نقد و خلاصه فیلم جن گیر (The Exorcist) | ترسناک‌ترین فیلم تاریخ سینما

فیلم جن گیر (The Exorcist) یکی از ترسناک‌ترین فیلم‌های تاریخ سینما است که تا به حال بر روی نگاتیو ثبت شده است. فیلم جن گیر محصول سال ۱۹۷۳ به کارگردانی ویلیام فریدکین و نویسندگی ویلیام پیتر بلَتی است و اِلن برستین، مکس فون سیدو، جیسون میلر و لیندا بِلر نیز در آن نقش‌آفرینی کرده‌اند. جن‌گیر (The Exorcist) همچنین اولین فیلم از مجموعه فیلم‌های جن‌گیر است که به ماجرای تسخیر دختری توسط موجود شیطانی به نام «پازوزو»، پادشاه اسطوره‌ای شیاطین باد در فرهنگ‌های آشوری و بابلی می‌پردازد. با سرویس هنر و سینما در مجله کوروش همراه باشید تا بیشتر درباره فیلم جن‌ گیر بخوانید.

مشخصات فیلم جن گیر (The Exorcist)

ژانر: ترسناک، فراطبیعی

کارگردان: ویلیام فریدکین

تهیه‌کننده: ویلیام پیتر بلتی

فیلمنامه‌نویس: ویلیام پیتر بلتی

بر پایه: رمان «جن‌گیر» اثر ویلیام پیتر بلتی

بازیگران: الن برستین، ماکس فون سیدو، جیسون میلر، لیندا بلر، لی جی کاب، آیلین دیتز

موسیقی: مایک اولدفیلد، جک نیچه

فیلمبرداری: اوون رویزمن، بیلی ویلیامز

تدوین‌: ایوان ای. لوتمن، نورمن گی

شرکت تولیدکننده: هویا پروداکشن

توزیع‌کننده: برادران وارنر

اکران: ۲۶ دسامبر ۱۹۷۳ (۵ دی ۱۳۵۲)

مدت زمان: ۱۲۲ دقیقه (نسخه کارگردان ۱۳۲ دقیقه)

محصول کشور: ایالات متحده

زبان: انگلیسی

بودجه: ۱۲ میلیون دلار

فروش گیشه: ۴۴۱،۳ میلیون دلار

آی‌ام‌دی‌بی (IMDb): ۸

راتن تومیتوز: ۸۳٪

متاکریتیک: ۸۱٪

خلاصه داستان:

«کریس مک‌نیل»، (الن برستین) بازیگر مشهوری در تلویزیون است که به همراه دخترش «رِیگن» (لیندا بلر) در شهر «جرج‌تاون» در حوالی «واشینگتن» زندگی می‌کند. با شروع تشنج‌های شدید ریگن حال روحی و روانی او رو به وخامت می‌گذارد. پس از اینکه پزشکان نمی‌توانند کار چندان زیادی برای ریگن انجام دهند، دوستان مک‌نیل به او پیشنهاد می‌کنند از یک کشیش متخصص جن‌گیری کمک بگیرد.

نقد و بررسی فیلم جن گیر (The Exorcist)

پس از گذشت نزدیک به پنج دهه، فیلم جن گیر همچنان یکی از بحث‌برانگیزترین فیلم‌های ترسناک تاریخ سینما به شمار می‌رود. حتی این جنجال‌آفرینی‌های فیلم برای تماشاگرانی که کمتر با ژانر وحشت سروکار دارند نیز تا حد زیادی شناخته شده‌اند. علاوه بر ادعای جراحت برخی از بازیگران و دست‌اندرکاران در حین فیلم‌برداری، شایعات زیادی درباره نفرین جن‌گیر نیز مطرح شده است.

حواشی و مضمون ترسناک فیلم نیز دست به دست هم دادند تا در حین اکران اول فیلم بسیاری از تماشاگران در سالن‌های سینما غش کنند. حتی بسیاری از تماشاگران نیز ادعا کرده‌اند که پس از تماشای فیلم تا مدت‌ها نمی‌توانستند بخوابند.

اکثر اوقات شایعات پیرامون برخی فیلم‌ها باعث بالا رفتن انتظارات مخاطب به حد خنده‌داری می‌شود، اما هیاهوی زیاد بر سر فیلم جن گیر همچنان تا سال‌ها پس از ساخت حتی در بین طرفداران دو آتشه‌ی فیلم‌های ترسناک نیز بحث پیش‌پاافتاده‌ای است. حال با گذشت نزدیک به پنجاه سال از اکران جن‌گیر این فیلم همچنان یکی از آثار جذاب سینمایی است. اما آیا هنوز هم باید آن را به عنوان نمونه‌ای قوی از ژانر وحشت تماشا کرد؟

تسخیر موجودی مخوف به نام پازوزو در فیلم جن گیر

«کریس مک‌نیل» بازیگر مشهوری است که او را در صحنه‌های اول فیلم جن گیر در حین فیلم‌برداری در لوکیشنی در واشنگتن می‌بینیم. او از آشفتگی که اخیرا در خانه با مشکلات دختر خردسالش، «ریگن» به وجود آمده، پریشان و ناراحت است. به زودی مشخص می‌شود کریس باید نگران موضوعات ترسناک‌تری نیز باشد. چرا که سروصداهایی که از اتاق زیرشیروانی خانه شنیده می‌شد کار موش‌ها نیست و حال «ریگن» نیز روز به روز بدتر می‌شود. کریس حتی تا قبل از بهم خوردن حال ریگن جلوی مهمانانش هم چندان نگران حال او نیست.

خیلی زود حال ریگن رو به وخامت می‌گذارد و کریس ناامیدانه به دنبال راه‌حلی می‌گردد. ریگن پروسه‌ پیچیده‌ و ترسناکی را برای تشخیص مشکلات پزشکی‌اش پشت سر می‌گذارد که هیچ‌کدام کمکی به حال او نمی‌کند. کریس از اینکه پزشک معالج دختر او را به یک روانپزشک ارجاع داده به شدت ناراحت می‌شود و پیشنهاد جن‌گیری را نیز آشکارا تحقیر می‌کند. اما وضعیت ریگن روز به روز وحشت‌‌آورتر می‌شود تا کریس سرانجام دست به دامان کشیشی به نام «دامیان کاراس» (جیسون میلر) شود.

او به عنوان کشیشی که تحصیلاتی در رشته روانپزشکی دارد بلافاصله پیشنهاد را می‌پذیرد. پدر کاراس «تسخیر» را پاسخ باستانی انسان‌ها برای توضیح پدیده‌های روانی مرموزی مانند «شیزوفرنی» می‌داند. اما او هم پس از ملاقات با ریگن مجاب می‌شود که ماجرا زیر سر یک موجود شیطانی قدرتمند و حتی شاید چندین اجنّه باشد. پدر کاراس از کلیسا درخواست اجازه برای جن‌گیری می‌کند. اما مقامات کلیسا تصمیم می‌گیرند اجرای مراسم جن‌گیری را به کشیش باتجربه‌تری به نام «لنکستر مرین» (مکس فون سیدو) واگذار کنند.

جن‌گیر، فیلمی ترسناک و پرحاشیه

نمی‌توان انکار کرد که مخاطبان با ادعای اینکه جن‌گیر بهترین فیلم ترسناک تمام دوران‌هاست از آن ور بام افتاده‌اند، اما همه‌ی اینها هم نمی‌تواند شما را برای تماشای چنین فیلم درخشان و خوش‌ساختی آماده کند. تا به حال منتقدان تفسیرها و نمادگرایی‌های زیادی را برای تحلیل و بررسی فیلم به کار برده‌اند،‌ اما ظاهرا هیچ‌کدام برای توضیح آنچه در فیلم جن گیر می‌بینیم کافی نیستند.

فیلمی درباره بلوغ، دین در مقابل علم، طبیعی در مقابل فراطبیعی، غفلت جامعه از مشکلات روانی و البته خیر در مقابل شر از جمله این تفسیرها هستند. جن‌گیر برخلاف بسیاری از پیشینیان، معاصران و جانشینان خود، از پرداخت غیرمستقیم و پر ایهام مضمون خود می‌پرهیزد، بلکه با صراحت عجیبی وارد داستان خود می‌شود.

«ویلیام پیتر بلتی»، نویسنده‌ای با پیشینه کاتولیکی که رمان خود را برای فیلم جن گیر اقتباس کرده، مضمون تسخیر شیطانی را با جدیت خاصی دست‌مایه قرار می‌دهد. شرارت در فیلم جن گیر همچون شرارتی مبهم نیست، بلکه شر جن‌گیر کاملا شناخته شده است و همین باعث می‌شود حس کنیم هر آن ممکن است ویرانی زیادی به بار بیاورد.

فیلمنامه‌ی کاملا هوشمندانه‌ی «بلتی» که داستانی مملو از انسانیت و وحشت را در تار و پود اوضاع واقعی پرورده به خوبی زیر پوست هر بیننده‌ای رسوخ می‌کند و این واقعیت ساده اما هولناک را به او گوشزد می‌کند که هر کسی می‌تواند شبی در اتاق تاریک و سردش به تسخیر شیطان درآید.

بازیگری‌های درخشان در فیلم جن گیر

آنچه واقعا فیلم ترسناک جن‌گیر را باورپذیر می‌کند، نحوه‌ی پرداخت داستان و البته بازیگری‌های فراموش‌نشدنی آن است. «لیندا بلر» توانست با این فیلم خود را به عنوان یکی از با استعدادترین بازیگران کودک تاریخ هالیوود مطرح کند. در ابتدا او را به هیبت دختری شاد و بازیگوش به همراه مادری می‌بینیم که زمان و پول زیادی برای خوشحال کردن دخترش دارد.

اما درخشش «بلر» در این نقش‌آفرینی باورپذیر کردن نحوه‌ی دگردیسی شخصیت ریگن از دختری پاک و معصوم به موجودی اهریمنی است. صدای وحشتناک موجود شیطانی که ریگن را تسخیر کرده را نیز به «مرسدس مک‌کمبریج»- بازیگر رادیو که در ایفای نقش خود فداکاری‌های زیادی کرد- نسبت می‌دهند. اما این لیندا بلر بود که در تجسم جسم دخترک تسخیر شده فوق‌العاده ظاهر شد. در اوج تسخیرهای شیطانی کسی لیندا بلر یا ریگن را نمی‌بیند بلکه خود شیطان را می‌بیند.

نکته‌ای که باعث شد تا فیلم جن‌ گیر در بین تمام فیلم‌های ترسناک سینما بی‌همتا باشد واقع‌گرایی آن است. اما خصوصیت منحصر به فرد فیلم پرداخت قوی آن به وحشت‌های واقعی هرکدام از شخصیت‌ها به خصوص در مواجهه با ریگن تسخیر شده است. «برستین» در مرز بین زنی وحشت‌زده و مادری خشمگین در نوسان است که می‌خواهد هر کاری که برای دخترش لازم است را انجام دهد.

«جیسون میلر» در نقش «دامیان کاراس» نیز سفری پرماجرا و هولناک را از خونسردی خاص روانپزشک‌ها تا افتادن به درون وحشت درونی شروع می‌کند. ما مخاطبان نیز در اوج صحنه‌های جن‌گیری فیلم به پدر کاراس بدل می‌شویم، مردی با شیطان درونی‌اش که وقتی با شر مطلق مواجه می‌شود به وحشت می‌افتد و نمی‌تواند آنچه پدر «مرین» از او می‌خواهد را به درستی انجام دهد.

ویلیام فریدکین، کارگردانی که برای ساخت شاهکارش روحش را به شیطان فروخت!

برای هماهنگی نقش‌آفرینی‌های شگفت‌انگیز قطعا به کارگردانی «ویلیام فریدکن» نیز نیاز بود. او تنش دلهره‌آور و پراضطرابی را به آهستگی وارد فیلم می‌کند که تا لحظه‌ی پایانی تماشاگر را روی لبه‌ی صندلی نگه می‌دارد. علاوه بر این، او هیچ‌وقت همه‌چیز را توضیح نمی‌دهد. بلکه در فیلم جن گیر تسخیر به صورت کاملا هوشمندی پرداخته شده که در هیچ‌کدام از فیلم‌های مشابه نظیر ندارد و فریدکین از دو پاره‌ کردن علم و دین نیز پرهیز کرده است. (موضوعی که می‌توانست بحران ایمانی پدر کاراس را سطحی جلوه دهد)

با این حال، ستایش کورکورانه از ویلیام فریدکین، کارگردانی که برای ساخت شاهکارش دست به روش‌های بعضا آزاردهنده‌ و غیراخلاقی زد کاملا درست نیست. متأسفانه جن‌گیر به فهرست بلندی از کلاسیک‌های قرن بیستم می‌پیوندد که حاصل فریب‌کاری‌ و حتی در برخی موارد آزارهای سازندگانشان بودند.

در حین فیلم‌برداری جن‌گیر بازیگران فیلم دشواری‌های زیادی را پشت سرگذاشتند؛ از گریم ۳ ساعته «فون سیدو» تا آسیب‌دیدگی کمر «لیندا بلر» در حین صحنه‌ی تکان‌های تختخواب بر اثر خرابی تجهیزات ایمنی و حتی دمای بسیار پایین منفی ۳۰ درجه‌ سانتی‌گراد لوکیشن.

با این حال، فریبکاری‌های کارگردان از جمله آزاردهنده‌ترین نکات پشت‌صحنه فیلم جن گیر به حساب می‌آیند. در صحنه‌ای که «ریگن» تسخیر شده به «کریس» ضربه مهلکی می‌زند و او آن طرف اتاق پرت می‌شود، «الن برستین» به دکلی بسته شده بود که یک بدلکار آن را کنترل می‌کند. «فریدکین» به «برستین» اطمینان داده بود که او اصلا محکم کشیده نمی‌شود، اما بعدا به بدلکار گفته بود که تا جای ممکن او را محکم بکشد.

فریاد جگرخراش برستین در این صحنه‌ی در واقع فریاد واقعی او پس از جراحت عمیق ناحیه دُنبالچه است. فریدکین در صحنه‌ دیگری درست کنار گوش «جیسون میلر» اسلحه‌ای شلیک کرد تا او را شوکه کند. فریدکین حتی با دوربین خاموش بازیگران را مجبور می‌کرد به اجرای نقش‌های خود بپردازند تا آنان را بیشتر برای فیلم‌برداری اصلی آماده کند. او حتی سیلی به کشیشی که در صحنه پایانی فیلم حضور پیدا کرد زد تا او را برای ایفای نقشش واقعا غافلگیر کند.

ساخت هر فیلم سینمایی همچون هر کار دیگری در صنایع دیگر خطرات احتمالی زیادی دارد، اما جراحت‌های واقعی و آسیب‌های شدید عمدی کار غیراخلاقی است. بسیاری از این اقدامات کارگردان با توجه به حضور بازیگران فوق‌العاده و بااستعداد فیلم چندان ضرورتی نداشتند.

در کنار این جلوه‌های ویژه فیلم نیز حضور پررنگی داشتند که حتی با استانداردهای امروزی نیز چشم‌گیر بودند. با نزدیک شدن به پنجاهمین سالگرد ساخت فیلم جن گیر، بسیار محتمل است که جایگاه این فیلم تاثیرگذار در صدر فهرست فیلم‌های ترسناک تاریخ به خطر بیفتد. اما بعید به نظر می‌رسد روزی فیلم ترسناک هوشمندانه‌تری از جن‌گیر ساخته شود.

نظر منتقدان درباره فیلم جن گیر

هر چند فیلم جن گیر در ابتدا با انتقادهای زیادی همراه بود، اما با هجوم تماشاگران برای تماشای فیلم، به مرور منتقدان توجه بیشتری به فیلم کردند. «استنلی کافمن» از نشریه «نیو پابلیک»، جن‌گیر را «ترسناک‌ترین فیلمی که در سال‌های اخیر دیده» توصیف کرد. «جو دانته» از مجله «کستل آو فرانکشتاین» نیز جن‌گیر را فیلمی شگفت‌انگیز دانست که «به زودی به یک کلاسیک ترسناک تبدیل می‌شود.»

«راجر ایبرت» منتقد «شیکاگو سان تایمز» نیز ضمن نقد چهار ستاره‌ای (از چهار) به فیلم جن گیر از بازیگری‌ها (به خصوص برستین) و جلوه‌های ویژه آن تمجید کرد. «اندرو ساریس» از «ویلیج ویس» بزرگ‌ترین نقطه ضعف فریدکین را «ناتوانی در ارائه اطلاعات بصری کافی برای شخصیت‌هایش» عنوان کرد. «جان لاندو» از «رولینگ استون» نیز ضمن نقد منفی خود فیلم جن گیر را یک اثر «مستهجن مذهبی» نامید.

سوالات متداول درباره فیلم جن گیر

۱- چرا اکران فیلم جن گیر ممنوع اعلام شد؟

فیلم جن گیر در آمریکا و کشورهای دیگر به دلیل غش، حملات عصبی، تهوع و حتی سقط جنین و حملات قلبی تماشاگران در سالن‌های سینما با واکنش‌های منفی زیادی مواجه شد. برخی از شهرها و کشورها برای جلوگیری از چنین اتفاقاتی تصمیم گرفتند فیلم را با حضور تماشاگران بزرگسال نمایش دهند.

۲- دلیل وحشتناک بودن فیلم جن‌گیر چیست؟

جن‌گیر برخلاف سایر فیلم‌های ژانر وحشت نه تنها از جلوه‌های ویژه قدرتمندی بهره می‌برد، بلکه از بسیاری از کلیشه‌های فیلم‌های وحشتناک نیز پرهیز می‌کند.

۳- آیا جن گیر ترسناک‌ترین فیلم تاریخ سینما است؟

در این مورد همچون فهرست‌های مشابه بسته به ذائقه منتقدان و مخاطبان تفاوت‌های زیادی وجود دارد. اما در اکثر فهرست‌ها از بهترین فیلم‌های ترسناک سینما جن‌گیر جایی در بین ۱۰ فیلم برتر را تصاحب کرده است.

منبع: thefilmagazine