معرفی و خلاصه کتاب «آیشمن در اورشلیم» اثر هانا آرنت

کتاب «آیشمن در اورشلیم» یکی از برجسته‌ترین آثار هانا آرنت، نظریه‌پرداز مشهور آلمانی است که بعد از حدود ۶۰ سال از انتشارش، بالاخره به زبان فارسی نیز ترجمه شد تا خوانندگان فارسی‌زبان فرصت مطالعه یکی از بحث‌‌برانگیزترین کتاب‌های سده بیستم را به دست آورند. امروز در سرویس کتاب و ادبیات در مجله کوروش به معرفی و خلاصه کتاب آیشمن در اورشلیم پرداخته‌ایم. نویسنده در این کتاب به ماجرای محاکمه آدولف آیشمن از چهره‌های منفور‌  آلمان نازی پرداخته است.

مشخصات کتاب «آیشمن در اورشلیم»

عنوان کامل: آیشمن در اورشلیم: گزارشی در باب ابتذال شر (به انگلیسی: Eichmann in Jerusalem: A Report on the Banality of Evil)

نویسنده: هانا آرنت

سال انتشار: ۱۹۶۴

ناشر اصلی:  انتشارات وایکینگ

زبان اصلی: انگلیسی

تعداد صفحات: ۳۷۶ صفحه

ترجمه: زهرا شمس (به انتخاب نویسنده)

مدت زمان مطالعه: ۱۱ ساعت و ۳۰ دقیقه

خلاصه داستان:

هانا آرنت در این کتاب گزارش مفصلی از ماجرای محاکمه آدولف آیشمن به دست داده است.

مختصری درباره بیوگرافی هانا آرنت

هانا آرنت، آلمانی-آمریکایی یکی از نظریه‌پردازان و فیلسوفان برجسته‌ی سده بیستم در سال ۱۹۰۶ در هانوفر آلمان متولد شد. او در سال ۱۹۷۵ نیز در شهر نیویورک درگذشت. آرنت در سال ۱۹۲۴ پس از پایان تحصیلات متوسط وارد دانشگاه ماربورگ در ایالت هسن آلمان شد تا در آنجا زیر نظر مارتین هایدگر به تحصیل در رشته فلسفه بپردازد.

آشنایی با هایدگر که آرنت حتی برای مدت کوتاهی با او رابطه‌ی عاشقانه‌ای نیز برقرار کرد، تاثیر شگرفی روی نظریه‌پرداز آینده گذاشت. او پس از تحصیل در ماربورگ به دانشگاه فرایبورگ رفت و در آنجا یک ترم را زیر نظر ادموند هوسرل، دیگر فیلسوف مشهور آلمانی_اتریشی گذراند. مقصد بعدی هانا آرنت دانشگاه هایدلبرگ بود که او در آنجا زیرنظر کارل یاسپرس به مطالعه فلسفه پرداخت.

آرنت با این فیلسوف مشهور نیز دوستی بلند مدتی را آغاز کرد. آرنت رساله‌ی دکترای خود را در سال ۱۹۲۹ تحت سرپرستی یاسپرس نوشت. اما با به قدرت رسیدن نازی‌ها در آلمان آرنت به دلیل تبار یهودی خود در همان سال ۱۹۳۳ از کشور گریخت. آرنت برای مدتی در پراگ و ژنو اقامت کرد و سپس به پاریس رفت.

هانا آرنت برای مدت ۶ سال با برخی از سازمان‌های پناهندگی یهودیان همکاری کرد. او در سال ۱۹۳۶ از همسر اول خود گونتر اشترن جدا شد و رابطه‌ی عاشقانه‌ای را با هاینریش بلوشر آغاز کرد که به ازدواج این دو در سال ۱۹۴۰ ختم شد.

انتشار کتاب آیشمن در اورشلیم و جنجال‌های پیرامون آن

هانا آرنت در سال ۱۹۴۱ به همراه همسر و مادرش به نیویورک نقل مکان کرد. او در آنجا به حلقه‌ای تأثیرگذار متشکل از نویسندگان و روشنفکران نشریه‌ «پارتیزان ریویو» پیوست. آرنت در دوران پس از جنگ در دانشگاه‌های مختلف آمریکا از جمله پرینستون، برکلی و شیکاگو به تدریس پرداخت. او در سال ۱۹۵۱ کتاب «ریشه‌های توتالیتاریسم» را نوشت که مطالعه‌ گسترده‌ای در مورد رژیم‌های آلمان نازی و شوروی استالینی بود. اثر شاخص بعدی آرنت «وضع بشر» بود که در سال ۱۹۵۸ به چاپ رسید.

آرنت در سال ۱۹۶۱ به عنوان گزارشگر روزنامه «نیویورکر» به اورشلیم اعزام شد تا از محاکمه آدولف آیشمن گزارشی را تهیه کند. سلسله گزارش‌های آرنت ۲ سال بعد به صورت کتاب کاملی به نام «آیشمن در اورشلیم» به چاپ رسید که به دلیل آنچه برخی از متفکران یهودی آن را «تبرئه‌ی آیشمن» می‌دانستند جنجال‌های زیادی را در محافل فکری یهودیان در سراسر دنیا به وجود آورد.

هانا آرنت در طی دهه ۱۹۶۰ و ۱۹۰۷ شروع به تصحیح و انتشار مجموعه مقالات فلسفی خود کرد که سرانجام به صورت ۳ مجلد (جلد سوم پس از مرگ نویسنده) به چاپ رسیدند. اثر مهم دیگر آرنت، «حیات ذهن»، کتاب مهم او درباره تفکر و اراده بود که مدتی پس از مرگ او در سال ۱۹۷۸ به چاپ رسید.

سرنوشت آدولف آیشمن

آدولف آیشمن (۱۹۰۶-۱۹۶۲) یکی از فرماندهان اس‌ اس آلمان نازی بود که به دلیل جنایت‌های خود علیه بشریت به چهره‌ای جنجالی تبدیل شده بود. آیشمن را یکی از کلیدی‌ترین فرماندهان آلمان نازی می‌دانند که دستور به کشتارهای جمعی در اردوگاه‌های کار اجباری و کوره‌های آدم‌سوزی و اتاق‌های گاز در طول جنگ جهانی دوم داد. به همین جهت به او لقب «قصاب اروپا» نیز داده بودند.

آیشمن که می‌دانست در صورتی که به چنگ نیروهای متفقین بیفتد سرنوشت ناگواری انتظارش را می‌کشد، به آرژانتین گریخت و در آنجا زندگی مخفیانه‌ای را با یک نام جعلی آغاز کرد. اما در سال ۱۹۶۰ بود که تیمی از عوامل جاسوسی موساد او را از حومه‌ی بوئنوس‌ آیرس ربودند و به رژیم صهیونیستی بردند. عملیات ربودن و اعدام آیشمن تا ۶۰ سال پس از آن همچنان یکی از رویدادهای مهم و جنجالی قرن بیستم به حساب می‌آید که بحث‌های آن پایانی ندارد.

تا به حال کتاب‌ها و فیلم‌های زیادی بر اساس این ماجرا نوشته و ساخته شده‌اند. پس از آیشمن در اورشلیم هانا آرنت، کتاب «خانه خیابان گاریبالدی» به قلم ایسر هرئل یکی دیگر از کتاب‌های خواندنی در این باره است. همچنین در سال ۲۰۱۸ فیلم سینمایی به نام «عملیات نهایی» با بازی بن کینگزلی در نقش آیشمن و به کارگردانی کریس ویتز ساخته شد. آدولف آیشمن پس از انتقال به اورشلیم در دادگاهی محاکمه و نهایتا به اعدام محکوم شد. پیشنهاد می‌کنیم نقد و خلاصه کتاب نبرد من اثر آدولف هیتلر را هم بخوانید.

نقد و بررسی کتاب آیشمن در اورشلیم

کتاب آیشمن در اورشلیم در واقع همان مجموعه گزارش‌های هانا آرنت از محاکمه آدولف آیشمن است که در سال ۱۹۶۴ در قالب یک اثر واحد به چاپ رسید. آرنت در سال ۱۹۶۱ به اورشلیم سفر کرد تا مستقیما شاهد محاکمه آیشمن باشد. آیشمن چند ماه قبل توسط سرویس‌های جاسوسی رژیم صهیونیستی از آرژانتین ربوده شده بود تا در دادگاهی به دلیل اتهامات مختلفی که در دوران زمامداری آدولف هیتلر در آلمان نازی مرتکب شده بود محاکمه شود.

هانا آرنت در این کتاب مشهور و پرفروش به آدولف آیشمن چهره‌ای واقعی‌ و قابل تجسم می‌دهد و شایعات عجیب و غریب و هراسناکی که این شخصیت کلیدی هولوکاست را احاطه کرده را کاملا باطل می‌کند. آرنت در انتهای روایت خود برخلاف آن چیزی که نظر بسیاری از یهودیان بود آیشمن را بیش از آنکه چون موجودی اهریمنی و خونخوار به تصویر بکشد، او را به عنوان چرخ‌دنده‌ای معرفی می‌کند که در جای درستی از یک رژیم توتالیتر (تمامیت‌خواه) به کار گرفته شده بود.

به عقیده آرنت، آیشمن یک فرمانده و صاحب‌قدرت در رژیم آلمان نازی نبوده، بلکه کارمندی گوش‌ به فرمان و تابع دستورات مقامات مافوق خودش بوده است. هر چند عنوان اصلی کتاب آرنت آیشمن در اورشلیم است، اما نویسنده بیشتر سعی خود را کرده تا به عنوان فرعی آن یعنی گزارشی در باب ابتذال شر بپردازد. آرنت به خصوص در فصل پانزدهم کتاب سعی می‌کند همچون گزارشگری عاری از احساس و با فاصله به واقعیت نگاه کند و آنچه می‌بیند را به دقت ثبت و ضبط کند.

ابتذال شر در نگاه هانا آرنت

هانا آرنت در گزارش مبسوط خود نشان می‌دهد آیشمن تا چه حد شیفته‌ی فرمانبرداری بوده است. آرنت در بخشی از کتاب عنوان می‌کند که برخلاف تصور عموم، آیشمن اولین کسی نبوده که از راه‌حل نهایی (حذف فیزیکی یهودیان) خبردار شده است. واقعیتی که به سادگی نشان می‌دهد او نیز یکی از هزاران هزار جان‌نثاری بوده که تا لحظه‌ی پایانی زندگی دست از اطاعت و فرمانبرداری برنداشته‌اند. آرنت روایت خود را با اعدام آیشمن به پایان می‌رساند.

آنچه فهم کتاب آیشمن در اورشلیم و دیدگاه‌های نویسنده را دهشتناک‌تر می‌کند این است که جهان از دهه‌های ۱۹۳۰ و ۱۹۴۰ که جنگ جهانی و کشتارهای دسته‌جمعی فجیعی رخ داد نیز وضع وحشتناک‌تری پیدا کرده است. در واقع نه تنها ورق برای حکومت‌های تمامیت‌خواه برنگشته بلکه دنیا به محلی برای کشت‌ و کشتار و رویارویی‌های خونین صاحبان قدرت در نواحی مختلف کره زمین تبدیل شده است. در واقع آنچه هانا آرنت در کتاب آیشمن در اورشلیم به خوانندگان گوشزد می‌کند ابتدال شر یا همان پیش‌ پا افتادگی آن است.

چرا که وقتی شر به مسئله‌ای پیش‌ پا افتاده و روزمره تبدیل‌ شود و انفعال جای ایستادگی در برابر نیروی‌های اهریمنی را بگیرد، اوضاع به‌نحو اسفباری خطرناک می‌شود. خواندن روایت هولناک هانا آرنت به تعبیر میلان کوندرا، جدال حافظه با فراموشی است. جدالی که در مقیاس بزرگ‌تر نبردی همیشگی با قدرت نیز هست، چرا که قدرتمندان همیشه در همه‌ جای تاریخ با کمک فراموشی بر مردم چیره شده و خود را تکرار کرده‌اند.

بیشتر بخوانید: معرفی و خلاصه کتاب «درباره معنی زندگی» اثر ویل دورانت

درباره ترجمه‌ی زهرا شمس از کتاب آیشمن در اورشلیم

ترجمه‌ی زهرا شمس از کتاب آیشمن در اورشلیم در حالی در تابستان ۱۳۹۹ به چاپ رسید که از انتشار آن بیش از ۵۷ سال می‌گذشت. کتاب جنجالی هانا آرنت بلافاصله مورد توجه اهالی کتاب در ایران قرار گرفت، به طوری که تا به حال ۲۵ مرتبه تجدید چاپ شده است. زهرا شمس (زاده ۱۳۶۷، مشهد) مترجم و کارشناس ارشد حقوق محیط‌ زیست، قبلا کتاب جذاب «شکستن طلسم وحشت» نوشته آریل دورفمن را نیز از زبان انگلیسی به فارسی ترجمه کرده بود. کتاب شکستن طلسم وحشت به ماجرای محاکمه آگوستو پینوشه، دیکتاتور شیلی می‌پرداخت.

زهرا شمس در ترجمه‌ی خود با بهره بردن از یک نثر روایی و یکدست روح تازه‌ای به کتاب خواندنی هانا آرنت داده است. گفتنی است نشر «برج» که ترجمه‌ی فارسی آیشمن در اورشلیم را به چاپ رسانده، اعلام کرده که بابت این ترجمه از بنیاد هانا آرنت و انتشارات پنگوئن رندوم هاوس اجازه گرفته تا انتشار این کتاب در ایران با رعایت حق نشر (کپی‌رایت) آن امکان‌پذیر شده باشد.

بریده‌های از کتاب آیشمن در اورشلیم

*« عدالت اندوه را مجاز می‌شمرد، ولی غضب را نه و حکم به پرهیزی کاملا محتاطانه می‌دهد. پرهیز از لذتِ دلچسب قرار دادن خویش در مرکز توجه همگان.»

*«چیزی به نام چاله‌ی فراموشی وجود ندارد. هیچ‌چیز انسانی تا این حد بی‌نقص نیست و جهان آن‌قدر آدم دارد که فراموشی غیرممکن باشد. همیشه یک نفر زنده می‌ماند تا داستان را بازگو کند. هیچ‌چیز نمی‌تواند عملا بی‌فایده باشد. حداقل در دراز مدت.»

*«یعنی آقای هاوزنر واقعا باور داشت که اگر دادگاه نورنبرگ آیشمن را در جایگاه متهم نشانده بود، توجه بیشتری به سرنوشت یهودیان نشان می‌داد؟ ابدا. او هم مانند تقریبا هرکسِ دیگری در اسرائیل، باور داشت که فقط یک دادگاه یهودی می‌تواند عدالت را در حق یهودیان جاری کند و این وظیفه‌ی یهودیان است که به قضاوت دشمنانشان بنشینند.»

سوالات متداول درباره کتاب آیشمن در اورشلیم

۱- موضوع کتاب آیشمن در اورشلیم درباره چیست؟

هانا آرنت در کتاب خود به ماجرای محاکمه آدولف آیشمن، یکی از فرماندهان اس‌اس آلمان نازی در دادگاه اورشلیم می‌پردازد.

۲- بهترین ترجمه کتاب آیشمن در اورشلیم کدام است؟

کتاب آیشمن در اورشلیم تا به حال دو بار به زبان فارسی ترجمه شده که زهرا شمس، عزیز حکیمی و امیر خراسانی از مترجمان آن بودند. ترجمه‌ی زهرا شمس به دلیل تسلط بالای مترجم در حفظ انسجام اثر هانا آرنت و همینطور استفاده از یک نثر سنجیده‌ و جذاب بهترین ترجمه از کتاب آیشمن در اورشلیم است.

منبع: penguinrandomhouse