حساسیت به برخی مواد غذایی کاملا طبیعی است و برای هر کسی ممکن است اتفاق بیفتد اما اگر گیاهخوار هستید یا رژیم غذاییتان مبتنی بر حبوبات است باید امتحان خود را در مقابل بیماری فاویسم پس داده باشید، چون در بیشتر موارد، این حساسیت در دوران کودکی خود را نشان میدهد و البته آنقدر شایع است که حتما نمونه این افراد را از نزدیک دیدهاید. اما این واکنش چیست و چرا اتفاق میافتد موضوع امروز این مطلب از مجله کوروش است. در این مطلب میخواهیم در مورد حساسیت به باقلا یا فاویسم، علائم و عوارض فاویسم و درمان فاویسم در طب پزشکی و سنتی را بر اساس مقالههای تخصصی در این زمینه از سرویس سلامت به شما توضیح دهیم.
در توضیح مختصر باید گفت فاویسم یا حساسیت به باقلا (باقالی) یک واکنش شدید جسمی است که هنگام مصرف مواد غذایی متشکل یا حاوی باقلا یا همان باقالی اتفاق میافتد. در این حالت بدن در عرض ۶ تا ۲۴ ساعت پس از مصرف باقلا سبز، به آن واکنش نشان میدهد. بیماری فاویسم یک بیماری ارثی و خونی و وابسته به ایکس و مغلوب می باشد. این بیماری وابسته به جنس بوده و بیشتر در مردان دیده میشود. فاویسم یک نقص مغلوب وابسته به کروموزوم x است، بنابراین بیشتر در مردان دیده میشود. این بیماری زمانی در خانمها بروز میکند که هر دو کروموزوم x ژن مورد نظر را نداشته باشد. بیماران در حالت عادی کاملا طبیعی بوده و هیچگونه علامتی ندارند مگر آنکه با مواد اکسیدان (خوراکی با استنشاقی) مواجهه پیدا کنند، که در این صورت دچا حالات حاد بیماری میشوند.
چرا حساسیت به باقلا اتفاق می افتد؟
فاویسم یا حساسیت و آلرژی به باقلا، کم خونی حاد همولیتیک یا RBCs ایجاد میکند. این بیماری به دلیل کمبود آنزیم در گلبولهای قرمز خون، گلوکز-۶-فسفات دهیدروژناز است. حساسیت به باقلا باعث تخریب محدود یا گاهی اوقات گسترده گلبولهای قرمز خون میشود که توسط برخی گلوکوزیدها (دیوسیین و کنسیسین) موجود در باقلا ایجاد میشود. این گلوکوزیدها فقط در صورت کمبود سلول در آنزیم گلوکز-۶-فسفات دهیدروژناز (یا G6PD) به RBC آسیب جدی میبینند، بنابراین فاویسم فقط در افرادی رخ میدهد که کمبود G6PD را به ارث بردهاند.
علایم و نشانه های حساسیت به باقلا
حساسیت به باقلا، با رنگپریدگی، زردی و ادرار تیره بروز میکند. دیگر علایم شامل سردرد، استفراغ، حالت تهوع، خمیازه، دردهای معده و افزایش دمای بدن میشود. علایم ممکن است به طور طبیعی فروکش کنند یا در موارد شدید منجر به کم خونی همولیتیک و به دنبال آن هموگلوبینوریا شوند. پیش از این، مرگ و میر بر اثر حساسیت به باقلا در کودکان میتوانست به ۸ درصد هم برسد.
چه کسانی بیشتر در معرض فاویسم هستند؟
فاویسم بیشتر از بزرگسالان در کودکان (معمولا پسران) شایع و تهدیدکننده زندگی است. با این حال، پس از پایان حمله، معمولا بهبودی کامل حاصل میشود. در فردی که دچار کمبود G6PD است، فاویسم میتواند بعد از مصرف هر وعده باقلا عود کند، هرچند این اتفاق میافتد تا حد زیادی تحت تاثیر مقدار مصرف باقلا و البته بسیاری از عوامل دیگر است.
حدود ۴۰۰ میلیون نفر در سراسر جهان کمبود G6PD دارند. این بیماری بیشتر در مردان و نژادهای آفریقایی، آسیایی، خاورمیانه یا مدیترانهای دیده میشود. شاید جالب باشد بدانید که از هر ۱۰ مرد آمریکایی آفریقاییتبار، یک نفر دچار کمبود G6PD است. همچنین تصور میشود که بیش از ۱۰۰ میلیون نفر، عمدتا از شرق مدیترانهای، مستعد ابتلا به این بیماری هستند.
درمان فاویسم یا حساسیت به باقلا
از دیدگاه بهداشت عمومی، ثابت شده است که با غربالگری کمبود G6PD و آموزش از طریق رسانههای جمعی میتوان تا حد زیادی از فاویسم جلوگیری و فاویسم را درمان کرد. کمبود گلوکز-۶-فسفات دهیدروژناز (G6PD) یک بیماری ارثی است که در آن ، بدن فرد به اندازه کافی آنزیم G6PD تولید نمیکند و این عامل در جلوگیری از شکستن گلبولهای قرمز (همان همولیز) در معرض مواد خاصی در خون نقش دارد. این همولیز منجر به کمخونی، زردی (زردی پوست)، ضربان قلب سریع و تنگی نفس میشود.
علائم کمبود G6PD معمولا در دوران نوزادی یا کودکی ظاهر میشود و میتواند توسط آسپرین، NSAIDها و همچنین برخی از داروهای مالاریا، آنتی بیوتیکها و عفونتها ایجاد شود و معمولا با مشخص شدن علت و قطع مصرف دارو، خوردن غذا یا بهبودی از عفونت، علائم از بین میروند. اینها به عنوان داروهای ممنوعه در برابر فاویسم عمل میکنند. از سوی دیگر به ندرت، نارسایی کلیه و حتی مرگ میتواند ناشی از کمبود G6PD باشد. به جز اجتناب از موادی که باعث همولیز میشوند، هیچ درمانی برای کمبود G6PD وجود ندارد.
درمان حساسیت به باقلا در طب سنتی
در طب سنتی برای درمان گیاهی فاویسم از داروی ترکیبی صفرابر و سنای مکی استفاده میکنند. البته روش استفاده مخصوصی دارد و باید زیر نظر پزشک متخصص و با تجربه طب سنتی مصرف شود. همچنین توصیه میشود کسانی که به فاویسم مبتلا هستند، یک عدد سیب رنده شده را در ترکیب عرق بیدمشک و گلاب بریزند و بخورند. از سوی دیگر از آنجایی که فاویسم با کم خونی مرتبط است مصرف هفتهای دو تا سه بار گوشت قرمز و جگر به خصوص جگر شتر برای رفع کم خونی توصیه میشود.
آیا به جز باقلا، حبوبات دیگر هم دردسر آفرین هستند؟
علاوه بر حساسیت به باقالی، گردههای گیاهان موگورت، درمنه ولگاریس و گیاهان گل محمدی نیز حاوی مواد حساسیتزا هستند که باعث حساسیت تابستانی میشوند. به افراد مبتلا به کمبود G6PD گفته میشود که به دلیل غلظت بالای دو ترکیب ویسین و کوویسین، باقلا یا لوبیای فاوا مصرف نکنند. البته لوبیاهای دیگر حاوی ویسین و کوویسین نیستند.
اخیرا مطالعهای در مصر انجام شد و سوابق پزشکی ۱۰۰۰ فرد مبتلا به کمبود G6PD را بررسی کرد تا مشخص شود کدام غذاها باعث ایجاد بحران همولیتیک میشوند. در اکثر موارد، سایر حبوبات از جمله نخود، نخود سبز، نخود چشم سیاه و عدس علاوه بر باقلا، با بحران همولیتیک در ارتباط بودند. اما برای تعیین اینکه آیا حبوبات غیر از باقالی میتوانند منجر به بحران همولیتیک در افراد مبتلا به کمبود G6PD شوند، مطالعه بیشتری لازم است.
نوزادان و کودکانی که سابقه خانوادگی کمبود G6PD دارند میتوانند آزمایش خون انجام بدهند تا ببینند آیا این بیماری را دارند یا خیر و اگر والدین یا سرپرست کودک متوجه شود که نوزاد یا کودک علائم کمبود G6PD را نشان میدهد، باید سریعا به پزشک متخصص مراجعه کند.
آیا فاویسم با بیماریهای دیگر مرتبط است؟
برخی پیشنهادات و نظرات وجود دارد که مقادیر بالای تانن در رژیم غذایی افرادی که سورگوم را به عنوان ماده اصلی خود استفاده میکنند، ممکن است با افزایش بروز سرطان مری در ارتباط باشد. تانن همان مادهای است که باعث میشود پس از خوردن میوههای نرسیده، در دهانمان احساس گسی کنیم و به صورت بیولوژیکی در گیاهان وجود دارد تا از آنها در مقابل آفتها محافظت کند و با طعم تلخ و گسی که ایجاد میکند آفات را از گیاه دور نگه میدارد.
تاننها مواد زیست فعال هستند که اگر در رژیم غذایی برای مدت طولانی در دسترس باشند قادر به تولید اثرات مفید در بدن هستند. این خصوصیات عمدتا در مورد تاننهای فشرده است که به ویژه در چای، انگور، جو، میوههای جنگلی و سورگوم فراوان هستند و خاصیت آنتیاکسیدانی دارند. از سوی دیگر تانن به دلیل واکنش آنها با پروتئینها به منظور تشکیل مجتمعهای هضمناپذیر اثرات سوءتغذیهای به همراه دارد. آنها میتوانند مجتمعهایی با آنزیمهای گوارشی تشکیل داده و قابلیت هضم کلی غذا را کاهش دهند. همچنین میتوانند پوشش روده و ترشح مخاط را تحریک کنند و در نتیجه تقاضای پروتئین را افزایش و جذب مواد معدنی را کاهش دهند. یکی از ویژگیهای مشترک رژیمهای غذایی حاوی تانن، کاهش وزن است.
منبع: sciencedirec /veganhealth
