«هفت شهر عشق را عطار گشت، ما هنوز اندر خم یک کوچه‌ایم»؛ احتمالا شما هم عطار را با این بیت شعر به یاد می‌آورید. عطار نیشابوری یکی از شعرای مشهور و از عارفان بنام در قرن ششم و هفتم هجری و زادگاهش در نیشابور است. این شاعر و عارف شهرت زیادی دارد، تا جایی که «گوته»، شاعر آلمانی در آثار خود از این شاعر الهام گرفته است. در این مقاله از مجله کوروش به بررسی زندگینامه عطار، آثار و کتاب‌های عطار نیشابوری و هر آنچه را که باید درباره عطار نیشابوری بدانید، می‌پردازیم. با گروه کتاب و ادبیات همراه باشید.
معرفی کوتاه عطار نیشابوری
«فریدالدین ابوحامد محمد عطار نیشابوری» معروف به شیخ عطار نیشابوری، از شاعران و عارفان مشهور ایرانی قرن ششم و هفتم هجری است. لقب عطار «فریدالدین» و کنیه او، «ابو حامد» است. این شاعر بزرگ در روستایی به نام «کدکن» در حوالی نیشابور متولد شد.
عطار را اهل سنت دانسته‌اند؛ اما در دوران معاصر، شیعیان با استناد به برخی از شعرهایش بر این باورند که او پس از مدتی به مذهب تشیع پیوسته یا دوستدار اهل بیت بوده است. وی را از عارفان مشهور پارس نیز به حساب می‌آورند.
آرامگاه عطار نیشابوری کجاست؟
عطار نیشابوری در همان محل تولدش، یعنی نیشابور به خاک سپرده شده است. این آرامگاه در ۶ کیلومتری غرب نیشابور واقع شده است و در نزدیکی آن، آرامگاه خیام و کمال الملک هم قرار دارد. همه این شخصیت‌های برجسته در باغی به وسعت حدود ۱۲۰ متر مربع و با معماری زیبا و جذاب به خاک سپرده شده‌اند. بنایی که عطار نیشابور در آن دفن شده است، یک سازه هشت ضلعی با چهار ورودی است.
آرامگاه عطار یک گنبد زیبای کاشی‌کاری شده و فیروزه‌ای رنگ دارد. این آرامگاه در اصل در دوران تیموریان یک مرتبه خراب می‌شود و به دستور «امیر علیشیر نوایی»، وزیر «سلطان حسین بایقرا»، بنا شد و در دوران پهلوی دوم و سپس در دهه ۷۰ شمسی آن را ترمیم و مرمت کردند.
در کنار این چهره‌های شاخص، می‌توانید مزار شخصیت‌های معاصرو مشهور دیگری از جمله پروزیر مشکاتیان، فریدون گرایلی (استاد تاریخ) و پهلوان شورورزی (از پهلوانان نیشابور) را نیز مشاهده کنید.
روز عطار چه روزی است؟
در تقویم فارسی، ۲۵ فروردین ماه با نام روز عطار، نامگذاری شده است. در این روز نشست‌ها و مراسم یابود برای این شاعر و عارف بزرگ در ایران و اقصی نقاط دنیا برگزار می‌شود.
زندگینامه عطار نیشابوری
زمان ولادت فریدالدین عطار را سال ۵۳۷ هجری قمری می‌دانند که در روستای کدکن از توابع نیشابور به دنیا آمده است. پدر او عطار یا دارو فروشی زبردست و مشهور بوده که او هم به تبع از پدر، شغل عطاری را ادامه می‌دهد. در آثار مختلف، پدر عطار با نام‌های مختلف آورده شده است.
محمود، ابراهیم بن اسحاق و یوسف، از نام‌هایی است که به پدر عطار نسبت داده می‌شود. بد نیست بدانید که یک زیارتگاه با نام «پیر زِرَوَند» در روستای کدکن واقع شده است که آن را آرامگاه پدر عطار می‌دانند. در ضمن روستای کدکن از توابع شهر تربت حیدریه امروزی است.
دوران تحصیل عطار نیشابوری
فرید الدین عطار نیشابوری در دوران کودکی خود برای یادگیری علم و تحصیل به مدارس علمیه شهر می‌رفته و مقدمات علوم و دانش‌های زمان خودش را در آن مدارس یاد می‌گرفته است ولی در ۶ یا ۷ سالگی وی، غزها به خراسان حمله می‌کنند.
این یورش نه تنها در آثار عطار که در آثار دیگر ادیبان و عارفان ایرانی نیز بازتاب گسترده‌ای داشته است. اما پس از آرام‌تر شدن اوضاع، دوباره عطار به فراگیری علم و تحصیل در مکتب می‌پردازد. عطار به مرور در کنار پدرش خواص درمانی گیاهان را می‌آموزد و همانند پدر، به طبابت مشغول می‌شود.
عطار و قدم گذاشتن در مسیر عرفان
بنا بر روایت‌های بجا مانده در مورد زندگینامه عطار نیشابوری، یک اتفاق ناگهانی در زندگی عطار، باعث می‌شود وی راه عرفان و مسلک عرفا را دنبال کند. در روایات چنین آمده است که روزی فریدالدین در دکان خود به کار کردن مشغول بود که درویشی به مغازه‌اش وارد می‌شود و از او می‌پرسد برای رضای خدا چیزی دارد که به او بدهد؟ اما با وجود این‌که چند بار درویش این سوال را می‌پرسد، عطار توجهی به او نمی‌کند. درویش هم رو به عطار کرده و می‌گوید تو چطور می‌خواهی از دنیا بروی؟
عطار در پاسخ به درویش می‌گوید: همان‌طور که تو از دنیا می‌روی.
درویش در جواب عطار می‌گوید: آیا تو می‌توانی مثل من بمیری؟
عطار در جواب می‌گوید: بله. درویش به محض این که جواب عطار را می‌شنود، روی زمین دراز می‌کشد و کاسه چوبی را که در دست داشته است، زیر سرش می‌گذارد و می‌میرد. حال عطار پس از دیدن این اتفاق، دگرگون می‌شود و به سمت عرفان می‌روند تا جایی که به عنوان یک عارف شناخته می‌شود.
سفرهای عطار نیشابوری
در زندگینامه عطار نیشابوری، سفر به کشورهای مختلف آورده شده است، هر چند وی در نهایت، در آرامگاه پدری خود به خاک سپرده می‌شود. عطار برای کسب علم و معرفت به کشورهای هند، عراق، مصر و شهرهای شام و مکه سفر کرده است. او در دوران زندگی خود، زیارت حج را نیز بجا می‌آورد. عطار را مرید «شیخ مجدالدین بغدادی» می‌دانند.
آثار عطار نیشابوری
عطار نیشابوری در دوران زندگی خود آثار فاخر و برجسته‌ای را از خود به یادگار گذاشته است و او را جزو شاعران پرکار و فعال به شمار می‌آورند. بر اساس روایات، ۱۸۰ اثر مختلف از این عارف و شاعر به جا مانده است که ۴۰ تای آن‌ها به شعر و نثر تحریر شده است. همچنین در کنار این آثار برجسته، تالیفات و تصنیف‌های مختلفی از این عارف به جای مانده است که به نظم نوشته شده‌اند.
تعداد تصنیف‌های عطار ۱۱۴ عدد و به تعداد سوره‌‌های قرآن است. شیوایی، سادگی و روان بودن نوشته‌های عطار از خصوصیات و ویژگی‌های بارز آثار عطار به حساب می‌آید، تا جایی که «مولوی» درباره آثار او چنین می‌گوید که «عطار روح بود و سنایی دو چشم او، ما از پی سنایی و عطار آمدیم».
بنا بر زندگینامه عطار نیشابوری آثار وی به دو دسته منظوم و منثور تقسیم می‌شوند. آثار منظوم عطار عبارتند از دیوان اشعار که شامل غزلیات و قصاید و رباعیات است. مثنویات عطار نیز عبارتند از: الهی نامه، اسرار نامه، مصیبت نامه، وصلت نامه، بلبل نامه، بی سر نامه، منطق الطیر، جواهر الذات، حیدر نامه، مختار نامه، خسرو نامه، اشتر نامه و مظهر العجایب.
شهادت یا وفات عطار نیشابوری
عطار در سال ۶۱۸ قمری به دست سربازان قوم مغول کشته می‌شود. البته در برخی روایت‌ها سال ۶۱۶ و ۶۲۷ قمری هم نقل شده است. در داستان زندگینامه عطار نیشابوری و سرگذشت وی درباره مرگ یا بهتر بگوییم شهادت این شاعر بزرگ آمده است که عطار در خراسان با ضربه یک سرباز مغول کشته می‌شود. در کتاب کشکول، اثر شیخ بهاء الدین آمده است که او در هنگام مرگ، با خون خود یکی از رباعی‌های معروفش را روی دیوار می‌نویسد. این رباعی چنین است:
در کوی تو رسم سرفرازی این است
مستان تو را کمینه بازی این است
با این همه رتبه هیچ نتوانم گفت
شاید که تو را بنده‌نوازی این است
سوالات متداول
مهم‌ترین آثار عطار کدامند؟
از مهم‌ترین و شناخته‌شده‌ترین آثار عطار در بین مردم می‌توان به منطق الطیر عطار، مصیبت نامه عطار و تذکره الاولیا اشاره کرد.
عطار نیشابوری شاعر چه عصر و متولد کجاست؟
بر اساس زندگینامه عطار نیشابوری، وی در سال ۵۳۷ هجری قمری در روستای کدکن از توابع نیشابور به دنیا آمده است.
روز عطار چه روزی است؟
روز ۲۵ فروردین در تقویم ملی ایران با نام «روز عطار نیشابوری» نامگذاری شده است.
