بیشتر می شوند و این موضوع می تواند منجر به تخریب لایه اوزون شود. از همین رو کاهش استفاده از کاغذ، کارت، دستمال کاغذی و کلیه فرآورده هایی که با چوب تهیه می شوند، راهکاری تأثیر گذار برای نجات درختان خواهد بود.
- رنگ های مصنوعی، اسپری های تمیز کننده و مواد حاوی کلر همگی در تخریب لایه اوزون مؤثر هستند. پس برای محافظت از لایه اوزون سعی کنید استفاده از این مواد را کاهش دهید.
- از پلاستیک و کیسه های پلاستیکی کمتری استفاده کنید.
- استفاده از لامپ ها و چراغ ها را کاهش دهید. زیرا برای تولید انرژی این لامپ ها از سوخت فسیلی استفاده می شود و همه این ها موجب گرم شدن کره زمین می گردد. سعی کنید از لامپ کم مصرف به جای لامپ های معمولی استفاده کنید.
بیشتر بخوانید: ۸ توصیه دوستانه برای یادآوری رابطه محیط زیست و سلامت بدن انسان
اقدامات انجام شده برای محافظت از لایه اوزون
از سال ۱۹۸۷ که پروتکل مونترال تصویب شد راهکارهای مؤثری نیز برای کاهش استفاده از مواد مخرب لایه ازون انجام شد. از آن سال کلیه کشورهای عضو مجمع تصمیم گرفتند که دست از تولید مواد آسیب زننده به لایه اوزون بردارند. هر چند که عملی کردن این موضوع تا سال ۲۰۱۰ طول کشید، اما با کاهش گازهای گلخانه های و تولید مواد مضر برای اتمسفر گام بزرگی برای نجات زمین برداشته باشد. جالب است بدانید که تحقیق در مورد لایه ازون نشان داده است که ترمیم لایه ازون در شرایط کاملاً مساعد تقریباً ۵۰ سال طول می کشد و موضوعی نیست که به سرعت انجام شود. امروزه ایران نیز با کاهش طرح ها و پروژه های آسیب زننده به لایه اوزون موفق به حذف ۹ هزار و ۸۰۰ تن ماده مخرب شده که این موضوع نیز می تواند قدمی بزرگی در تحقق این امر باشد.
جمع بندی نهایی
برای ترمیم لایه اوزون زمان زیادی لازم است و عوامل خطرآفرین زیادی برای از بین بردن این لایه حیاتی وجود دارد. اما اگر همه ما این موضوع را جدی بگیریم و برای نجات زمین و ساکنین آینده آن تلاش کنیم این موضوع می تواند خطرات کمتری را ایجاد کند. بیاید در روز جهانی حفاظت از لایه اوزون همه ما با کاهش مصرف مواد سمی و آسیب زننده و کاهش استفاده از وسایل نقلیه گامی بزرگ برای محافظت از لایه ازون و نجات کره زمین برداریم.