در حالی که بیشتر فیلم های پیکسار برای هر دوی کودکان و بزرگسالان جذابیت دارند، ولی فیلم روح احتمالا بیشتر مناسب مخاطبان بزرگسال باشد. نقد و بررسی نقد و بررسی انیمیشن Soul روح را در مجله افق کوروش بخوانید.
استودیو انیمیشن پیکسار این بار با جدیدترین فیلم انیمیشن خود در عین آنکه مخاطبان را به فکر کردن وا می دارد، در عین گسترده ی فرهنگی (با بهره بردن از ظرفیت های فرهنگی سیاه پوستان) و افق تازه ای را پیش روی ببینندگان خود می گشاید. ما آدم ها شخصیت خود را از کجا به دست می آوریم؟ آیا والدین نقشی در شکل گیری تجربه ما دارند یا اینکه چنین خصوصیاتی حتی پیش از تولد در نهاد ما وجود دارند؟ پاسخ به این سوال نه تنها سرراست نیست، بلکه تقریبا ناممکن است.
انیمیشن Soul انیمیشنی با دیدی فلسفی
به هر روی، قرن هاست که دکترهای مختلفی از دکتران روانشناسی تا دکتران فلسفه و الهیات، همگی به تحقیق و تفکر در این باره پرداخته اند، ولی آخرین نظرگاه ها را دکتری از نوع دیگری ارائه داده است. این دکتر، کسی نیست جز پیت داکتر، کارگردان انیمیشن های تماشایی و جذابی همچون «شرکت هیولاها (Monsters,Inc) ساخته ۲۰۰۱، «بالا (Up)» ساخته ۲۰۰۹، درون و بیرون یا پشت و رو (Inside Out) ساخته ۲۰۱۵، و آخرین دستاورد او در عرصه انیمیشن فیلمی نیست جز روح یا soul ساخته ۲۰۲۰ که اخیرا در جوایز گلدن گلوب جوایز بخش انیمیشن و پویانمایی را درو کرد.
پیت داکتر، این بار نگاهی به ژرفای ما انسان ها انداخته و چه به صورت شهودی و چه استعاری به مفهوم زندگی پرداخته است. نتیجه کار هم درامی غریب، موزیکال و متافیزیکی بسیار جسورانه است که به نحوی هر کدام از مخاطبانش از هر قشر و سنی، نقبی می زند. آن هم با انیمیشنی که شخصیت هایی دارد که اصلا جسم ندارند.
فیلم انمیمیشن روح با مرگ شخصیت اصلی خود، جو گاردنر (با صداپیشگی جیمی فاکس) یک معلم موسیقی در دبیرستان آغاز می شود. جو از ۱۰ سالگی که پدرش او را روزی به یک باشگاه موسیقی برده، سوداری نوازندگی در گروه های جاز را داشته، ولی حالا تنها یک معلم موسیقی است که همچنان به رؤیای زندگی اش دست پیدا نکرده است.
ولی جو در صحنه آغازین فیلم، کمی به رؤیای همیشگی اش نزدیک شده است. او به تازگی از یک جلسه تمرین آزاد برای انتخاب به عنوان نوازنده پیانو در یک گروه جاز برگشته است. ولی دچار سانحه ای می شود و به درون گودالی پرتی می شود که تنها پایانی ندارد، بلکه خود نقطه شروعی است.
مروری بر انیمیشن های پیکسار
وقتی که کمی به عقب برگردیم، تقریبا اکثر ما با انیمیشن های دنیای پیکسار وارد دنیای فیلم ها شده ایم، اگر از کودکان دهه ۹۰ (دهه ۷۰ شمسی) باشید، قطعا این انیمیشن شاید «داستان اسباب بازی (Toy Story)» ساخته ۱۹۹۵ بوده، برای کودکان دهه ۲۰۰۰ (۸۰ شمسی) این فیلم انیمیشن قاعدتا «وال-ئی (WALL-E)» ساخته ۲۰۰۸ بوده و برای بچه های دهه ۲۰۱۰ (۹۰ شمسی) «پشت و رو» بوده است.
پیت داکتر، کارگردان انیمیشن soul |(روح) و پشت و رو همیشه باعث شده تا کمی بیشتر به ذهن خودمان بنگریم و با احساسات درونیمان ارتباط برقرار کنیم. روح هم از آن دست انیمیشن های خاص خودِ داکتر است که قرار است ما را وارد دنیایی کند که قرار در ناحیه داستانی تقریبا غیرقابل هضم آن غوطه ور شویم و به ماهیت انسانی ما بیشتر فکر کنیم. اگر داستان انیمیشن پشت و رو در مورد احساسات یک دختربچه ۱۱ بود، فیلم جدید پیکسار، در مورد روح یک معلم موسیقی است.
جو گاردنر و دردسر موفقیت در انیمیشن Soul
جو گاردنر پس از سال ها کشمکش و تکاپو نهایتا نزدیک به دستیابی به موفقیت تمام عمر خود است. او بالاخره این فرصت را دارد تا در کنار دوروتا ویلیامز، نوازنده مشهور و به نام ساکسیفون نوازندگی پیانو کند. آن هم مدت ها پس از انتظار و اصرارهای مادرش که مانند تمامی مادرهای دل نگران به پسرش اصرار می کرد، دنبال برنامه های دیگر برود یا اینکه به طرز صریح تری حتی به او گفته بود:«دنبال یک شغل درست و حسابی باش!» و وقتی که چنین فرصتی بالاخره نصیب آدم می شود و ناگهان درهای خوشبختی به روی آدم باز می شود، واقعا هم خوشحالی و شور هیچ حد و مرزی ندارد.
جو گاردنر در صحنه ای از فیلم روح می گوید: «اگر بتوانم به همراه دوروتا ویلیامز نوازندگی کنم، از خوشبختی می میرم.» درست است که منظور همه ما از گفتن چنین جمله ای در حالت سرخوشی، مَجازی است و نه واقعی، ولی از قضا جوی بیچاره ساعاتی پیش از کنسرتی که قرار است با دوروتا نوازندگی کند، به درون چاله ای پرت می شود و واقعا می میرد! جو یا بهتر است بگوییم روح او، به جای افتادن درون فاضلاب شهری، وارد پله برقی های جهان پسابرزخی می شود.
جایی که با تمام وجود تلاش می کند از سرنوشتی که برایش رقم خورده امتناع کرده و دوباره به کره خاکی بازگردد. جو که مشتاق بازگشت به زمین است، سعی دارد با کمک یک روح متولد نشده به دنیا بازگردد. ولی این روح متولد نشده و جو، همچون شادی و غم، فیلم پشت و رو که مدام با هم در تقابل و کشمکش بودند، تضاد زیادی با هم دارند.
داستان بازگشت به زمین در انیمیشن Soul
جو برای بازگشت به زمین شرط و شروطی پیش روی دارد. او باید در دنیای پسابرزخی کاملا ادغام شود. جو در یک سمینار خود شرکت می کند که در آنجا وظیفه او برانگیختن شور و شوق روح متولد نشده ای به نام روح شماره ۲۲ (با صداپیشگی تینا فی) است. و تنها با انجام این کار است که جو فرصت حضور مجدد در زمین را دارد. ولی راهنمایی و هدایت شماره ۲۲ اصلا راحت نیست.
استودیو انیمیشن پیکسار همیشه طی سال های اخیر نشان داده که مشتاق به چالش کشیدن مخاطبانش است. تنها ایده انتزاعی فیلم پشت و رو را که محل جدل احساسات است به یاد بیاورید. جهان پسابرزخی نیز چنین شکل و شمایلی به لحاظ انتزاعی بودن صِرف خود دارد. جایی که در آن مناظر همچون گالری های هنری آثار نقاشان کوبیست است. مشاوران روح هم گاهی به نقاشی های پیکاسو شباهت پیدا می کنند و البته که تمامی اشکالی که در آن دنیای دیگر به تصور کشیده می شود، کج و معوج و خارج از قاعده و نظم هستند. شاید این انتخاب های سبک تا حدی مدیون ابداعات نورمن مک لارن، کارگردان فیلم و انیمیشن مشهور کانادایی-اسکاتلندی باشند.
با وجودی که قطعا مخاطبان خردسال درگیر داستان فیلم انیمیشن روح می شوند، ولی شاید مضامینی که گاهی توضیح آنها برای کودکان دشوار است، چندان ایده خوبی برای گذراندن یک بعد از ظهر آرام جلوی تلویزیون باشد. با این حال، یکی از صحنه هایی که قطعا مخاطبان کودک فیلم روح از آن لذت وافری خواهند برد، جایی است که جسم های دو شخصیت اصلی فیلم با هم عوض می شود. جو وارد جسم یک گربه می شود و شماره ۲۲ هم وارد بدن جو. اینجاست که صحنه های مضحک و خنده دار زیادی را شاهد هستیم. خصوصا نماهایی که ۲۲ سعی می کند ادا و اطوارهای جو گاردنر را تقلید کند.
انیمیشن Soul مخصوص بزرگسالان و کودکان
انیمیشن Soul به جز این صحنه های شوخ طبعانه و در وصف و حال زندگی روزمره در کلان شهر نیویورک هم با جزئیات عالی عمل می کند. شهری با انبوهی از نوازندگان خیابانی، علائم و تابلوهای رنگارنگ و همیشه در گردش، متروی شلوغ و رهگذرانی از هر قشر و شکل و شمایلی. در نمایی تکنولزی های زیبای پیانوی جان باپتیست (نوازنده مشهور سبک جاز) را می شنویم تا فیلم هویت جاز خود را همواره داشته باشد. در همین حال، تلفیق موسیقی نوازندگانی همچون ترنت رزنر و آتیکوس راس هم باعث می شود که به اعضای هیئت داوران جایزه گلدن گلوب برای اهدای جایزه موسیقی متن فیلم به این انیمیشن تبریک بگوییم.
در حالی که بیشتر فیلم های پیکسار برای هر دو کودکان و بزرگسالان جذابیت دارند، ولی فیلم روح احتمالا بیشتر مناسب مخاطبان بزرگسال باشد. خصوصا آن دسته بزرگسالانی که با بحران میانسالی دست و پنجه نرم می کنند. فیلم روح از آن دسته فیلم های انیمیشنی نیست که دوست داشته باشید در پایان یک سال اسفبار ببینید و کمی مرهم دردهایتان باشد. ولی فیلمی نیست که بتوان به راحتی از کنار آن گذشت. با وجود صداپیشگی های عالی، موسیقی متن شنیدنی، شوخ طبعی و مضمون عجیب ولی جالب فیلم، قطعا می توان امیدوار بود، بسیاری از ببینندگان آن را به چشم فرصتی سرگرم شدن در عین اندیشیدن به بحران های درونی خود ببینند.