فیلم «بی همه چیز» با بازی هدیه تهرانی، پرویز پرستویی، باران کوثری و … سومین اثر محسن قرایی، کارگردان و فیلمنامه‌نویس جوان و بااستعداد است. قرایی در سومین فیلم خود گام بلندی برداشته و نمایشنامه‌ای از فریدریش دورنمات، نویسنده مشهور سوئیسی را اقتباس کرده است. در این مقاله از سرویس هنر و سینما در مجله کوروش خلاصه داستان و نقد و بررسی فیلم بی همه چیز را با هم مرور می‌کنیم.
مشخصات فیلم «بی همه چیز»
ژانر: درام
کارگردان: محسن قرایی
نویسنده: محسن قرایی، محمد داوودی
برپایه: نمایشنامه «ملاقات بانوی سالخورده» اثر فریدریش دورنمات
بازیگران: پرویز پرستویی، هدیه تهرانی، هادی حجازی‌فر، باران کوثری، مهتاب نصیرپور، پدرام شریفی، لاله مرزبان، بابک کریمی، فرید سجادی حسینی
موسیقی متن: حامد ثابت
فیلم‌برداری: مرتضی هدایی
تدوین: عماد خدابخش
تهیه‌کننده: جواد نوروزبیگی
شرکت توزیع‌کننده: فیلمیران
اکران: ۲۴ آذر ۱۴۰۰
مدت زمان: ۹۳ دقیقه
محصول کشور: ایران
سال ساخت: ۱۴۰۰
زبان: فارسی
فروش گیشه: ۵۰۰ میلیون تومان
سلام سینما: ۷،۵
تاپ‌مدیا: ۳،۵
ای‌ام‌دی‌بی (IMDb): ۸،۴
جوایز:
- برنده سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه اقتباسی سی و نهمین جشنواره فیلم فجر
- برنده سیمرغ بلورین بهترین تدوین سی و نهمین جشنواره فیلم فجر
- برنده سیمرغ بلورین بهترین موسیقی متن سی و نهمین جشنواره فیلم فجر
- برنده سیمرغ بلورین بهترین طراحی لباس سی و نهمین جشنواره فیلم فجر
- برنده سیمرغ بلورین جایزه هیئت داوران سی و نهمین جشنواره فیلم فجر
خلاصه داستان فیلم بی همه چیز
داستان فیلم «بی همه چیز» در سال‌های پیش از انقلاب رقم می‌خورد. در روستایی که معیشت مردم آن با معدن زغال سنگ گِره خورده، چشم تمام اهالی منتظر رسیدن زنی ثروتمند است که قرار است پس از سال‌ها به روستای زادگاهش برگردد و زندگی آنها را تغییر دهد. امیرخان (پرویز پرستویی) معتمد و بزرگ روستا است که به همراه همسرش (مهتاب نصیرپور) معاش خانواده‌‌اش را از طریق یک مغازه خواربارفروشی تأمین می‌کند.
دختر امیر، آسیه (لاله مرزبان) معلم مدرسه است که به معلم دیگری (پدرام شریفی) دلبسته است و می‌خواهد با او ازدواج کند. دهدار (هادی حجازی‌فر)، دکتر (بابک کریمی) و سرکار دشتکی (فرید سجادی حسینی) هم خود را آماده استقبالی گرم و درخور از زن می‌کنند. انگیزه تمام اهالی روستا این است که زن بتواند با ثروت سرشار خود زندگی روستا را کاملا عوض کند و آنها را از فقری که درگیر آن هستند نجات دهد.
سرانجام آن زن، لیلی (هدیه تهرانی) وارد روستا می‌شود. او که زن میانسالِ موقر و متینی است به همه‌ی مردم روستا اعلام می‌کند که دوست دارد در این شرایط سخت به داد آنها برسد. اما او خواسته‌ای دارد. رفتار مردم نیز خیلی زود با اعلام خواسته‌ی لیلی عوض می‌شود. طولی نمی‌کشد که موقعیت امیرخان به عنوان شخصیتی پرنفوذ و قابل اعتماد در روستا متزلزل می‌شود.
نقد و بررسی فیلم بی همه چیز
«انتقام» از الگوهای کهن در ادبیات ملل مختلف جهان است، اما انتقام‌ها همیشه یکنواخت و قابل پیش‌بینی نیستند. احتمالا شما هم پس از تماشای فیلم بی همه چیز به همین نتیجه کاملا واضح برسید. فیلم جدید محسن قرایی در سی و نهمین جشنواره فجر در سال ۱۳۹۹ نیز نامزد چندین جایزه بود که نهایتا برنده سیمرغ بلورین برای بهترین فیلمنامه شد؛ جایزه‌ای که مشترکا به محسن قرایی و محمد داوودی رسید.
قرایی قبلا با فیلم‌های «خسته نباشید (۱۳۹۱)» و «سد معبر (۱۳۹۵)» هم توانسته بود در جشنواره فجر توجهات زیادی را به خود جلب کند. در همین حال، او قبلا هم مشترکا با محمد داوودی با نوشتن فیلمنامه قصر شیرین برنده سیمرغ بلورین شده بودند. به این ترتیب، پرواضح است که محسن قرایی در همین مدت کم هم توانسته جایگاه بسیار مستحکمی در سینمای ایران پیدا کند.
حال فیلم جدید قرایی کاملا گامی رو به جلو به حساب می‌آید. داستان فیلم از نمایشنامه «ملاقات با بانوی سالخورده» اثر فریدریش دورنمات اقتباس شده است. نمایشنامه‌ای که با اجراهای قوی حمید سمندریان و همینطور ترجمه کتاب توسط این کارگردان، نویسنده و مترجم برجسته ایرانی به محبوبیت بی‌سابقه‌ای در ایران دست پیدا کرد.
در نمایشنامه‌ی «ملاقات بانوی سالخورده»، زنی سالخورده اما متمول پس از سال‌ها به شهر کوچک زادگاهش برمی‌گردد و حالا می‌خواهد از عشق دوران جوانی‌اش که زندگی او را تباه کرد انتقام بگیرد. او به مردم شهر پیشنهاد می‌دهد در ازای دریافتی مبلغی این مرد که شخص محترمی و از معتمدان شهر است را از پای در آورند. به این ترتیب، در مدت کمی رفتار اهالی شهر با مرد کاملا تغییر می‌کند
یک اقتباس جذاب از نمایشنامه‌ی فریدریش دورنمات
در حالی که در نمایشنامه دورنمات ته‌مایه‌های طنزی نیز در نمایش به چشم می‌خورد، اما اقتباس قرایی یک درام تاریخی است که جزء به جزء در فضای بومی ایران بازآفرینی شده است. ساخت چنین فیلمی در سینمای ایران که تهیه کنندگان و فیلمسازان آن به دلیل مشکلات مختلفی که برای بازگشت سرمایه‌ی سر راه خود می‌بینند ترجیح می‌دهند به دنبال پروژه‌های سینمایی کاملا جمع و جور در لوکیشن‌های بسته و محدود باشند، در نوع خود یک کار جسورانه به حساب می‌آید.
کاری که شاید ادای دینی هم به مختصات فیلمسازی کلاسیک باشد. به این ترتیب، در فیلم بی همه چیز شاهد اثری شاخص هم به لحاظ فرم و هم قصه هستیم که مورد توجه منتقدان و اهالی سینما نیز قرار گرفت. به جز داستان جذاب دورنمات، در فیلم سینمایی «بی همه چیز» شاهد نکات چشمگیر دیگری هم هستیم.
دو بازیگر پرطرفدار سینما و تلویزیون ایران، پرویز پرستویی و هدیه تهرانی که کمتر از یک سال قبل در سریال «هم گناه»، از موفق‌ترین سریال‌های شبکه نمایش خانگی همبازی بودند نیز از نکات جالب توجه فیلم بی همه چیز است. در کنار این دو بازیگر قدیمی شاهد حضور چهره‌های سرشناس دیگری نیز هستیم.
اقتباس از آثار برجسته‌ی ادبیات جهان و ایران رویکرد فوق‌العاده جذاب و جالب‌توجهی است که مدت‌هاست در سینمای روز ایران به دست فراموشی سپرده شده است، به خصوص اینکه این اقتباس همراه با بازآفرینی فضای اثر اصلی با حال و هوای ایران باشد. این اقتباس‌ها بودجه‌ی بالا و پیش تولید بزرگی را نیز می‌طلبند که در فیلم بی همه چیز نیز شاهد آن هستیم. همین نکته نیز باعث شده تا این فیلم در موقعیت ویژه‌ای نسبت به نود و چند درصد از سایر فیلم‌های تکراری -به لحاظ فرم و قصه- سینمای ایران قرار داشته باشد.
بازیگری‌های چشمگیر در فیلم بی همه چیز
موفقیت محسن قرایی در فیلم تا حد زیادی وابسته به توانایی او در حفظ تعادل در بیان حس و حال و لحن فیلم بود که به نظر چنین نیز شده است. سوای اینکه فیلم محسن قرایی تا حد زیادی همچنان زیرِ سایه‌ی شاهکار دورنمات قرار دارد، اما در کلیت نمونه‌ای برجسته از بهترین فیلم‌های سینمای ایران در سال‌های اخیر است.
گواه این موضوع نیز نامزدهای بی‌شمار این فیلم برای سیمرغ‌های جشنواره سی و نهم فجر بود. کسانی که نمایشنامه دورنمات را خوانده‌اند یا اجراهای بی‌شمار خارجی یا ایرانی را تماشا کرده‌اند، بلافاصله با تماشای فیلم بی همه چیز متوجه می‌شوند که در این فیلم دیگر خبری از کمدی سیاه و لحن تلخ نویسنده سوئیسی به چشم نمی‌خورد؛ بلکه محسن قرایی و محمد داوودی اثر او را به درامی کاملا جدی تبدیل کرده‌اند.
اما شاید بهترین تغییر این زوج فیلمنامه‌نویس را باید پایان‌بندی غافلگیرکننده فیلم بدانیم که مورد توجه مخاطبان نیز قرار گرفت. فیلم بی همه چیز توانسته با پررنگ کردن مضامینِ نمایشنامه فریدریش دورنمات و تغییر لحن طنز و حال و هوای تیره‌ی آن به یک درام جدی، تماشاگران را تا انتها درگیر موقعیت و شخصیت‌هایش کند.
«بی همه چیز» با وجود شخصیت‌های پرشمار و ایجاد تقابل‌هایی که بین مردم روستا و دو شخصیت اصلی به وجود آورده هم در پیشبرد درام موفق عمل کرده است. کارگردان و نویسنده در انتقال حس و حال روستا و آدم‌هایش نیز کاری کاملا به جا و سنجیده انجام دادند. بازی‌های یکدست و قوی به خصوص بازی دو بازیگر اصلی فیلم پرویز پرستویی و هدیه تهرانی به شدت چشم‌نواز و قابل تحسین از آب درآمده که به خصوص برای دوستداران این دو چهره‌ی دوست‌داشتنی سینما و تلویزیون ایران اتفاق خوش‌یمنی است.
بیشتر بخوانید: نقد و خلاصه سریال هجوم با بازی گلشیفته فراهانی
سوالات متداول درباره فیلم بی همه چیز
۱- چطور می‌توانیم فیلم بی همه چیز را تماشا کنیم؟
اکران آنلاین فیلم سینمایی بی همه چیز هنوز شروع نشده، اما می‌توانید طی روزهای آتی امکان تماشای آنلاین فیلم از طریق وب‌سایت پخش محتوای اینترنتی فراهم می‌شود. اکران حضوری فیلم بی همه چیز از تاریخ ۲۵ آذر آغاز شده است.
۲- در فیلم سینمایی بی همه چیز چه کسانی بازی می‌کنند؟
پرویز پرستویی، هدیه تهرانی، هادی حجازی‌فر، باران کوثری، مهتاب نصیرپور، پدرام شریفی، لاله مرزبان، بابک کریمی و فرید سجادی حسینی از جمله بازیگران فیلم سینمایی بی همه چیز هستند.
