نقد و بررسی فیلم «آتابای» جدیدترین ساخته نیکی کریمی

فیلم «آتابای»، درام عاشقانه‌ای به کارگردانی و تهیه‌کنندگی نیکی کریمی است که با گذشت چند هفته از اکران با استقبال بی‌نظیر مخاطبان مواجه شده است. فیلم سینمایی آتابای با حضور بازیگران نام‌آشنایی همچون هادی حجازی‌فر، جواد عزتی و سحر دولتشاهی ‏در روستاهای اطراف شهرستان خوی در استان آذربایجان ساخته شده و در آن به جز زبان فارسی، گفتگوهای زیادی به زبان ترکی آذری نیز می‌شنویم. از فیلم آتابای نیکی کریمی در ‏سی‌ و هشتمین دوره جشنواره فیلم فجر نیز استقبال خوبی به عمل آمد، هر چند این فیلم علیرغم نامزدی در چند بخش برنده جایزه‌ای نشد. در  مجله کوروش مشخصات و نقد و خلاصه فیلم آتابای را بخوانید. در سرویس هنر و سینما همراه ما باشید.

مشخصات فیلم «آتابای»

ژانر: درام، عاشقانه

کارگردان: نیکی کریمی

نویسنده: هادی حجازی فر

بازیگران: هادی حجازی‌فر، سحر دولتشاهی، جواد عزتی، دانیال نوروش، یوسف‌علی دریادل، مه‌لقا می‌نوش، معصومه ربانی‌نیا

موسیقی متن: حسین علیزاده

فیلم‌برداری: سامان لطفیان

تدوین‌: حسین جمشیدی گوهری

تهیه‌کننده: نیکی کریمی

شرکت توزیع‌کننده: حوزه هنری

اکران: ۳ آذر ۱۴۰۰

محصول کشور: ایران

سال ساخت: ۱۳۹۸

زبان: فارسی، ترکی آذربایجانی

فروش گیشه: ۳،۱۳۵ میلیارد تومان

امتیاز سینما تکیت: ۴،۱

امتیاز سلام سینما: ۷،۴

امتیاز وب‌سایت ای‌ام‌دی‌بی (IMDb): ۷،۱

خلاصه داستان:

کاظم آتابای (هادی حجازی‌فر) مرد میانسالی است که به همراه خواهرزاده‌اش آیدین (دانیال نوروش) و پدرش (یوسف‌علی دریادل) در روستای پرکندی،‌ شهرستان خوی (استان آذربایجان غربی) زندگی می‌کند. او مدت‌ها قبل پس از اتفاقات تلخی (شکست عشقی و خودسوزی خواهرش) که در زندگی شاهدشان بود دست از تحصیل در رشته معماری کشید. کاظم حالا در روستای زادگاهش به بوم‌گردی و تعمیر خانه‌های قدیمی روی آورده که دل به سیما (سحر دولتشاهی) می‌دهد تا بار دیگر طعم عشق را بچشد.

نقد و بررسی فیلم آتابای

فیلم آتابای به عقیده بسیاری از منتقدان، بهترین فیلم نیکی کریمی تا به امروز به شمار می‌رود. نیکی کریمی در آتابای کاملا مسیر کاملا متفاوتی را نسبت به سایر فیلم‌های ایرانی سال‌های اخیر دنبال می‌کند. کریمی در فیلم سینمایی آتابای دست به انتخابی جسورانه زده و ترجیح داده راه خود را از سایر انتخاب‌های محافظه‌کارانه‌ی سینمای متعارف ایران جدا کند.

این در حالی است که سینمای بدنه‌ی ایران طی سال‌های اخیر به دو دسته کمدی و اجتماعی تقسیم شده و کمتر فیلمی است که خارج از این دو ژانر اصلی ساخته شود. فیلم سینمایی آتابای زندگی مرد ۴۰ ساله‌ای به نام کاظم آتابای را روایت می‌کند که بعد از مدت‌ها دوری به روستای زادگاهش برگشته و زندگی خود را به وسیله بازسازی بناهای قدیمی و همینطور گردشگری و بوم‌گردی تأمین می‌کند.

کاظم شخصیتی پرنفوذ است که اکثر اهالی روستا حرف‌شنوی خاصی از او دارند. با این حال، او در زندگی عادی با مشکلات چندانی سروکار ندارد، بلکه این تنش‌های درونی هستند که روز به روز او را ناتوان‌تر می‌کنند. فیلمساز هم چندان به وقایع بیرونی توجهی نشان نداده و کشمکش‌های درونی کاظم را دست‌مایه قرار داده است.

به این ترتیب، در فیلم آتابای با درامی کاملا شخصیت‌محور مواجهیم که موفقیت آن به برقراری ارتباط خوب و قوی مخاطب با شخصیت اصلی بستگی دارد. همین نکته نیز برگ برنده فیلم سینمایی آتابای است که نقش‌آفرینی قوی هادی حجازی‌فر که از قضا نویسندگی فیلم‌نامه برعهده اوست، کمک زیادی به این مسئله کرده است.

فیلم سینمایی آتابای، روایتی شخصیت‌محور

می‌توان حدس زد خود حجازی‌فر در همان وهله‌ی اول فیلم‌نامه را بر اساس قابلیت‌های بازیگری و در نظر داشتن خودش نوشته است. شخصیت کاظم شاید تنها روی کاغذ شخصیتی توخالی و نه چندان جذاب به نظر می‌آمد، اما این بازی قوی و سنجیده‌ی حجازی‌فر است که صمیمیت خاصی به این شخصیت داده است.

حجازی‌فر همچنین در فیلم سینمایی آتابای به خوبی از عهده‌ی اجرای لحن دوگانه‌ی شخصیتش برآمده و همین لحن دوگانه‌ را باید یکی از نکات قوت فیلم جدید نیکی کریمی بدانیم. جواد عزتی، دیگر بازیگر موفق فیلم آتابای است که برای اولین بار در کارنامه‌ سینمایی خود به زبان ترکی صحبت می‌کند. برخی از سکانس‌های دو نفره فیلم او و حجازی‌فر در زمره‌ی بهترین صحنه‌های فیلم قرار می‌گیرند.

از نقاط قو‌ت فیلم‌نامه‌ی پر و پیمان آتابای رابطه‌ی قوی دو شخصیت کاظم و یحیی است. رابطه‌ای که به شکل‌گیری شخصیت کاظم در ذهن مخاطب و برجسته‌تر کردن خصوصیات روانی او کمک شایانی می‌کند. مهم‌تر از همه‌ اینکه برخلاف بسیاری از فیلمنامه‌های سینمای ایران شاهد پرداخت یکدست شخصیت‌ها و روابط در فیلم آتابای هستیم و روابطی که شکل‌ گرفته‌اند نیز تا به انتها دنبال شده و به سرانجام رسیده‌اند.

فیلم‌نامه‌ای کم‌نقص از هادی حجازی‌فر

به خوبی می‌توان مسیر حرکت کاملا سنجیده‌ی فیلم را تشخیص داد. در آتابای با پازل شخصیت اصلی فیلم مواجه هستیم که به تدریج جاهای خالی آن پر شده و شمایل کاملی از شخصیت که انسانی عمیقا زخم‌خورده است روبرو می‌شویم. کاظم شخصیتی است که ابتدا باید بتواند بر تشویش‌ها و کشمکش‌های درونی‌اش غلبه کند تا مشکلات بیرونی‌اش را پشت‌سر بگذارد.

درک خوب نیکی کریمی و حجازی‌فر از هم و از فیلمنامه باعث شده تا شاهد پرداخت قویِ فعل‌ و انفعالات درونی شخصیت‌‌های فیلم آتابای باشیم. تمام اجزای فیلمنامه هم به دقت کنار هم چیده شدند تا شاهد لحن و حسی یکدست باشیم. این نکته در روایت فیلم نیز کاملا حس می‌شود که کمک زیادی به شخصیت‌پردازی و همینطور لحنِ منسجم فیلم می‌کند.

آتابای از جمله معدود فیلم‌های سینمای ایران در سال‌های اخیر است که در آن استفاده درستی از راوی شده است. کارگردان در استفاده از راوی از منطق خاصی نیز پیروی می‌کند، در واقع هر چه شخصیت کاظم می‌تواند بیشتر با خودش و در نتیجه محیط پیرامونش ارتباط برقرار کند، حجم استفاده از راوی نیز کم‌تر می‌شود و فیلم بیشتر به سمت گفتگو پیش می‌رود.

همین نکته کلیدی نیز کاملا فیلم آتابای را از سایر فیلم‌های سینمای ایران که استفاده از راوی در آنها کارکردی نه چندان ضروری و گاهی حتی خاصیتی سردرگم‌کننده دارد متمایز می‌کند.

بیشتر بخوانید: نقد و بررسی فیلم بی همه چیز

آتابای؛ فیلمی با لوکیشن‌های جذاب

در این مسیر نباید از انتخاب‌های خلاقانه‌ی نیکی کریمی گذشت که در مقام کارگردان حضوری دائمی در تک‌تک پلان‌های فیلم دارد. در حالی که اکثر فیلم‌های ایرانی به لوکیشن‌های تکراری در تهران یا فضاهای بسته‌ی آپارتمانی و حتی ویلاهای شمال محدود شده‌اند، در فیلم آتابای شاهد محیطی کاملا تازه هستیم. لوکیشن‌های جذاب فیلم برای نیکی کریمی کارکردی کارت‌پستالی ندارد، بلکه او در بسیاری از نماهای دور که شخصیت اصلی را در دامنه‌‌ی کوه و تپه‌های سرسبز و گاهی خشک نشان می‌دهد، نیم‌نگاهی به درونیات شخصیتش دارد.

نیکی کریمی که حضور خود به عنوان کارگردان را وام‌دار دستیاری برای عباس کیارستمی در فیلم «آ.ب.س. آفریقا» است، قبلا به تأثیرگذاری این کارگردان نام‌آشنای سینمای ایران بر هنر عکاسی او صحبت کرده بود، و باید همین تأثیرپذیری را در لحن روایی و جغرافیای دلچسب فیلم سینمایی آتابای جستجو کرد. قدرت کارگردانی چشمگیر کریمی به همراه هماهنگی او با لحن و مضمونِ فیلم‌نامه‌ی حجازی‌فر از آتابای فیلمی جذاب و قابل‌ اعتنا ساخته است.

آتابای، فیلمی متفاوت از نیکی کریمی

با این حال، آتابای همچنان ایرادهای جزئی دارد. شاید همین نکته نیز باعث شده تا فیلم جدید نیکی کریمی به جایگاهی که استحقاقش را دارد دست پیدا نکند. این مشکل را باید در وهله‌ی او در فیلمنامه‌ی فیلم جستجو کرد که با تمام ویژگی‌های چشمگیرش توازن خوبی را در تمام اجزایش شاهد نیستیم.

برای مثال، وقتی مخاطب کاظم را می‌شناسد می‌فهمد که او در زندگی همواره دو زخمِ روحی را بر دوش می‌کشیده است. این دو جراحت که حکم نیرو محرکه‌ی رفتارهای بعدی شخصیت را دارند، باعث برهم خوردن توازن فیلم نیز می‌شوند. زیرا تصور مخاطب تا اواسط فیلم این است که تلخ‌اندیشی‌های کاظم از مرگ خواهرش ناشی می‌شود، اما در نیمه‌ی دوم فیلم از ماجرای ناکامی عشقی او هم خبردار می‌شویم که همین نیز باعث می‌شود بخش سوم فیلم‌نامه کمی عجولانه‌‌تر از حالت عادی جلو برود.

با وجود اهمیت این موضوع، تاثیر شکست عشقی کاظم بر زندگی او را تنها در یک سکانس یا در قالب چند جمله‌‌ی ساده می‌شنویم. همین ناهماهنگی‌ها با درون زخم‌خورده‌ی شخصیت باعث می‌شود تا گاهی تصور کنیم فیلم سینمایی آتابای بخشی از فیلمی بلندتر است که بخش‌هایی از آن حذف شده‌اند. با تمام این اوصاف، این مشکلات باعث نمی‌شود تا آتابای را فیلم شاخصی در میان فیلم‌های سینمای ایران طی سال‌های اخیر به حساب نیاوریم. آتابای با شخصیت‌ها، روایت و لوکیشن جذاب و پرطراوتش، فیلمی کاملا متفاوت در سینمای ایران است.

سوالات متداول درباره فیلم آتابای

۱- فیلم آتابای نیکی کریمی را از کجا می‌توانیم تماشا کنیم؟

اکران عمومی فیلم آتابای از مدتی قبل آغاز شده و می‌توانید با خریداری بلیط از سالن‌های سینمای سراسر کشور فیلم جدید نیکی کریمی را تماشا کنید.

۲- آیا فیلم آتابای اکران آنلاین هم دارد؟

خیر، فیلم آتابای اکران عمومی شده، با این حال ممکن است در آینده از طریق سرویس‌های تماشای آنلاین نیز امکان دانلود قانونی یا تماشای آنلاین آتابای فراهم شود.

۳- در فیلم سینمایی آتابای چه بازیگرانی بازی می‌کنند؟

هادی حجازی‌فر، سحر دولتشاهی و جواد عزتی از شناخته‌شده‌ترین بازیگرانی هستند که در فیلم سینمایی آتابای به کارگردانی نیکی کریمی نقش‌آفرینی کرده‌اند.