نگاهی به پدیده سونامی (Tsunami) به مناسب روز جهانی آگاهی از سونامی

در دسامبر سال ۲۰۱۵ میلادی، مجمع عمومی سازمان ملل پنجم نوامبر را به عنوان روز جهانی آگاهی از پدیده سونامی (Tsunami) تعیین کرد. پدیده سونامی که به آن موج های وابسته به زمین لرزه گفته می شود، در اثر جابجایی حجم عظیمی از آب دریا و اقیانوس ها شکل می گیرد. بیشتر مناطق ساحل نشین در دنیا در معرض خطر وقوع سونامی قرار دارند. در این مقاله مجله کوروش به بهانه روز جهانی آگاهی از سونامی، به بررسی این پدیده پرداخته ایم.

پدیده سونامی (Tsunami) چیست؟

اگر بخواهیم به طور خلاصه در مورد پدیده سونامی (Tsunami) توضیح دهیم که «تی سونامی» مجموعه ای از امواج ایجاد شده ناشی از زمین لرزه و یا فوران آتشفشانی در زیر دریا است. سونامی امواج بسیار طولانی است که در اثر جابجایی های بزرگ و ناگهانی در سطح اقیانوس ایجاد می شود. معمولا سونامی ها حاصل زمین لرزه در زیر یا نزدیک کف اقیانوس هستند. این زمین لرزه ها نیرویی را با امواج ایجاد می کنند که در هر جهت دور از منبع خود به بیرون پرتاب می شوند. گاهی امواج از حوزه کل اقیانوس عبور می کنند.

بیشتر بدانید: روز جهانی حفاظت از لایه اوزون و همه چیزهایی که باید بدانیم

نام پدیده سونامی (Tsunami) از کجا می آید؟

اصطلاحی که برای پدیده سونامی (Tsunami) در نظر گرفته می شود، وام گرفته از کلمه ای ژاپنی است. این کلمه به معنای موج بندرگاه است. در زبان فارسی به جای این کلمه از عباراتی چون «غریاله» و یا «پدیده آب لرزه» استفاده می شود. غریاله واژه فارسی بومی پدیده سونامی در استان بوشهر است. دلیل نام گذاری سونامی با عبارت ژاپنی حادثه خیز بودن این کشور در مقابل این پدیده است. به تدریج واژه تی سونامی به زبان های دیگر از جمله زبان انگلیسی نیز راه پیدا کرد.

ارتفاع هر سونامی (Tsunami) چقدر است؟

در برخی نقاط زمانی که پدیده سونامی رخ می دهد، ارتفاع عمودی دریا فقط در حد چند اینچ یا پا است. اما در برخی نقاط دیگر سونامی به ارتفاع ۱۰۰ فوت که معادل ۳۰ متر است، به صورت عمودی شکل می گیرد. بیشتر سونامی ها باعث می شوند که دریا بیش از ۱۰ فوت یعنی معادل ۳ متر بالا بیاید.

بیشتر بخوانید: ۱۰ راهکار برای نجات زمین از کیسه پلاستیک

چهار مرحله پدیده سونامی (Tsunami)

پدیده سونامی به طور کلی شامل چهار مرحله است. مرحله اول زمان شروع آن است. پس از آن به ترتیب وارد مراحل تقسیم، تقویت و اجرا می شویم. در هنگام شروع مجموعه بزرگی از امواج اقیانوس که بر اثر اختلالات بزرگ و ناگهانی سطح دریا ایجاد می شوند شکل می گیرد. بیشتر، زمین لرزه ها و رانش زمین باعث قرار گرفتن در مرحله شروع هستند.

امن ترین مکان ها برای فرار از پدیده سونامی

اگر در منطقه ای قرار گرفته اید که سونامی خیز است، باید هنگام رخ دادن پدیده سونامی در فضایی قرار گیرید که از آب محافظت شوید و در امان باشید. بسیاری معتقدند باید خود را به ارتفاعات بالا رساند. اما معمولا در هنگام وقوع سونامی، فرصتی برای رفتن به ارتفاعات بالا وجود ندارد. گفته می شود بهتر است در سمت خشک خانه و دور از پنجره ها باشید. اغلب سونامی ها در امواج متعددی رخ می دهند که می توانند چند دقیقه با هم فاصله داشته باشند. گاهی این فاصله تا یک ساعت نیز طول می کشد.

بدترین پدیده سونامی (Tsunami) در جهان

پدیده سونامی (Tsunami) اقیانوس هند در سال ۲۰۰۴ یکی از بدترین سونامی ها در تاریخ بوده است. شاید بتوان این حادثه را جزو مخرب ترین سونامی ها در تاریخ ثبت کرد. زمین لرزه ای به بزرگی ۹.۱ ریشتر در سواحل سوماترا در اندونزی رخ داد. در نتیجه حاصل آن سونامی اقیانوس هند بود. این زمین لرزه، سومین زلزله قدرتمند ثبت شده در تاریخ و طولانی ترین زمین لرزه نام گرفت. به مدت ۸ تا ۱۰ دقیقه مناطق اطراف به لرزه درآمد. سونامی حاصل از این زمین لرزه باعث مرگ بیش از ۲۸۶ هزار نفر در ۱۴ کشور بود. یکی از مناطقی که با وجود فاصله زیاد از مرکز لرزه آسیب های جبران ناپذیری دید، بندر بیلا بود. شدت و قدرت این زمین لرزه به حدی بود که کره زمین به میزان ۱۰ میلی متر تکان خورد.

آیا می توان جلوی پدیده سونامی (Tsunami) را گرفت؟

محققان دریافتند که فشار امواج صوتی اعماق اقیانوس می تواند برای متوقف کردن پدیده سونامی (Tsunami) و گرفتن مسیر آن موثر باشد. با پخش انرژی در مناطق وسیع تر و کاهش ارتفاع و سرعت این امواج می توان جلوی آن ها را قبل از این که به خشکی برسند، گرفت.

پنج سونامی بزرگ در دنیا

مرگبار ترین سونامی ها در دنیا شامل پدیده سونامی تنگه سوندا، پالو، سندایی، مول و سوماترا هستند. سونامی تنگه سوندا در سال ۲۰۱۸ در کشور اندونزی اتفاق افتاد. سونامی پالو در خلیج پالو اندونزی در همان سال رخ داد. در سال ۲۰۱۱ سونامی سندایی در ژاپن و سایر کشور ها اتفاق افتاد. یک سال قبل از آن در سال ۲۰۱۰ سونامی مول در شیلی اتفاق افتاد. سونامی سوماترا در اندونزی نیز در سال ۲۰۰۴ رخ داد. این سونامی در اندونزی، تایلند، سریلانکا، مالدیو و سایر کشورها خود را نشان داد.

آخرین سونامی جهان

آخرین سونامی های جهان در ۲۲ ژانویه‌‌‌ سال ۲۰۱۷ و ۱۷ دسامبر ۲۰۱۶ در بریتانیا اتفاق افتادند. چگونه می توان زمان وقوع پدیده سونامی را پیش بینی کرد. برای کمک به شناسایی و پیش بینی اندازه پدیده سونامی، دانشمندان به اندازه و نوع زلزله زیر آب قبل از وقوع این پدیده نگاه می کنند. این کار اغلب اولین اطلاعاتی است که آن ها دریافت می کنند. چرا که امواج لرزه ای سریع تر از تی سونامی حرکت می کنند.

کدام کشور بیشتر شاهد پدیده سونامی (Tsunami) است؟

برای خیلی از شماها این سوال مطرح می شود که کدام کشورها بیشتر شاهد پدیده سونامی هستند. باید گفت تی سونامی اغلب در اقیانوس آرام و اندونزی رخ می دهد. زیرا حاشیه اقیانوس آرام که با اقیانوس هم مرز است دارای تعداد زیادی مناطق زلزله خیز فعال زیر دریایی است.

اولین سونامی جهان

موارد متعددی از وقوع پدیده سونامی (Tsunami) از گوشه و کنار جهان به ویژه اقیانوس آرام و اقیانوس هند اتفاق افتاده است. کشورهایی مانند اندونزی، ژاپن، پرتغال، آمریکا، روسیه و شیلی معمولا از این پدیده آسیب دیده اند. در این میان نباید مناطقی چون مکزیک، مالدیو، یونان، سومالی، تانزانیا و کنیا را نیز نادیده گرفت. یکی از قدیمی ترین سونامی ها در منطقه مکران در ۳۲۶ سال قبل از میلاد مسیح رخ داد. پدیده سونامی (Tsunami) در آن تاریخ بر اساس زلزله ای به بزرگی ۸ ریشتر بود. در برخی منابع آمده است که بندر بزرگ سیراف، در جنوب ایران تا سده چهارم هجری پر رونق بود. اما ناگهان بر اثر زمین لرزه ای بخشی از این منطقه به زیر آب رفت. با این حال هنوز به این سوال پاسخ داده نشده که آیا پدیده سونامی سیراف را ویران کرد یا نه.

هنگام بروز پدیده سونامی (Tsunami) چه کارهایی نباید انجام داد؟

آگاهی از اقداماتی که هنگام بروز پدیده سونامی (Tsunami) نباید انجام داد، بسیار مهم است. زمانی که هشدار سونامی صادر شد، هرگز برای تماشای امواج وارد ساحل نشوید. سعی نکنید در زمان سونامی موج سواری کنید. اگر در کشتی در وسط آب ها هستید و هشدار سونامی صادر شده است، هرگز به سمت بندر باز نگردید. جالب اینجاست که بدانید شناورها در حین حرکت در وسط اقیانوس از آسیب سونامی ایمن تر هستند.

چگونه می توان پدیده سونامی (Tsunami) را تشخیص داد؟

امروزه پیشرفت های زیادی در زمینه پیش بینی در علوم دریایی و مخاطرات آن صورت گرفته است. اما باید پذیرفت که پدیده سونامی چهره کاملا متفاوتی دارد. گاهی پیش بینی ها در این زمینه چندان کامل نیست. گاهی برخی نشانه ها می تواند افراد را به اشتباه بیاندازد. به طور کلی باید گفت که پدیده سونامی توسط جزر و مد ساحلی و شناورهای مرتبط برای شناسایی آن در وسط اقیانوس شناسایی و اندازه گیری می شود. با اندازه گیری جزر و مد می توان مستقیم موج سونامی را اندازه گیری کرد. همچنین در اعماق اقیانوس، سنسورهایی در کف اقیانوس وجود دارند که فشار امواج پدیده سونامی (Tsunami) را هنگام عبور تشخیص می دهند.

هر پدیده سونامی (Tsunami) چقدر طول می کشد؟

زمان پدیده سونامی (Tsunami) کاملا مشخص نیست. سونامی های بزرگ ممکن است روزها در برخی نقاط ادامه پیدا کنند. آن ها اغلب چند ساعت پس از ورود به اوج خود می رسند و پس از آن به تدریج کاهش می یابند. فاصله بین تاج سونامی (دوره سونامی) تقریبا از ۵ دقیقه تا ۲ ساعت متغیر است. با این حال باید گفت که جریانات خطرناک سونامی می تواند روزها ادامه پیدا کند.

سخن پایانی

پدیده سونامی (Tsunami) جزو حوادث طبیعی ویران کننده محسوب می شود. خطر وقوع آن در مرزهای ساحلی به شدت زیاد است. این در حالی است که در این مناطق به دلیل شرایط اقلیمی جمعیت زیادی متمرکز شده اند. تا کنون اقدامات زیادی برای پیش بینی سونامی و جلوگیری از خسارات جدید ناشی از آن در سطح بین المللی صورت گرفته است. در همین راستا مجمع سازمان ملل متحد، ۵ نوامبر را که معادل ۱۴ آبان ماه است، به عنوان روز جهانی آگاهی از سونامی نام گذاری کرده است. این کار از سوی مجمع عمومی سازمان ملل متحد در راستای ارتقای فرهنگ جهانی آگاهی از سونامی صورت گرفته است.

منابع: britannica , oceanservice , nationalgeographic