معرفی کامل ۹ تا از قدیمی ترین لغت نامه های ایران و جهان

آیا درباره قدیمی ‌ترین لغت نامه های دنیا و ایران چیزی شنیده‌اید؟ فرهنگ لغت، دیکشنری، لغت ‌نامه‌‌ یا واژه نامه‌ها به عنوان یک راهنمای کاربردی در شناخت واژه‌‌های هر زبان به کار می‌روند. اما نوشتن لغت نامه‌ها تاریخچه کهنی دارد و از زما‌ن‌های بسیار دور نیاز به چنین کتابی بین نویسندگان، ادیبان و فیلسوفان احساس می‌شده است. ما در این مقاله مجله کوروش به بررسی انواع لغت نامه ها از زمان های کهن، قدیمی‌ ترین لغت نامه ها در جهان، قدیمی‌ ترین لغت نامه ایرانی، بزرگ‌ترین دیکشنری یا لغت نامه جهان و … پرداخته‌‌ایم که حتما برای شما هم جذاب خواهد بود. در سرویس کتاب و ادبیات همراه ما باشید.

انواع لغت نامه‌ها و شیوه نگارش آنها

دیکشنری، فرهنگ لغت یا لغتنامه یکی از مفیدترین کتاب‌ها برای درک بهتر زبان و یادگیری لغت‌های جدید است. این اثر از مجموعه‌ای کلمات مورد استفاده در یک یا چند زبان تشکیل شده است. فرهنگ لغت معنی یک کلمه را تعریف می‌کند و حتی در برخی مواقع، مثال‌هایی از کاربرد و تلفظ صحیح آن را ارائه می‌دهد. همچنین ممکن است معادل آوایی و ترجمه‌ای کلمات را هم ذکر کند.

لغت‌نامه‌ها عموما به انواع عمومی و تخصصی تقسیم‌بندی می‌شوند. برخلاف فرهنگ لغت عمومی که شامل طیف گسترده‌ای از کلمات در یک زبان است، فرهنگ لغت تخصصی فقط دارای کلماتی است که در یک موضوع یا رشته خاص مانند پزشکی، جغرافیا و… استفاده می‌شود.

سایر انواع رایج فرهنگ لغت یا دیکشنری عبارتند از: لغت‌نامه‌های تعریفی، لغت‌نامه‌های تجویزی و توصیفی و لغت‌نامه‌های طنز و … . اولین فرهنگ لغت شناخته شده مربوط به دوره سومری است. مطالعه منظم روی لغت‌نامه‌ها به فردی به نام لادیسلاو زگوستا (Ladislav Zgusta) در قرن بیستم نسبت داده شده است.

قدیمی ترین لغت نامه در جهان

اگرچه مطالعه سیستماتیک و تخصصی روی فرهنگ لغت در قرن بیستم آغاز شد، اما سوابقی از اولین لغت‌نامه‌ها در نقاط مختلف جهان وجود دارد. «الواح خط میخی» امپراتوری «اَکَدیان» قدیمی‌ ترین لغت نامه‌ها در جهان به حساب می‌آیند. این لوح‌ها حاوی فهرستی دو زبانه از واژه‌های سومری-اکدی است و حدود ۲۳۰۰ سال قبل از میلاد در البا (Elba)، واقع در سوریه امروزی، کشف شده است.

قدیمی ترین لغت نامه تک زبانه

قدیمی ترین فرهنگ لغت تک زبانه شناخته شده، «فرهنگ لغت چینی» است که ریشه آن را تا قرن سوم قبل از میلاد ردیابی می‌کنند. با این حال، منابع دیگر استدلال کرده‌اند که «فرهنگ لغت شیزوپی» که ۸۰۰ سال قبل از میلاد گردآوری شده، قدیمی ترین لغت نامه تک زبانه است، برخلاف سایر منابع که آن را خلاصه‌ای خوشنویسی می‌دانند.

قدیمی‌ ترین لغت نامه سانسکریت

اولین «فرهنگ لغت هومری» شناخته شده توسط «آپولونیوس سوفیست« در قرن یکم میلادی تدوین  شد. این در حالی است که «آماراکوسا» اثر «آمارا سینا»، در قرن چهارم پس از میلاد، اولین فرهنگ لغت زبان سانسکریت (زبان هندیان باستان) محسوب می‌شود. فرهنگ لغت سانسکریت دارای بیش از ۱۰ هزار کلمه است که به صورت شعر نوشته شده است.

قدیمی‌ ترین لغت نامه ژاپنی

اولین فرهنگ لغت به زبان ژاپنی در حدود ۸۵۰ سال قبل از میلاد به عنوان فهرستی از زبان چینی نوشته شد.

قدیمی‌ ترین لغت نامه عربی

اولین لغت‌نامه‌های نوشته شده به زبان عربی در دوره بین قرن هشتم و چهاردهم میلادی گردآوری و کلمات به ترتیب قافیه یا حروف الفبا قرار داده شد. «کاتولیکون» نیز یک فرهنگ لغت کاربردی بود که در سال ۱۲۸۷ توسط «یوهانس بالبوس» منتشر شد و به طور گسترده مورد استفاده قرار گرفت. تا جایی که به عنوان مرجعی برای سایر لغت نامه‌های دو زبانه مورد استفاده قرار گرفت.

قدیمی‌ ترین لغت نامه لاتینی

اولین دیکشنری یا فرهنگ لغت لاتین تک زبانه معروف به Dictionarium در سال ۱۵۰۲ توسط Ambrogio Calepino چاپ شد و در قرن ۱۶ میلادی تکامل یافت تا به فهرستی چند زبانه تبدیل شد.

قدیمی‌ترین لغت نامه اروپایی

در اروپا، اولین فرهنگ لغت نامه تک زبانه به زبان اسپانیایی، نوشته و در سال ۱۶۱۱ در مادرید، اسپانیا توسط «سباستین کوواروبیاس» منتشر شد. فرهنگ لغت اسپانیایی به عنوان الگویی برای اولین لغت نامه‌های انگلیسی و فرانسوی به کار رفت.

قدیمی ترین لغت نامه در ایران

شاید در مورد قدیمی‌ ترین لغت نامه ایران چیزهای مختلف و پیچیده‌ای شنیده باشید. ولی اولین فرهنگ لغت فارسی واژه‌نامه‌ای است که «اویم ایوک» (Oim evak) نام دارد. قبل از آن بهتر است به طور مختصر و کلی، کمی درباره زبان‌های ایرانی بدانید.

کهن‌ترین زبان‌های ایرانی شامل زبان اوستایی (برای متون دینی زرتشتی) و زبان فارسی باستان با خط میخی (برای اهداف سیاسی و حکومتداری) می‌شده‌ است. به این زبان‌‌ها، «زبان‌های ایرانی باستان» می‌گویند. فارسی میانه با عنوان‌های فارسی میانه پهلوی، فارسی اشکانی، سُغدی و … زبان دوره حکومت اشکانیان تا پایان ساسانی و اوایل اسلام است. بعد از اسلام نیز زبان فارسی به عنوان زبان و خط فارسی به کار می‌رود.

اولین فرهنگ لغت فارسی با عنوان «اویم ایوک» فرهنگ لغت کوچکی است که در آن واژه‌ها و جمله‌های اوستایی با ترجمه‌ به فارسی میانه پهلوی یا پارسیک، آمده است. از آن جایی که اولین واژه موجود در این کلمه «اویم» به معنی «یک» آمده و معادل آن را «ایوک» آورده است، اسم این فرهنگ لغت را «اویم ایوک» گذاشته‌اند.

شیوه نگارش اولین لغت نامه ایرانی

در فرهنگ لغت «اویم ایوک»، سخت‌ترین کلمه‌های پهلوی که از زبان «آرامی» گرفته شده بودند و شیوه نوشتن و تلفظشان فرق می‌کرد، آورده شده است. به این نوع کلمات «هُزوارِش» می‌گفتند که نویسندگان و دبیران برای خواندن و بازنویسی آن‌ها‌، گاهی اوقات با مشکلاتی مواجه می‌شدند. در این واژه‌ نامه یک‌هزار کلمه اوستایی به ۲۲۵۰ کلمه پهلوی یا پارسیگ برگردانده شده‌اند.

ابتدای این فرهنگ نوشته شده است که: «این نامه برای شناختن سخنان و واژگان اوستایی است». اویم ایوک ۲۷ فصل و در برخی نسخه‌ها ۳۰ فصل دارد و احتمال می‌رود در سده سوم یا چهارم هجری گردآوری شده باشد. این فرهنگ هم مطابق با سنت «اکدی»، تدوین شده و کلمات بر اساس موضوع، طبقه‌بندی شده‌اند.

محل نگهداری قدیمی ترین لغت نامه ایرانی

نسخه‌های مختلفی از فرهنگ لغت «ایوم ایوک» وجود دارد که چند نسخه از آن، اهمیت بیشتری دارد. یک نسخه از این کتاب در «کتابخانه دولتی سن پترزبورگ» نگهداری می‌شود. یک نسخه در «کتابخانه ملافیروز بمبئی» و نسخه دیگر در «کتابخانه ملی پاریس» وجود دارد.

قدیمی ترین لغت نامه‌ های انگلیسی

اولین دیکشنری یا فرهنگ لغت انگلیسی در واژه‌نامه زبان‌های مختلف از جمله فرانسوی، اسپانیایی و لاتین تولید شده است. واژه دیکشنری در سال ۱۲۲۰ توسط «جان گارلند» ابداع شد. یک فهرست غیرالفبایی شامل حدود ۱۰ هزار کلمه انگلیسی که به آن Elimentarie گفته می‌شود، توسط «ریچارد مولکاستر» در سال ۱۵۸۲ تهیه شد.

اولین فرهنگ لغت صرفا انگلیسی به نام «A Table Alphabeticall» توسط رابرت کادری ( Robert Cawdrey) در اوایل قرن هفدهم (۱۶۰۴) تدوین شده است. این لغت نامه حدود ۳۰۰۰ کلمه را مورد بررسی قرار داد. تنها نسخه باقی مانده از آن در کتابخانه Bodleian، آکسفورد نگهداری می‌شود.

در سال‌های ۱۷۴۶–۱۷۴۷، ساموئل جانسون (Samuel Johnson) گردآوری و تدوین بلندپروازانه‌ترین فرهنگ لغت انگلیسی تا آن زمان را با فهرستی از ۴۳۵۰۰ کلمه بر عهده گرفت. دیکشنری آمریکایی نوح وبستر (Noah Webster) نیز در اوایل قرن نوزدهم به منظور شناخت تغییرات زبانی تدوین شد.

نوشتن فرهنگ لغت انگلیسی عظیم آکسفورد هم در اواخر قرن نوزدهم آغاز شد.

بزرگ‌ترین فرهنگ لغت انگلیسی

بد نیست بدانید بزرگ‌ترین فرهنگ لغت انگلیسی زبان، فرهنگ لغت انگلیسی آکسفورد است. نسخه چاپی ویرایش دوم (۱۹۸۹) این دیکشنری، شامل ۲۱۵۴۳ صفحه در ۲۰ جلد است که بیش از ۲۳۱ هزار مدخل اصلی دارد.

امروزه انواع مختلفی از فرهنگ لغت وجود دارد که دیکشنری‌های همه منظوره رایج‌ترین آن‌ها هستند. فرهنگ‌نویسان مدرن، زبان کنونی و گذشته را توصیف می‌کنند اما به ندرت استفاده از این فرهنگ لغت‌‌ها را تجویز می‌کنند.

سوالات متداول

قدیمی ترین لغت نامه جهان چیست؟

الواح خط میخی امپراتوری اَکَدیان که شامل فهرستی دو زبانه از واژه‌های سومری-اکدی است و قدمت آن به حدود ۲۳۰۰ سال قبل از میلاد می‌رسد قدیمی‌ترین لغتنامه جهان است.

قدیمی ‌ترین لغت نامه ایرانی چیست؟

فرهنگ لغت واژگان با نام «ایوم ایوک» که ۱۰۰۰ کلمه اوستایی را به ۲۲۵۰ کلمه پارسیک برگردانده است قدیمی‌ترین لغت نامه ایرانی است.

منابع: worldatlas/ britannica