شاخص کیفیت هوا که با نام شاخص آلودگی هوا (AQI) نیز شناخته می‌شود یک مقیاس عددی است که از سوی سازمان‌های دولتی برای سنجش و اندازه گیری میزان آلودگی هوا در یک منطقه به کار می‌رود. تعیین این عدد باعث پیش‌بینی‌های آینده و اتخاذ تدابیر لازم در صورت نیاز می‌شود. هر چه عدد این شاخص بیشتر باشد احتمال در معرض خطر قرار گرفتن سلامت عمومی هم بالاتر می‌رود. در این مقاله از سرویس سلامت در مجله کوروش به موضوع شاخص آلودگی هوا (AQI) و انواع سطوح و دسته‌بندی آن و ۸ نوع آلاینده عمده هوا پرداخته‌ایم.
شاخص آلودگی هوا (AQI) چیست؟
شاخص آلودگی هوا (AQI) یک مقیاس عددی است که برای گزارش کیفیت هوای روزانه با توجه به سلامت انسان و محیط زیست استفاده می‌شود. نتایج روزانه این شاخص برآوردی از سطح آلودگی هوا را مشخص می‌کند که مردم از آن استفاده می‌کنند. افزایش شاخص آلودگی هوا (AQI) به معنای افزایش آلودگی هوا و تهدیدی جدی برای سلامت انسان است.
در بیشتر موارد، شاخص کیفیت هوا نشان می‌دهد که هوای اطراف ما چقدر تمیز یا آلوده است. این که خطرات سلامتی مرتبط با آن ممکن است وجود داشته باشد، یا خیر.
تمرکز اصلی شاخص آلودگی هوا
تمرکز اصلی شاخص آلودگی هوا، بر روی اثرات سلامتی است که ممکن است طی چند روز یا چند ساعت پس از تنفس هوای آلوده تجربه شود. محاسبات شاخص آلودگی بر روی آلاینده‌های اصلی هوا از جمله ذرات معلق، ازن سطح زمین، دی اکسید گوگرد، دی اکسید نیتروژن و مونواکسید کربن صورت می‌گیرد.
ذرات معلق و آلاینده‌های ازن بیشترین خطر را برای سلامت انسان و محیط زیست به همراه دارند. برای هر یک از این دسته آلاینده‌های هوا، کشورهای مختلف شاخص کیفیت هوای خود را در رابطه با سایر استانداردهای ملی کیفیت هوا برای حفاظت از سلامت عمومی دارند.
شاخص آلودگی هوا (AQI) چگونه تعیین می‌شود؟
شاخص آلودگی هوا (AQI) روزانه و حتی به صورت ساعتی سنجیده می‌شود. غلظت هر آلاینده در هوا اندازه‌گیری شده و با استفاده از یک شاخص یا مقیاس استاندارد به عددی از صفر به بالا تبدیل می‌شود. عدد محاسبه شده برای هر آلاینده به عنوان زیرشاخص نامیده می‌شود. بالاترین زیرشاخص برای هر ساعت معین به عنوان شاخص آلودگی هوا برای آن ساعت ثبت می‌شود. به زبان ساده شاخص کیفیت هوا، معیاری است که از صفر تا ۵۰۰ متغیر است.
یک معیار نسبی
این شاخص یک معیار نسبی است. به این معنی که هر چه این شاخص کمتر باشد، کیفیت هوا بهتر و نگرانی از سلامت کمتر است و بالعکس. غلظت هر آلاینده متفاوت است، بنابراین مقادیر شاخص آلودگی هوا در محدوده‌های اختصاص داده شده به هشدارهای بهداشت عمومی استاندارد و کد رنگ، گروه بندی می‌شوند.
به عنوان مثال مقدار آلودگی از صفر تا ۵۰ به معنای کیفیت هوای خوب با احتمال محدود تاثیر بر سلامت عمومی و محیط زیست است. از سوی دیگر مقدار ۳۰۰ تا ۵۰۰ نشان دهنده کیفیت هوای خطرناک با بیشترین ظرفیت برای تاثیرگذاری بر سلامت عمومی و محیط زیست است.
محدوده زیر ۱۰۰ یک محدوده پذیرفته شده در شاخص آلودگی هوا
میزان شاخص آلودگی هوا در حد پذیرفته شده، معمولا ۱۰۰ است زیرا مطابق با استانداردهای تعریف شده کیفیت هوا است. این استانداردها بر اساس حفظ سلامت عمومی تنظیم شده‌اند. سطوح زیر ۱۰۰ بسیار رضایت بخش است. در حالی که در مقابل سطح بیش از ۱۰۰ به سلامت انسان آسیب می‌رسانند. همان طور که مقادیر این شاخص بالاتر می‌رود، نگرانی‌های جدی‌تری برای سلامتی ایجاد می‌کند.
در طی روزهایی که شاخص آلودگی هوا افزایش یافته است، موسسه بهداشت عمومی ممکن است توصیه‌های را برای گروه‌های حساس مانند کودکان، افراد دارای مشکلات تنفسی و افراد مسن ارائه دهد تا از فعالیت در فضای باز دوری کنند. در چنین شرایطی معمولا توصیه می‌شود تا از ماسک‌های ویژه آلودگی هوا استفاده شود. پیشنهاد می‌کنیم مقاله بهترین خوراکی‌ها برای روزهای آلوده را بخوانید.
دسته‌بندی شاخص آلودگی هوا (AQI)
به طور کلی شاخص آلودگی هوا (AQI) به ۶ دسته تقسیم می‌شود و هر دسته با سطوح مختلف سلامت مطابقت دارد. این دسته بندی‌ها با عدد ۰ تا ۵۰۰ نشان داده شده‌اند و هر کدام معانی و تعابیر خاص خود را دارند.
شاخص آلودگی هوا (AQI) در محدوده ۵۰ – ۰
اگر شاخص آلودگی هوا (AQI) در محدوده ۵۰ – ۰ باشد، نشان دهنده وضعیت خوب است. در این سطح که با رنگ سبز نشان داده می‌شود، کیفیت هوا رضایت بخش تلقی می‌شود. آلودگی هوا خطر کمی دارد یا اصلا خطری ندارد. این محدوده هیچ پیامد برای سلامتی ندارد. همه می‌توانند فعالیت‌های خود را در فضای باز به طور معمول ادامه دهند.
شاخص آلودگی هوا (AQI) در محدوده ۱۰۰ – ۵۱
وقتی شاخص آلودگی هوا (AQI) در محدوده ۱۰۰ – ۵۱ قرار می‌گیرد، معنای سطح متوسط دارد. به این مفهوم که کیفیت هوا قابل قبول است. چنین شرایطی با رنگ زرد نمایش داده می‌شود. با این حال برخی از آلاینده‌ها ممکن است برای تعداد محدودی از افرادی که حساس‌تر هستند نگرانی‌های سلامتی کمی ایجاد کند.
به طور مثال افرادی که به میزان قابل توجهی به ازن حساس هستند، ممکن است علایم تنفسی مانند مشکلات تنفسی جزئی را تجربه کنند. فقط تعداد بسیار کمی از افراد دارای حساسیت بیش از حد نباید فعالیت‌های خود در خارج از منزل را ادامه دهند.
شاخص آلودگی هوا (AQI) در محدوده ۱۵۰ – ۱۰۱
این رقم که با رنگ نارنجی مشخص می‌شود، نشان دهنده وضعیت ناسالم برای گروه‌های حساس است. این شاخص ممکن است نتواند بر سلامت عمومی مردم تاثیر بگذارد اما محدوده مناسبی هم نیست. افراد سالم ممکن است علائم و حساسیت جزئی ناشی از آلودگی هوا را تجربه کنند. اما افراد حساس تا حد زیادی تحت تاثیر قرار می‌گیرند.
با این حال کودکان، افراد مسن و افراد مبتلا به بیماری ریوی مستعد خطر بیشتری از قرار گرفتن در معرض هوای آلوده هستند. کودکان بزرگتر، بزرگسالان و افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی و ریوی در آستانه قرار گرفتن در خطر بیشتری در مقابل ذرات معلق هستند. این دسته از افراد در چنین شرایطی نباید فعالیت بدنی و تمرین‌های مداوم ورزشی و با شدت بالا در فضای باز انجام دهند.
شاخص آلودگی هوا (AQI) در محدوده ۲۰۰ – ۱۵۱
این محدوده نشان دهنده شرایط ناسالم است. در این وضعیت که با رنگ قرمز نشان داده می‌شود، هر فردی ممکن است اثرات نامطلوب سلامتی ناشی از هوای آلوده را تجربه کند. افراد گروه‌های حساس ممکن است اثرات جدی‌تری را تجربه کنند. قلب و سیستم تنفسی افراد سالم ممکن است تحت تاثیر قرار گیرد.
کودکان، سالمندان و افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی و ریوی باید فعالیت بدنی طولانی مدت در فضای باز را کاهش دهند. سایر افراد هم باید فعالیت‌های خارج از منزل را به طور متوسط کاهش دهند.
شاخص بسیار ناسالم در محدوده ۳۰۰ – ۲۰۱
در چنین شرایطی وضعیت هوا در موقعیت بسیار ناسالم است. این شرایط با رنگ بنفش نشان داده می شود. این به معنی این است که وضعیت هوا ممکن است پیامدهای بسیار جدی را برای سلامتی به همراه داشته باشد. افراد سالم معمولا در این وضعیت علائم جسمی ناشی از آلودگی هوا نشان می‌دهند.
افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی یا ریوی به طور قابل توجهی تحت تاثیر قرار می‌گیرند. استقامت آنها در انجام فعالیت‌ها کاهش می‌یابد. افراد مسن و کودکان باید در خانه بمانند و از فعالیت‌های شدید در فضای باز خودداری کنند. این شرایط را باید به شدت جدی گرفت و از انجام فعالیت‌های اضافی، غیر از مواقع ضروری خودداری کرد. توصیه می‌شود عموم مردم در این شرایط فعالیت‌های خارج از منزل را کاهش دهند.
شاخص آلودگی هوا (AQI) در محدوده بیشتر از ۳۰۰
زمانی که شاخص آلودگی هوا (AQI) بیشتر از ۳۰۰ باشد، با رنگ خردلی نشان داده شده و در وضعیت خطرناک قرار دارد. کیفیت هوا در این سطح، تهدید کننده زندگی است. معمولا هشدارهایی در مورد شرایط اضطراری برای کل جمعیت منطقه صادر می‌شود. افراد سالم با کاهش استقامت در فعالیت‌های روزمره مواجه هستند.
همچنین ممکن است علایم شدیدی جسمی و تنفسی را نشان دهند. افراد سالم باید از فعالیت در فضای باز خودداری کنند. سالمندان و بیماران نیز باید در خانه بمانند و از ورزش در فضای باز خودداری کنند. توصیه می‌شود کودکان، سالمندان و بیماران هیچ گونه فعالیت بدنی در فضای باز انجام ندهند. مردم عادی نیز نباید فعالیتی در فضای باز انجام دهند. پیشنهاد می‌کنیم مقاله ۶ نوشیدنی مناسب برای روزهای آلوده را هم بخوانید.
۸ نوع عمده آلاینده هوا
شاخص آلودگی هوا (AQI) از ۸ نوع آلاینده تشکیل شده است. این ۸ نوع آلاینده شامل: ذرات معلق، ازن، دی اکسید گوگرد، دی اکسید نیتروژن، مونواکسید کربن، سرب و آمونیاک هستند. این ۸ پارامتر به عنوان پارامترهای اصلی از سوی دولت‌ها برای استخراج شاخص آلودگی هوای منطقه در نظر گرفته می‌شوند.
بیشتر بخوانید: لایه اوزون چیست و خطرات سوراخ شدن آن چه پیامدهایی دارد؟
چگونه می‌توان از قرار گرفتن در معرض هوای ناسالم جلوگیری کرد؟
با توجه به شاخص آلودگی هوا و سطوح مختلف آن، باید اقداماتی را برای جلوگیری از قرار گرفتن در معرض هوای ناسالم انجام داد. در توضیحات هواشناسی گفته می‌شود از فعالیت طولانی مدت و سنگین جلوگیری کنید. اما فعالیت‌های طولانی و سنگین چه نوع فعالیتی هستند؟ فعالیت طولانی مدت، به هر فعالیتی در فضای باز گفته می‌شود که به طور متناوب برای چندین ساعت انجام می‌شود. این فعالیت‌ها ممکن است باعث شود کمی سریع‌تر از حد معمول نفس بکشید.
مفهوم فعالیت سنگین
وقتی هوای بیرون ناسالم است، می‌توانید با کاهش زمان که صرف این نوع فعالیت‌ها می‌کنید، مصرف هوای ناسالم را کاهش دهید. فعالیت‌های سنگین به معنای فعالیت‌های شدید در فضای باز است که باعث می‌شود به سختی نفس بکشید. وقتی کیفیت هوا در بیرون بد است، می‌توانید با کاهش مدت زمانی که صرف این فعالیت‌ها می‌کنید و جایگزین کردن فعالیت با شدت کمتر، از سلامت خود محافظت کنید.
اگر سطح آلودگی هوا از ۱۰۰ بالاتر رفت، به خصوص اگر هوا آفتابی باشد توصیه می‌شود خودتان را از هوای آلوده دور نگه دارید. در چنین شرایطی ممکن است به علائمی مانند سنگینی قفسه سینه، سوزش چشم یا سرفه شدید دچار شوید.
سخن پایانی
شاخص آلودگی هوا (AQI) با سطوح مختلف و رنگ‌های متفاوتی شناخته می‌شود. رنگ سبز نشانه کیفیت هوای خوب است. رنگ خردلی نشان دهنده کیفیت هوا در وضعیت خطرناک است. تا حد امکان، در روزهایی که میزان آلودگی هوا بالا است باید سعی کنید در خانه بمانید. چرا که میزان آلاینده‌های هوا در داخل خانه، کمتر از خارج از خانه است. حتی اگر مجبور هستید از خانه خارج شوید، سعی کنید از انجام فعالیت‌هایی که باعث تنفس سریع می‌شود خودداری کنید.
منبع: conserve-energy-future
