حساسیت به لاکتوز یک مشکل رایج میان افرادی است که لبنیات مصرف می‌کنند. انواع لبنیات از خوشمزه‌ترین خوراکی‌هایی هستن که در رژیم غذایی اغلب افراد جا دارن. ولی برای بعضی‌ها، خوردن همین خوراکی‌های ساده می‌تونه حسابی دردسرساز بشه. مثلا بعد از خوردن یه لیوان شیر، ممکنه دل‌پیچه بگیرید، شکمتون ورم کنه، یا مجبور بشید چندین بار دستشویی برید. اگه این اتفاق دائما تکرار می‌شه، شاید بدنتون نمی‌تونه لاکتوز رو تحمل کنه. حساسیت به لاکتوز (یا به قول پزشک‌ها، عدم تحمل لاکتوز) یه مشکل گوارشیه که خیلی بیشتر از چیزی که فکر می‌کنید شایعه. نه بیماری خطرناکیه، نه نیاز به داروهای پیچیده داره. ولی اگه نشناسیدش و بهش توجه نکنید، می‌تونه حسابی اذیت‌تون کنه و کیفیت زندگی‌تون رو پایین بیاره. با این مقاله از سرویس سلامت در مجله کوروش همراه ما باشید تا همه اطلاعات مهم درباره حساسیت به لاکتوز رو با شما به اشتراک بذاریم.
اول از همه: لاکتوز چیه؟
پیش از این که با موضوع حساسیت به لاکتوز یا عدم تحمل لاکتوز آشنا بشید، لازمه بدونید که لاکتوز دقیقا چیه؟ لاکتوز یه نوع قنده که به طور طبیعی در شیر و بیشتر فرآورده‌های لبنی پیدا می‌شه. یعنی شما وقتی شیر می‌خورید، یا ماست، پنیر، بستنی، خامه و حتی بعضی نون‌ها و کیک‌هایی که شیر توشون هست رو میل می‌کنید، دارید لاکتوز هم مصرف می‌کنید.
حالا سوال اینجاست که بدن با این قند چی‌کار می‌کنه؟ اینجاست که پای آنزیمی به اسم «لاکتاز» وسط میاد. لاکتاز یه جور آنزیمه که توی روده کوچک ساخته می‌شه. وظیفه‌ش اینه که لاکتوز رو تجزیه کنه و به دو تا قند ساده‌تر به نام‌های گلوکز و گالاکتوز تبدیلش کنه؛ به این ترتیب، بدن می‌تونه این قندها رو جذب کنه و ازشون انرژی بگیره.
حساسیت به لاکتوز چیه و چرا بعضی‌ها بعد از شیر خوردن اذیت می‌شن؟
حساسیت به لاکتوز یا همون عدم تحمل لاکتوز، عارضه‌ایه که نشون می‌ده بدن شما نمی‌تونه قندی به اسم لاکتوز رو که توی شیر و لبنیاته، درست هضم کنه. همون‌طور که گفتیم، لاکتوز یه نوع قند طبیعیه که برای هضم شدنش، بدن باید آنزیمی به اسم لاکتاز تولید کنه. این آنزیم توی روده کوچیک ساخته می‌شه و وظیفه‌ش اینه که لاکتوز رو بشکنه و آماده جذب کنه.
حالا اگه بدن شما لاکتاز کافی نداشته باشه چی می‌شه؟ لاکتوز، دست نخورده وارد روده بزرگ می‌شه و باکتری‌های اونجا شروع می‌کنن به تخمیرش. این فرآیند باعث می‌شه مقدار زیادی گاز، اسید و مواد هضم نشده توی روده جمع بشه. نتیجه؟ نفخ، دل درد، صدای شکم، گاز، حالت تهوع یا حتی اسهال.
نکته مهم اینه که این یه مشکل گوارشی ساده‌ست، نه یه بیماری خطرناک. ولی اگه بهش توجه نکنید یا ندونید دلیل علائم‌تون چیه، ممکنه دائما با ناراحتی و سردرگمی زندگی کنید.
جالبه بدونید که خیلی از آدم‌ها توی دنیا، مخصوصا در آسیا و خاورمیانه، بدنشون از یه سنی به بعد لاکتاز کمتری تولید می‌کنه. برای همین حساسیت به لاکتوز در این مناطق شایع‌تره. حالا بعضی‌ها از بچگی دچارش می‌شن و بعضی‌ها هم در نوجوانی یا بزرگسالی تازه متوجهش می‌شن.
به طور خلاصه، اگه هر بار بعد از خوردن لبنیات، احساس ناخوشایندی توی شکمتون دارید، این یه زنگ خطره که بدنتون ممکنه لاکتوز رو درست تحمل نکنه.
راستی، برای تهیه انواع لبنیات می‌تونید به روش‌های حضوری و اینترنتی از فروشگاه‌های افق کوروش خرید کنید.
فرق حساسیت به لاکتوز با آلرژی به شیر چیه؟
خیلی از آدم‌ها وقتی بعد از خوردن شیر یا لبنیات اذیت می‌شن، فوری می‌گن: «من به شیر آلرژی دارم!»
ولی واقعیت اینه که حساسیت به لاکتوز و آلرژی به شیر دو تا موضوع کاملا متفاوتن. حساسیت اذیت می‌کنه، ولی آلرژی ممکنه جون‌تون رو تهدید کنه. برای همین هم خیلی مهمه که بدونید با کدوم یکی طرف هستید تا درست بتونید از خودتون مراقبت کنید. بهتره یه بار برای همیشه تکلیف این دو تا موضوع رو روشن کنیم:
حساسیت به لاکتوز یه مشکل گوارشیه
وقتی صحبت از علت حساسیت به لاکتوز به میون میاد، مشکل از سیستم گوارشه، نه سیستم ایمنی. یعنی، بدن شما نمی‌تونه یه قند طبیعی به اسم لاکتوز (که تو شیر و لبنیاته) رو هضم کنه؛ چون آنزیم لاکتاز کافی نداره. در نتیجه، نفخ، دل‌پیچه، گاز، اسهال و یه عالمه ناراحتی در ناحیه شکم و روده‌ها رو تجربه می‌کنید. توجه داشته باشید، این مشکل معمولا اذیت‌کننده‌ست، ولی خطرناک نیست.
آلرژی به شیر یه واکنش ایمنی شدیده
اما آلرژی به شیر یه داستان دیگه‌ست. اینجا پای سیستم ایمنی وسطه. یعنی، بدن شما پروتئین شیر (مثل کازئین یا وی) رو به اشتباه به عنوان یه دشمن شناسایی می‌کنه و علیهش واکنش نشون می‌ده. علائم آلرژی به شیر ممکنه خیلی شدید یا حتی خطرناک باشه:
- کهیر و خارش؛
- ورم لب، صورت یا زبان؛
- تنگی نفس؛
- تهوع و استفراغ؛
- و در موارد شدیدتر، شوک آلرژیک (آنافیلاکسی) که نیاز به اورژانس داره.
انواع حساسیت به لاکتوز
حساسیت به لاکتوز فقط یه مدل نداره. بسته به این که بدن شما چرا و چطور لاکتاز کم تولید می‌کنه، این عارضه می‌تونه دلایل و شکل‌های مختلفی داشته باشه. شناخت نوع حساسیت خیلی مهمه چون به شما کمک می‌کنه بفهمید، مشکل موقتیه یا دائمی و چطور باید مدیریتش کنید.
حساسیت اولیه به لاکتوز (نوع ژنتیکی و تدریجی)
این رایج‌ترین نوع حساسیت به لاکتوزه. در این مدل، بدن از یه سنی به بعد (معمولا از کودکی یا نوجوانی) به دلایل ژنتیکی، کم‌کم تولید آنزیم لاکتاز رو کاهش می‌ده. یعنی بدن شما به طور طبیعی از یه جایی به بعد تصمیم می‌گیره که دیگه شیر رو لازم نداره! در نتیجه، مقدار لاکتاز بدنتون کم می‌شه و وقتی شیر یا لبنیات می‌خورید، نفخ، گاز و اسهال شروع می‌شه.
ویژگی‌های حساسیت اولیه به لاکتوز
- تدریجی بروز می‌کنه (نه ناگهانی)؛
- دائمیه؛
- در بعضی نژادها (مثل شرق آسیا، خاورمیانه و آفریقا) خیلی رایجه؛
- با افزایش سن، معمولا شدیدتر می‌شه.
حساسیت ثانویه به لاکتوز (بر اثر بیماری یا آسیب گوارشی)
در این نوع، بدن در اصل مشکلی با لاکتوز نداشته، ولی به خاطر یه بیماری یا مشکل گوارشی، تولید لاکتاز مختل شده. عفونت‌های شدید روده‌ای، بیماری سلیاک، بیماری کرون یا کولیت، شیمی‌درمانی یا داروهای خاص و اسهال‌های شدید و مزمن خصوصا در نوزادان از رایج‌ترین مواردی هستن که این عارضه رو ایجاد می‌کنن. خبر خوب اینه که این نوع حساسیت به لاکتوز معمولا موقتیه و وقتی روده ترمیم بشه، احتمالا برطرف می‌شه.
ویژگی‌های حساسیت ثانویه به لاکتوز
- ناگهانی شروع می‌شه؛
- معمولا بعد از یه بیماری یا مشکل مشخص بروز پیدا می‌کنه؛
- در بعضی موارد قابل برگشته؛
- نیاز به درمان زمینه‌ای داره (نه فقط حذف لبنیات).
حساسیت مادرزادی به لاکتوز (نوع بسیار نادر)
این نوع خیلی نادره و از همون روزهای اول تولد خودش رو نشون می‌ده. تحت این شرایط، نوزاد اصلا توانایی تولید آنزیم لاکتاز رو نداره. یعنی، حتی شیر مادر هم براش مشکل‌سازه. این نوع حساسیت معمولا به صورت ژنتیکی از پدر و مادر به بچه انتقال پیدا می‌کنه و فقط در موارد خاص دیده می‌شه.
ویژگی‌های حساسیت مادرزادی به لاکتوز
- از همون بدو تولد شروع می‌شه؛
- نوزاد بعد از خوردن شیر مادر یا شیر خشک دچار اسهال، نفخ و کاهش وزن می‌شه؛
- نیاز فوری به تشخیص و رژیم خاص داره؛
- دائمیه و باید از بدو تولد لبنیات و لاکتوز حذف بشه.
حساسیت گذرای نوزادی (موقتی در نوزادان نارس)
این نوع حساسیت هم در نوزادانی دیده می‌شه که زودتر از موعد به دنیا اومدن (نوزاد نارس). چون دستگاه گوارش این نوزادها هنوز کامل نشده، ممکنه بدنشون فعلا نتونه لاکتاز تولید کنه. اما معمولا طی چند هفته یا چند ماه، این مشکل برطرف می‌شه.
ویژگی‌های حساسیت گذرای نوزادی به لاکتوز
- فقط در نوزادان نارس یا با وزن پایین دیده می‌شه؛
- موقتی و قابل درمانه؛
- با رشد نوزاد، تولید لاکتاز طبیعی می‌شه.
حساسیت به لاکتوز چه علائمی دارد؟ (به طور کلی و فارغ از سن و سال)
حساسیت به لاکتوز علائم آزار دهنده‌ای داره که معمولا در سیستم گوارش شما مشاهده می‌شن. البته، ممکنه همه این نشونه‌ها رو با هم تجربه نکنید؛ ولی اگه بعد از خوردن شیر یا لبنیات، چند تا از این حالت‌ها رو مرتب تجربه می‌کنید، بهتره یه بررسی جدی انجام بدید. رایج‌ترین علائم حساسیت به لاکتوز از این قراره:
نفخ
یکی از اولین نشونه‌هایی که خیلی‌ها تجربه می‌کنن همینه. شکمتون سنگین می‌شه، باد می‌کنه و ممکنه حتی از رو لباس هم معلوم بشه. احساس ناراحتی و فشار زیادی در شکم ایجاد می‌شه.
دل‌پیچه یا گرفتگی شکم
چند ساعت بعد از خوردن لبنیات، ممکنه وسط شکمتون تیر بکشه یا دردهای مبهم و آزاردهنده حس کنید. انگار شکمتون یه دفعه قفل کرده.
گاز زیاد و صداهای شکمی
توی روده‌ها گاز زیادی جمع می‌شه؛ چون لاکتوز هضم نشده و باکتری‌های روده دارن تجزیه‌ش می‌کنن. این باعث می‌شه شکمتون صدا بده، قل‌قل کنه یا حتی حجم باد معده‌تون زیاد بشه.
اسهال یا مدفوع شل و آبکی
وقتی لاکتوز توی بدن جذب نشه، آب رو هم با خودش نگه می‌داره و باعث می‌شه مدفوع شما شل یا آبکی بشه. مخصوصا اگه مقدار زیادی لبنیات خورده باشید.
حالت تهوع
بعضی افراد بعد از خوردن شیر، مخصوصا وقتی با معده خالی خورده باشن، احساس سنگینی و تهوع پیدا می‌کنن. حتی ممکنه تا مرز استفراغ هم پیش برن.
علائم حساسیت به لاکتوز از کی شروع می‌شن؟
معمولا بین نیم ساعت تا دو ساعت بعد از خوردن لبنیات، علائم عدم تحمل لاکتوز خودشون رو نشون می‌دن. پس ممکنه بلافاصله دل‌پیچه بگیرید، یا مشکلات‌تون چند ساعت بعد شروع بشن. یادتون باشه، شدت و نوع علائم از فردی به فرد دیگه متفاوته. یکی ممکنه فقط نفخ داشته باشه، یکی دیگه هم اسهال و هم دل‌درد. موضوع مهم اینه که این علائم هر بار بعد از خوردن لبنیات تکرار می‌شن.
حساسیت به لاکتوز در نوزادان؛ وقتی شیر خوردن، نوزاد رو اذیت می‌کنه
نوزاد از همون روزهای اول تولد، فقط با شیر مادر یا شیر خشک تغذیه می‌شه. حالا اگه بدن کوچولوش نتونه قند شیر رو هضم کنه، احتمال اینکه پای حساسیت به لاکتوز وسط باشه، اصلا دور از ذهن نیست. اما خب، یه نکته مهم اینه که حساسیت به لاکتوز در نوزاد خیلی کم پیش میاد و اگه هم باشه، معمولا یکی از دو حالت زیره:
حساسیت مادرزادی به لاکتوز (نوع نادر و جدی)
این یکی خیلی نادره، ولی از همون روزهای اول تولد خودش رو نشون می‌ده. نوزادانی که دچار این نوع حساسیت هستن، اصلا آنزیم لاکتاز ندارن؛ یعنی بدنشون از پایه نمی‌تونه لاکتوز رو تجزیه کنه.
علائم حساسیت به لاکتوز نوزاد مادرزادی:
- اسهال شدید و آبکی (تقریبا بعد از هر بار شیر خوردن)؛
- دل‌درد و نفخ زیاد؛
- بی‌قراری، گریه‌های طولانی بعد از تغذیه؛
- کاهش وزن یا توقف رشد؛
- کم‌آبی بدن (دهان خشک، ادرار کم، خواب‌آلودگی زیاد).
نکته: در این موارد، نوزاد حتی ممکنه حساسیت به لاکتوز شیر مادر رو هم تجربه کنه و به شیر مادرش هم واکنش نشون بده، چون بالاخره شیر مادر هم لاکتوز داره. این نوع حساسیت باید هر چه سریع‌تر تشخیص داده بشه و شیری که نوزاد می‌خوره باید با شیر خشک‌های مخصوص بدون لاکتوز جایگزین بشه. پزشک متخصص کودکان، بهترین راهنما برای تشخیص این عارضه و انتخاب شیر مناسب خواهد بود.
حساسیت موقتی یا ثانویه (رایج‌تر و معمولا بی‌خطر)
این نوع خیلی رایج‌تره و معمولا بعد از عفونت‌های گوارشی، اسهال شدید یا مشکلات روده‌ای موقت پیش میاد. در این شرایط، روده نوزاد آسیب می‌بینه و برای یه مدت، لاکتاز کافی تولید نمی‌کنه.
علائم حساسیت ثانویه به لاکتوز در نوزادان:
- اسهال بعد از یه دوره بیماری؛
- مدفوع کف‌آلود با بوی ترش؛
- گاز و نفخ شکمی؛
- دل‌درد و بی‌قراری بعد از تغذیه.
نکته: خبر خوب اینه که این نوع حساسیت کاملا موقتیه. یعنی، وقتی روده نوزاد ترمیم بشه، آنزیم لاکتاز دوباره تولید می‌شه و معمولا بعد از چند هفته، شرایط برمی‌گرده به حالت عادی.
چه زمانی باید نگران حساسیت به لاکتوز در نوزاد بشین؟
اگه علائم حساسیت به لاکتوز در نوزادان بعد از هر وعده شیر خوردن (چه شیر مادر، چه شیر خشک) در قالب اسهال، گریه‌های بی‌وقفه، نفخ زیاد یا حتی کم‌آبی بدن خودش رو نشون بده، اصلا خوب نیست. در نتیجه، نوزاد حتما باید توسط پزشک بررسی بشه. حواستون باشه، تشخیص اشتباه یا حذف خودسرانه شیر مادر، ممکنه برای رشد و سلامت نوزاد خطرناک باشه.
داستان اینه که حساسیت به لاکتوز در نوزادان خیلی نادره، ولی اگه وجود داشته باشه باید سریع تشخیص داده بشه. مهم‌ترین موضوع اینه که علائم رو جدی بگیرید، ولی برای حذف شیر یا تغییر تغذیه بدون مشورت با پزشک اقدام نکنید. یادتون باشه، نوزاد هنوز در مرحله حساس رشد قرار داره و هر تصمیم تغذیه‌ای باید با دقت کامل انجام بشه.
حساسیت به لاکتوز در کودکان؛ وقتی دل‌درد بچه‌هاتون بی‌دلیل نیست
خیلی وقتا پدر و مادرها شکایت می‌کنن که بچه‌شون بعد از خوردن شیر دل‌پیچه می‌گیره، نفخ می‌کنه، یا مدام می‌ره دستشویی. بعضی‌ها فکر می‌کنن این موارد طبیعیه؛ بعضی‌ها هم لبنیات رو کاملا از سبد تغذیه کودک حذف می‌کنن. ولی واقعیت اینه که اگه این علائم تکرار می‌شن، ممکنه پای عدم تحمل لاکتوز وسط باشه.
حساسیت به لاکتوز کودکان نادره؟
حساسیت به لاکتوز در کودکان خیلی نادر نیست و معمولا از حدود ۵ سالگی به بعد شروع می‌شه؛ یعنی وقتی بدن کم‌کم آنزیم لاکتاز رو کمتر تولید می‌کنه. البته بعضی بچه‌ها زودتر هم دچارش می‌شن، مخصوصا اگه زمینه ژنتیکی توی خانواده وجود داشته باشه.
علائم حساسیت به لاکتوز در کودکان
- دل درد یا کرامپ شکمی، مخصوصا بعد از شیر خوردن؛
- باد کردن شکم و نفخ زیاد؛
- صداهای بلند و قل‌قل توی شکم؛
- اسهال یا مدفوع شل و کف‌آلود؛
- بی‌حوصلگی و بی‌قراری بعد از وعده‌های لبنی؛
- در مواردی حالت تهوع یا کم‌اشتهایی.
نکته: ممکنه این علائم خفیف باشن، ولی تکرارشون بعد از مصرف لبنیات می‌تونه سرنخ مهمی باشه.
چطور مطمئن بشیم؟ و مهم‌تر این که چی کار کنیم؟
اول از همه، بهتره موضوع رو با یه پزشک کودکان یا متخصص گوارش در میون بذارید. پزشک متخصص ممکنه با یه رژیم آزمایشی یا تست‌های ساده مثل آزمایش تنفس یا بررسی مدفوع، تشخیص دقیق‌تری رو ارائه بده.
راهکارهای پیشنهادی:
- یه مدت لبنیات رو محدود کنید و ببینید علائم کم می‌شن یا نه؛
- شیر بدون لاکتوز، ماست پروبیوتیک یا پنیرهای سفت (مثل چدار) رو امتحان کنید؛
- اگه حذف لبنیات طولانی شد، حتما از منابع جایگزین کلسیم و ویتامین D استفاده کنین (مثل بادام، سبزیجات برگ‌دار، شیر گیاهی غنی شده و مکمل‌ها).
نکته: هیچ‌وقت بدون مشورت با پزشک، لبنیات رو برای طولانی‌مدت از رژیم غذایی کودک حذف نکنید. چون این گروه غذایی برای رشد استخوان و دندون‌ها خیلی ضروریه.
این حساسیت چه موقع تموم می‌شه؟ دائمیه یا نه؟
حساسیت به لاکتوز در کودکان معمولا یه مشکل موقتیه که با رشد بدن کمتر می‌شه. ولی برای بعضی از بچه‌ها ممکنه تا بزرگسالی هم ادامه پیدا کنه. برای همین، شناخت بدن بچه و دنبال کردن واکنش‌های اون به لبنیات خیلی مهمه.
بیشتر بخوانید: عدم تحمل لاکتوز چیه و چه روش درمانی داره؟
حساسیت به لاکتوز در بزرگسالان؛ وقتی یه لیوان شیر می‌تونه روزتون رو خراب کنه
شاید براتون عجیب باشه، ولی خیلی از آدم‌ها تا یه سن خاص بدون مشکل شیر می‌خورن، اما یهو می‌رسن به جایی که دیگه هر وقت لبنیات می‌خورن، حال‌شون بد می‌شه. شکم‌شون ورم می‌کنه، دل‌درد می‌گیرن یا اسهال می‌شن. اگه شما هم همین تجربه رو دارید، ممکنه دچار حساسیت به لاکتوز در دوران بزرگسالی شده باشین. چیزی که خیلی هم رایجه، مخصوصا در نژادها و قومیت‌هایی که بدنشون به طور ژنتیکی لاکتاز کمتری تولید می‌کنه.
چرا بدن بزرگسالان به تدریج حساس‌تر می‌شه؟
بدن اغلب بچه‌ها برای هضم شیر مادر یا شیر گاو، آنزیم لاکتاز کافی تولید می‌کنه. ولی با بالا رفتن سن، تولید این آنزیم ممکنه کمتر بشه یا حتی در مواردی شاید تقریبا قطع بشه. یعنی، بدن دیگه اون‌قدری لاکتاز نمی‌سازه که بتونه لاکتوز رو بشکنه و جذب کنه. نتیجه؟ لاکتوز می‌مونه توی روده و شروع می‌کنه به خرابکاری.
علائم حساسیت به لاکتوز در بزرگسالان
خیلی‌ها حتی نمی‌دونن دلیل مشکلات گوارشی‌شون همینه. پس اگه بین ۳۰ دقیقه تا ۲ ساعت بعد از خوردن شیر یا لبنیات این علائم رو تجربه می‌کنید، حواستون جمع باشه:
- نفخ و احساس سنگینی در شکم؛
- دل‌پیچه یا گرفتگی عضلات شکمی؛
- گاز زیاد و صداهای شکمی؛
- حالت تهوع؛
- اسهال یا مدفوع شل و کف‌آلود؛
- نیاز فوری به دستشویی رفتن (به خصوص بعد از صرف صبحانه یا قهوه با شیر).
چه لبنیاتی مشکل‌سازترن؟
حساسیت به لاکتوز نسبت مستقیم با میزان لاکتوز داره. یعنی هر چی محصول لبنی کمتر فرآوری شده باشه، لاکتوزش بیشتره و می‌تونه مشکلات بیشتری رو هم براتون ایجاد کنه. برای مثال:
- شیر معمولی (بیشترین لاکتوز)؛
- بستنی، دوغ، ماست معمولی؛
- خامه و شیر کاکائو.
ولی لبنیاتی که تخمیر یا فرآوری شدن، معمولا لاکتوز کمتری دارن، مثل:
- ماست پروبیوتیک (طرز تهیه ماست پروبیوتیک)؛
- پنیرهای سفت مثل پارمزان، چدار، گودا؛
- کره حیوانی (لاکتوز خیلی کمی داره).
چطور می‌شه با این موضوع کنار اومد؟
خبر خوب اینه که زندگی بدون لاکتوز آخر دنیا نیست. اینجا چند تا راه‌حل عملی برای مدیریت و درمان حساسیت به لاکتوز در بزرگسالان رو براتون بازگو می‌کنیم:
- شیرهای بدون لاکتوز یا انواع شیر گیاهی (مثل شیر بادام، شیر سویا یا شیر جو دوسر) رو جایگزین شیر معمولی کنید.
- لبنیات تخمیری مثل ماست پروبیوتیک یا پنیر سفت استفاده کنید.
- مقدار لبنیات مصرفی‌تون رو کم کنید یا با وعده‌های دیگه ترکیب کنید.
- بعضی‌ها با خوردن قرص حساسیت به لاکتوز (قرص آنزیم لاکتاز) قبل از مصرف لبنیات، مشکل‌شون برطرف می‌شه. حواستون باشه، این دارو رو فقط با تجویز پزشک باید مصرف کنید.
- مراقب کمبود کلسیم و ویتامین D باشید و حتما از منابع جایگزین استفاده کنید.
نکته: خیلی‌ها به محض اینکه شک می‌کنن ممکنه به لاکتوز حساسیت داشته باشن، همه لبنیات رو از سبد تغذیه‌شون حذف می‌کنن. ولی این کار ممکنه باعث کمبودهایی بشه. بهتره قبل از هر تغییری، با پزشک مشورت کنید یا یه دوره رژیم حذف و آزمون انجام بدید.
چی بخورم اگه به خاطر حساسیت به لاکتوز لبنیات نمی‌تونم بخورم؟
یکی از سوال‌های همیشگی اینه که اگه شیر و لبنیات نخورم، پس کلسیم و ویتامین D رو از کجا بیارم؟ اصلا نگران نباشید. خوشبختانه خوراکی‌های خوشمزه و مفید زیادی وجود دارن که می‌تونن جای خالی لبنیات رو توی رژیم غذایی شما پر کنن. برای مثال:
شیرهای گیاهی غنی شده (جایگزین مستقیم شیر گاو)
شیرهای گیاهی، اصلی‌ترین گزینه برای افرادی هستن که نمی‌خوان یا نمی‌تونن شیر گاو بخورن. فقط حواستون باشه که نوع غنی شده رو انتخاب کنید؛ چون این محصولات با کلسیم، ویتامین D و B12 تقویت می‌شن. مناسب‌ترین انواع شیرهای گیاهی عبارتند از:
- شیر بادام (کم کالری و سبک)؛
- شیر سویا (پروتئین بالا، نزدیک‌ترین جایگزین به شیر گاو)؛
- شیر جو دوسر (طعم ملایم، بافت کرمی)؛
- شیر نارگیل (چرب‌تر و مناسب پخت‌و‌پز)؛
- شیر برنج (شیرین‌تر، ولی پروتئین کم).
پنیرهای کم‌لاکتوز یا بدون لاکتوز
شاید فکر کنید باید کلا از خوردن پنیر صرف‌نظر کنید؛ ولی خبر خوب اینه که خیلی از پنیرها طی فرآیند تخمیر، لاکتوزشون از بین می‌ره یا خیلی کم می‌شه. برای مثال:
- پنیر چدار، پارمزان، گودا، موزارلا، فتا (میزان لاکتوز در حد کم و کنترل شده)
- پنیرهای گیاهی (بر پایه بادام یا سویا، مخصوص گیاه‌خوارها)
نکته: هر پنیر نرم یا تازه‌ای (مثل پنیر خامه‌ای) معمولا لاکتوز بیشتری داره.
ماست پروبیوتیک یا ماست‌های بدون لاکتوز
اگه عاشق ماست هستید ولی شکمتون باهاش مشکل داره، برید سراغ ماست‌های پروبیوتیک یا لاکتوزفری. توی این ماست‌ها، لاکتوز تا حد زیادی تجزیه شده. تازه باکتری‌های مفید این قبیل ماست‌ها هم به سلامت روده کمک می‌کنن. راستی، خودتون هم می‌تونید با شیر سویا یا شیر بادام انواع ماست گیاهی درست کنید و خیال خودتون رو بابت حساسیت به لاکتوز و مشکلاتش راحت کنید.
سبزیجات سرشار از کلسیم
کلسیم فقط توی شیر نیست! خیلی از سبزیجات برگ‌دار، به طور طبیعی کلسیم زیادی دارن. برای مثال:
- کلم بروکلی؛
- کلم‌برگ سبز، کلم‌پیچ (کِیل)؛
- اسفناج (کلسیم داره ولی جذبش کمی پایینه)؛
- جعفری تازه؛
- برگ شلغم.
حبوبات، مغزها و دانه‌ها
حبوبات، مغزها و دانه‌ها هم کلسیم دارن، هم دارای انواع ویتامین‌ها و پروتئین‌های مفید هستن. این خوراکی‌های گیاهی خوشمزه، گزینه‌ای عالی برای افرادی هستن که لبنیات مصرف نمی‌کنن. به عنوان مثال:
- بادام و کره بادام؛
- دانه چیا (یه قاشق چیا با آب، یه بمب کلسیمه)؛
- دانه کنجد و ارده؛
- لوبیا سفید، نخود، عدس؛
- سویا و محصولاتش (توفو، شیر سویا).
ماهی‌های کنسروی با استخوان قابل مصرف
شاید عجیب باشه، ولی بعضی از ماهی‌های کنسروی که استخوان‌های نرم‌شون رو هم می‌خورید، منبع خیلی خوبی از کلسیم هستن. بهترین گزینه‌های این گروه عبارتند از:
- ساردین کنسروی (Sardines)
- ماهی سالمون کنسروی با استخوان (Canned Salmon with Bones)
- شاه‌ماهی (Herring)
- آنچوی (Anchovy)
- اسپرت (Sprat)
نکته: البته باید مراقب نمک و چربی هم باشین؛ در حد تعادل مصرف کنین.
ویتامین D فراموش نشه!
کلسیم بدون ویتامین D، جذب نمی‌شه. اگه لبنیات نمی‌خورید، حتما این ویتامین رو هم از منابع دیگه تامین کنین. بهترین منابع حاوی ویتامین D از این قرارن:
- نور آفتاب (روزانه ۱۵ تا ۲۰ دقیقه)؛
- زرده تخم مرغ؛
- ماهی‌های چرب مثل سالمون و تُن؛
- مکمل‌های ویتامین D (با تجویز پزشک).
سوالات متداول درباره حساسیت به لاکتوز
از کجا بدانیم به لاکتوز حساسیت داریم؟
اگه بعد از خوردن شیر، ماست، بستنی یا هر محصول لبنی دیگه دچار نفخ، دل‌پیچه، گاز معده، اسهال یا حالت تهوع می‌شید، احتمال حساسیت به لاکتوز وجود داره. بهترین راه تشخبص، مراجعه به پزشک و انجام تست‌های ساده‌ست (مثل تست تنفسی هیدروژن یا حذف و بازآزمایی لبنیات در رژیم غذایی).
حساسیت به لاکتوز خطرناکه؟
نه به طور مستقیم، ولی اگه بهش بی‌توجهی کنید، ممکنه باعث کم‌آبی بدن، کاهش وزن، ضعف سیستم ایمنی یا کمبود کلسیم و ویتامین D بشه. همچنین، ممکنه باعث بشه از ترس علائم ناخوشایند، خیلی از غذاها رو حذف کنید و تغذیه‌تون ناقص بشه.
حساسیت به لاکتوز دارم، می‌تونم ماست یا پنیر بخورم؟
بستگی داره. بعضی از افراد با ماست پروبیوتیک یا پنیرهای کهنه مثل پارمزان، چدار یا گودا مشکلی ندارن، چون این محصولات لاکتوز کمی دارن. به صورت آزمایشی امتحان کنید و ببینید چه مقدارش براتون قابل تحمله. یا حتی می‌تونید از لبنیات «بدون لاکتوز» استفاده کنید.
شیر بدون لاکتوز دقیقا چیه؟
شیر بدون لاکتوز همون شیر معمولیه، فقط توی فرآیند تولید، آنزیم لاکتاز بهش اضافه می‌کنن تا لاکتوزش تجزیه بشه. البته، طعمش کمی شیرین‌تر از شیر معمولیه؛ چون لاکتوزش به قندهای ساده‌تر تبدیل شده. اگه نمی‌تونید شیر معمولی بخورید، این گزینه خیلی خوبیه.
بچه‌م دل‌درد می‌گیره بعد از شیر خوردن. ممکنه حساسیت به لاکتوز داشته باشه؟
بله، مخصوصا اگه علائمش بعد از هر بار مصرف لبنیات تکرار می‌شن. حتما با پزشک متخصص کودکان مشورت کنید تا از نظر حساسیت به لاکتوز یا حتی آلرژی به شیر بررسی بشه.
تفاوت لاکتوز با پروتئین شیر چیه؟
لاکتوز یه قند طبیعیه که توی شیر وجود داره. اما پروتئین‌های شیر (مثل کازئین یا وی) مواد سازنده دیگه‌ای هستن که ممکنه باعث آلرژی بشن. اگه به لاکتوز حساسیت دارید، مشکل‌تون گوارشیه. ولی اگه به پروتئین شیر حساسیت دارین، پای سیستم ایمنی و آلرژی واقعی وسطه که جدی‌تره.
حساسیت به لاکتوز خوب می‌شه یا دائمیه؟
نوعش مهمه؛ اگه حساسیت اولیه (ژنتیکی) دارید، معمولا دائمیه. اگه ثانویه باشه (برای مثال، بعد از یه بیماری روده‌ای)، ممکنه با درمان برطرف بشه. در نوزادان نارس هم معمولا موقتیه و طی رشد حل می‌شه.
مکمل لاکتاز بخورم یا نه؟
اگه نمی‌خواید کلا لبنیات رو حذف کنید، احتمالا می‌تونید از مکمل آنزیم لاکتاز (به صورت قرص یا قطره) استفاده کنید تا بتونید لبنیات رو بدون علائم ناخوشایند مصرف کنید. قبل از استفاده، حتما با پزشک یا داروساز مشورت کنید.
رژیم غذایی بدون لاکتوز سخت نیست؟
نه اصلا. امروزه گزینه‌های جایگزین زیادی برای لبنیات وجود داره؛ از شیرهای گیاهی گرفته تا محصولات بدون لاکتوز یا غذاهای طبیعی مثل سبزیجات برگ‌دار، ماهی‌های کنسروی، دانه‌ها و مغزها. کافیه با یه برنامه‌ریزی درست و کمی خلاقیت، رژیم‌تون رو متنوع و سالم نگه دارید.
فرق حساسیت به لاکتوز با آلرژی به شیر چیه؟
حساسیت به لاکتوز یعنی بدن شما آنزیم کافی برای هضم قند شیر (لاکتوز) نداره، به همین دلیل بعد از خوردن لبنیات ممکنه شکمتون به‌هم بریزه. اما آلرژی به شیر یه مسئله کاملا متفاوت و جدی‌تره؛ اینجا سیستم ایمنی بدن به پروتئین‌های شیر واکنش نشون می‌ده و ممکنه باعث بروز علائم شدیدی مثل کهیر، تنگی نفس یا حتی شوک آلرژیک بشه.