تاریخچه خط بریل به قرن نوزدهم میلادی بر می‌گردد. لویی بریل که در ۳ سالگی نابینا شده بود، این خط را در سال ۱۸۲۴ زمانی که دانشجوی موسسه ملی کودکان نابینا بود، اختراع کرد. در این مقاله از سرویس سبک زندگی در مجله کوروش به بهانه روز جهانی خط بریل، مروری بر تاریخچه خط بریل در جهان و ایران کرده‌ایم.
خط بریل چیست؟
«خط بریل» سیستم لمسی نوشتن و خواندن با نقاط برجسته است که توسط افراد نابینا و کم بینا استفاده می‌شود. مخترع این خط، «لویی بریل»، یک مرد نابینای فرانسوی بود. او الفبای لامسه را ایجاد کرد تا بتواند بخواند و بنویسد. حالا خط بریل، سیستم نوشتاری پذیرفته شده‌ی جهانی است که برای افراد نابینا استفاده می‌شود.
این خط شامل کدی از ۶۳ کاراکتر است که هر کدام از یک تا ۶ نقطه برجسته تشکیل شده است و در یک ماتریس یا سلول شش موقعیتی مرتب شده‌اند. حروف بریل در خطوط روی کاغذ نقش بسته و با گذاشتن انگشتان دست از روی دستنوشته خوانده می‌شود.
«والتین آوی» فرانسوی نخستین کسی بود که کاغذ را به عنوان وسیله‌ای برای مطالعه برای نابینایان برجسته کرد. چاپ حروف معمولی، او را به سمت ابداع شکل برجسته و ساده برای دیگران که توانایی دیدن ندارند، سوق داد.
در سال ۱۸۴۵ «ویلیام مون» نوع استثنایی از «خط مون» را اختراع کرد که تا حدی خطوط اصلی حروف رومی را حفظ می‌کرد و به راحتی توسط کسانی که به صورت ذاتی نابینا نبودند، مورد استفاده قرار گرفت. کتاب‌های این نوع از حروف هنوز توسط افراد مسن به ویژه در بریتانیا به طور محدود استفاده می‌شود. بنابراین اگر بخواهیم به تاریخچه خط بریل در جهان بپردازیم، نباید نام این سه فرد را از یاد ببریم.
تاریخچه خط بریل و تلاش‌های لویی بریل
هنگامی که «لویی بریل» در سال ۱۸۱۹ وارد مدرسه نابینایان پاریس شد، با سیستمی از نوشتن ملموس با استفاده از نقطه آشنا شد که چندین سال قبل توسط «چارلز باربیه» اختراع شده بود. این خط را «نوشتن در شب» می‌نامیدند و مدت‌ها تصور می‌شد که برای ارتباطات شبانه میدان جنگ در نظر گرفته شده است.
با این حال، نوشته‌های «باربیه» نشان می‌دهد که او امیدوار بود که این سیستم توسط افراد دارای اختلالات بینایی و شنوایی و هر کسی که قادر به دریافت آموزش رسمی نیست، استفاده شود. در سال ۱۸۲۴، زمانی که «لویی بریل» تنها ۱۵ سال داشت، توانست یک سیستم سلولی ۶ نقطه‌ای را توسعه دهد.
او از سیستم و راهکار «باربیه» به عنوان نقطه شروع استفاده کرد و پیکربندی ۱۲ نقطه‌ای را به نصف کاهش داد. این روش برای نخستین بار در سال ۱۸۲۹ شکل گرفت. پس از آن، به صورت کامل تر در سال ۱۸۳۷ عرضه شد.
خط بریل برای کمک به شناسایی ۶۳ الگو یا کاراکتر مختلف نقطه‌ای که در سلول ۶ نقطه‌ای شکل می‌گیرند، موقعیت‌های نقطه را از یک، دو، سه به سمت پایین در سمت چپ و چهار، پنج، شش به سمت پایین در سمت راست شماره‌گذاری می‌کرد. شاید بتوان گفت تاریخچه خط بریل در جهان به دست لویی بریل با الگوبرداری از تفکر چارلز باربیه در سن ۱۵ سالگی شکل گرفت.
پذیرش خط بریل
سیستم خط بریل بلافاصله مورد پذیرش قرار گرفت و توسط دانش آموزان «لویی بریل» مورد استفاده قرار گرفت. اما جالب است که پذیرش گسترده‌تر به کندی انجام شد. این سیستم تا سال ۱۸۵۴، یعنی ۲ سال پس از مرگ «لویی بریل» رسما توسط مدرسه پاریس پذیرفته نشد! تا سال ۱۹۳۲ هم که کد جهانی بریل برای زبان انگلیسی تصویب نشد.
با این حال زمانی که نمایندگان آژانس‌های نابینایان در بریتانیا و ایالات متحده در لندن با یکدیگر ملاقات کردند، سرانجام بر روی سیستمی با نام «بریل استاندارد انگلیسی درجه ۲» توافق شد. در سال ۱۹۵۷ کارشناسان آنگولایی – امریکایی دوباره در لندن برای توسعه این سیستم گرد هم آمدند.
سیستم‌های استفاده شده قبل از خط بریل
اگر بخواهیم به طور کامل به تاریخچه خط بریل اشاره کنیم، بهتر است به سیستم‌های استفاده شده قبل از آن نیز اشاره کرد. قرن هفدهم میلادی بود که مشخص شد حس لامسه برای افراد نابینا و کم بینا برای آموزش خواندن می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. ایده لمس کردن کاغذ برجسته، از سوی یک ایتالیایی با نام «فرانسسکو لانادی ترزی» با نام خودش در سال ۱۶۷۰ به وجود آمد.
سیستم لانا از خطوط و نقاط برجسته روی کاغذ ضخیم، بر اساس یک شبکه ۳ در ۳ حاوی حروف الفبا تشکیل شده بود. برای یادگیری این سیستم نوشتن فقط لازم بود تا ویژگی‌های این شبکه را یاد گرفت. در قرن بعد، «والنتین آوی» فرانسوی آموزش برای افراد نابینا و کم بینا را ممکن کرد.
او کاراکترهای متحرک و برجسته خاصی ساخته بود تا دانش آموزان بتوانند آن چه را که زیر انگشتان‌شان بود لمس کنند و بخوانند. این روش حروف برجسته در موسسه سلطنتی کودکان نابینا که اکنون «موسسه ملی نابینایان جوان» نامیده می‌شود به کار گرفته شد. مدرسه‌ای که توسط «والنتین آوی» در پاریس در سال ۱۷۸۵ گشایش یافت. پس از آن «انجمن والنتین آوی» برای توسعه خط برای نابینایان به فعالیت خود ادامه داد.
اگر چه دو سیستم قبلی به طور خاص برای رفع نیازهای افراد نابینا و کم بینا طراحی شده بودند، اما شایعه شد کدی که توسط «چارلز باربیه» فرانسوی در سال ۱۸۰۸ تا ۱۸۰۹ ایجاد شد، برای نخستین بار برای افسران ارتش ساخته شده است تا بتوانند پیام‌ها را در تاریکی برای یکدیگر بفرستند.
این سیستم که با نام «نوشتن شبانه» نیز معروف شد، بر اساس صداها بود و از نقاط برجسته روی یک شبکه تشکیل شده بود. در سال ۱۸۱۹ «باربیه» آن را کامل کرد تا به موسسه سلطنتی کودکان نابینا ارائه شود. در واقع از همین ساختار و طراحی بود که «لویی بریل» توانست ایده گرفته و تاریخچه خط بریل در جهان را رقم بزند.
از تاریخچه خط بریل تا سیستمی که به آینده می‌نگرد
امروزه افراد کم بینا و نابینا به لطف آن چه در طی تاریخچه شکل گیری خط بریل در جهان رقم خورد، می‌توانند به راحتی به وب دسترسی پیدا کرده و مانند هر کاربر اینترنت در جهان از محتوای آن استفاده کنند. فناوری تکامل یافته و به آنها خدمت می‌کند. حالا فقط گوشی‌های هوشمند نیستند که به آنها امکان می‌دهد استقلال واقعی داشته باشند.
به لطف پیشرفت‌های زیاد، افراد نابینا و کم بینا می‌توانند با کمک خدمات کتابخانه ملی (NLS) و سایر کتابخانه‌های دیجیتال، به اسناد اسکن شده بریل دسترسی پیدا کنند. به لطف نرم افزار رونویسی خط بریل، هر سندی را می‌توان در نت خواند. متن به طور خودکار به خط بریل رونویسی می‌شود و حتی می‌توان به لطف چاپگر ویژه‌ای، آن را به خط بریل چاپ کرد.
تاریخچه خط بریل در ایران
اما اگر بخواهیم به تاریخچه خط بریل در ایران بپردازیم، باید گفت که بر اساس برخی اسناد، خط بریل فارسی توسط «ارنست یاکوب کریستوفل» ابداع شد. کریستوفل دو آموزشگاه برای نابینایان در تبریز و اصفهان بنیان گذاشت. در این مدارس خط بریل فارسی به نابینایان آموزش داده می‌شد. او در واقع نخستین آموزشگاه را در شهر تبریز در سال ۱۳۰۴ تاسیس کرد. در آن زمان خط بریل عربی حداقل ۳ دهه زودتر از خط بریل فارسی فراگیر شده بود.
گفته می‌شود «کریستوفل» یک کشیک مسیحی آلمانی بود که از ترکیه به ایران آمده بود و در تبریز اقامت داشت. او خود برای نابینایان کلاس‌های آموزش خط بریل برگزار می‌کرد. «کریستوفل» در کشور آلمان با بریل آشنا شده بود و برای تبلیغ مذهبی سعی داشت تا آن را به دیگران آموزش دهد. حدود ۴۰ سال خط بریل در ایران محدود به قشر خاصی از نابینایان بود که عموما ثروتمند بودند.
در این دوره خط بریل محدود به حروف الفبا و علائم عمومی بود. البته طبق برخی ادعاها مدرسه دارالفنون اقدام به گسترش بریل در علوم مختلف نمود. اما در سال ۱۳۳۹ با پذیرش خط بریل و تصویب آن در مجلس شورای ملی، سرعت رشد و توسعه آن در کشور گسترش یافت.
با نگاهی به تاریخچه خط بریل و تکامل آن به راحتی می‌توان متوجه شد که خط «لویی بریل»، به راستی زندگی میلیون‌ها نفر را تغییر داده است. این خط به آنها دسترسی به آموزش که یک حق طبیعی است را هدیه داد. «لویی بریل»، کاری کرد تا نابینایان بتوانند در دنیایی فراگیرتر با استقلال واقعی زندگی کنند. این که آنها مانند هر شهروندی می‌توانند بخوانند، بنویسند و یاد بگیرند.
سوالات متداول
خط بریل چیست؟
«خط بریل» همان سیستم لمسی نوشتن و خواندن با نقاط برجسته است که توسط افراد نابینا و کم بینا استفاده می‌شود. مخترع این خط، «لویی بریل» یک مرد نابینای فرانسوی بود.
چه کسی برای اولین بار خط بریل فارسی را ابداع کرد؟
بر اساس برخی اسناد، خط بریل فارسی توسط «ارنست یاکوب کریستوفل» ابداع شد. کریستوفل دو آموزشگاه برای نابینایان در تبریز و اصفهان تاسیس کرد. در این مدارس خط بریل فارسی به نابینایان آموزش داده می‌شد.
آیا نرم افزاری مشابه با خط بریل وجود دارد؟
بله. به عنوان نمونه، گوگل برای نابینایان کیبورد مجازی به بازار ارائه کرده است. گوگل یک کیبورد مجازی در سیستم عامل اندروید ابداع کرده که به افراد نابینا و کم بینا کمک می‌کند به راحتی با موبایل تایپ کنند. این کیبورد مجازی به افراد نابینا و کم بینا اجازه می‌دهد بدون نیاز به سخت افزارهای افزودنی پیامک و ایمیل بنویسند و ارسال کنند.
منبع: britannica
