مروری تاریخچه و اهمیت «روز ملی صنعت چاپ»

یکی از رویدادهای مهم در تقویم ملی ایران که برای بسیاری از اهالی فرهنگ و ادب اهمیت زایدالوصفی دارد، روز ۱۱ شهریور، «روز ملی صنعت چاپ» است. امروز در سرویس علم و تکنولوژی مجله کوروش به بهانه نزدیکی این مناسبت به تاریخچه صنعت چاپ در کشور و همینطور اهمیت و ضرورت گرامیداشت روز ملی صنعت چاپ می پردازیم. در ادامه به اهمیت صنعت چاپ در بازاریابی می پردازیم.

در دنیایی زندگی می کنیم که کتاب و نشریات و مجلات چاپی در آن نقش غیرقابل انکاری دارد. کتاب ها حکم دریچه ای از اندوخته های ذهنی و انتقال دهنده دانشی بی انتها را دارند. ما با آثار چاپی با فرهنگ ها و مضامین تازه ای آشنا می شویم، خیالبافی می کنیم و تجربه می اندوزیم، سعی کرده انسان های دیگری غیر از خود و اطرافیانمان را بشناسیم و با آنها همدردی و همدلی کنیم. کتاب ها برای گردآوری تحقیقات علمی، آموزش کودکان و فراگیری علم و دانش اهمیت دارند. اهمیت آثار چاپی به خصوص در دو سال اخیر و دوران بحرانی که فاصله گذاری اجتماعی به یک ضرورت تبدیل شده، دو چندان نیز شده است. سوای آثار چاپی، روزنامه ها و مجلات آنلاین، وبسایت ها، وبلاگ ها و شبکه های اجتماعی را داریم که اینها قبل از هر چیز مرهون به کار افتادن چرخ های اولین دستگاه چاپ و راه اندازی صنعت چاپ هستند.

بیشتر بخوانید:

مروری بر ۳۰ سال تاریخچه وب در روز جهانی اینترنت

آشنایی با تاریخچه وب و انواع آن 

تاریخچه صنعت چاپ در جهان

صنعت نشر پیشینه ای بسیار طولانی دارد. حتی مدت ها قبل از اختراع ماشین چاپ، کاتبان آثار نویسندگان دیگر را به صورت دستی رونویسی می کردند. ولی وقتی یوهانس گوتنبرگ، زرگر و مخترع خوش ذوق آلمانی اولین ماشین چاپ به شکل امروزی را اختراع کرد، صنعت نشر و چاپ برای همیشه دستخوش تغییر شد. با این حال، هر چند گوتنبرگ را پدر چاپ می دانند، ولی به عقیده برخی او تنها از اختراعات و ابداعات پیشینیان از جمله چینی ها و کره ای ها به بهترین نحو بهره برد.

چینی ها از قرن ها قبل از گوتنبرگ از چاپ باسمه استفاده می کردند و کره ای ها هم از حروف چاپی فلزی برای چاپ روی کاغذ استفاده می کردند. در حقیقت، بنا بر روایتی ممکن است مارکوپولو، تاجر و جهانگرد ونیزی که در سده سیزده به آسیای شرقی سفر کرده بود، به همین کتاب های چاپی برخورده باشد و بعدا این دانش را به اروپاییان انتقال داده باشد. نهایتا همین الهام بخش گوتنبرگ برای اختراع ماشین چاپ بوده باشد.

به هر روی، پیشینه چاپ از هر کجا شروع شده باشد، اختراع ماشین چاپ گوتنبرگ همچون جرقه ای بر انبار باروت بود. این اختراع بعدا همچون آتشی مهیب تمام دنیا را فرا گرفت. اختراع ماشین چاپ که به حق از مهمترین اختراعات تاریخ بشر به حساب می آید، توانست با مردمی سازی دانش و انتقال سریع و مقرون به صرفه تر علم و دانش زمینه را برای آغاز عصر روشنگری و انقلاب علمی فراهم کند. در این دوران، چاپخانه ها می توانستند با استفاده از ماشین های چاپ با دقت و سرعت بالا کتاب ها را با قیمتی بسیار ارزان به چاپ برسانند. و به مرور هر چقدر فنون چاپ بهبود پیدا کرد، بر دسترسی و ارزانی کتاب و مواد چاپی از برشورها تا روزنامه تا مجلات نیز افزوده شد.

بازاریابی و صنعت چاپ

ایالات متحده بیشترین رسانه های چاپی در جهان و بالاترین تیراژ رسانه های مکتوب را دارد. صنعت چاپ هنوز یک روش مهم در تبلیغات و بازاریابی محسوب می شود. مردم تمایل طبیعی به روزنامه ها و مجلات دارند. آن ها می توانند بخش های تبلیغاتی مربوطه که می خواهند را ذخیره کنند و در وقت خالی خود مطالعه کنند. در حال حاضر در بسیاری از کسب و کارها اهمیت بازاریابی چاپی نادیده گرفته می شود. در دنیای دیجیتالی امروز مشتریان با حجم زیادی از تبلیغات با رسانه های اجتماعی مواجه می شوند. بازاریابی ایمیلی اشباع شده است. با استقبال از رسانه های چاپی می توان به مشتریان بالقوه دست پیدا کرد. آن ها را درگیر کرد و در مسیر استفاده از خدمات قرار داد.

اعتبار زیاد آگهی چاپی در تبلیغات

آگهی های چاپ شده از نظر خوانندگان اعتبار زیادی دارد. اعتبار آن ها زمانی که در نشریه های آشنا و صاحب نام منتشر می شوند، بیشتر است. شرکت ها می توانند ویژگی ها و مزایای محصول خود را در یک آگهی مجله یا روزنامه تک صفحه ای، توضیح دهند. بر اساس گزارش DMR تقریبا ۵۶ درصد مصرف کنندگان، بازاریابی چاپی را معتبرترین شکل بازاریابی می دانند. این در حالی است که اکثر کسب و کارها تمرکز خود را بر روی بازاریابی آنلاین قرار داده اند.

دوام بروشورهای تبلیغاتی

در این میان نباید نقش بروشورهای جامع در برگه های رنگارنگ را در بازاریابی نادیده گرفت. این نوع تبلیغات دوام بیشتری دارند و تاثیر زیادی در جذب مخاطب خواهند داشت. مصرف کنندگان معمولا مجلات و حتی کاتالوگ ها و اقلام تبلیغاتی را که از طریق پست دریافت می کنند را هفته ها نگه می دارند.

ثبت راحت تر نام برند در ذهن سرمایه گذار و مشتری

در بازاریابی از صنعت چاپ می توان برای تولید نامه های فروش و کارت های ویزیت بسیار استفاده کرد. دادن کارت ویزیت راحت ترین و حرفه ای ترین روش برای تبادل انتقال تماس در کنفرانس ها، نمایشگاه ها و سایر رویدادها است. رسانه های چاپی به مشتریان و سرمایه گذاران بالقوه چیزی می دهند که می توانند به دفتر یا خانه خود ببرند. آن ها برای پردازش نام تجاری شما زمان می خواهند. با این کار نام کسب و کار و برند خود را در ذهن آن ها ثبت خواهید کرد. بنابراین از این طریق می توانید یک بازاریابی مطلوب انجام دهید.

چاپ بر روی اقلام مختلف تبلیغاتی؛ هزینه کم، ماندگاری بالا

اقلام تبلیغاتی مانند آهنربا های یخچال نیز تاثیر زیادی در بازاریابی دارند. پیام های ماندگاری که از طریق برندهای تجاری بر روی این اقلام چاپ می شوند، مدام در معرض نمایش هستند. در عین حال هزینه زیادی نیز برای آن ها صرف نمی شود.

تنوع انتخاب فضای تبلیغاتی

شرکت ها می توانند تبلیغات خود را از طریق چاپ بهتر مورد هدف قرار دهند. اکثر تبلیغ کنندگان چاپی به شرکت ها اجازه می دهند، تبلیغات خود را در هر جایی که می خواهند قرار دهند. برای مثال یک شرکت املاک می تواند آگهی خود را روزنامه و یا مجلات در بخش اقتصادی و املاک قرار دهد.

انتقال سریع روایت برند به مشتریان بلقوه

انواع مختلف نشریه های چاپی مانند بروشور، کارت ویزیت و پوستر، موارد ضروری در یک محیط کار حرفه ای هستند. این موارد برای تعاملات تجاری مختلف مفید هستند، چرا که ملموس بوده و قابل حمل هستند. این نشریات چاپی به شما این امکان را می دهند تا به راحتی و سرعت، داستان برند خود را به مشتریان احتمالی منتقل کنید.

شخصی سازی در بازاریابی چاپی

شخصی سازی بخش مهمی از بازاریابی در صنایع است. بر اساس گزارش مجله فوربس، ۸۵ درصد از مصرف کنندگان تمایل دارند تا نامه های شخصی را باز کنند. مصرف کنندگان تجربیات فردی را دوست دارند و بازاریابی تبلیغاتی می تواند در این پروسه بسیار تاثیرگذار باشد. در کمپین های بازاریابی اگر برای مصرف کنندگان، کارت پستال های سفارشی تهیه کنید و آن ها را از طریق پست مستقیم ارسال کنید، مشتریان هدف پیام شما را می بینند و آن ها را می خوانند. شما حتی نگرانی اسپم شدن ایمیل ها را نیز ندارید. بنابراین می توانید تجربه شخصی خوبی را رقم بزنید.

تمایل  نسل z  به بازاریابی  به روش چاپی

این تصور که مصرف کنندگان از رسانه های چاپی استقبال نمی کنند و صنعت چاپ در بازاریابی چندان پر رنگ نیست، کاملا اشتباه است. تحقیقات نشان داده بازاریابی چاپی در عصر دیجیتال مورد استقبال مصرف کنندگان حتی نسل Z قرار می گیرد. ۹۲ درصد از افراد ۱۸ تا ۲۳ ساله می گویند تبلیغات چاپی حواس پرتی کمتری دارند و درک عمیق تری را ارائه می دهند. آن ها می گویند در تبلیغات دیجیتال فشار چشم و سردرد کمتر است و اطلاعات زیادی را در دنیای دیجیتال روزانه مرور می کنند. اما با تبلیغات چاپ تمرکز بیشتری دارند. بنابراین بازاریابی چاپی و استفاده از صنعت چاپ در مارکتینگ در کنار بازاریابی دیجیتال تاثیر زیادی در دنیای مدرن تبلیغات و بازاریابی دارند.

پیشینه صنعت چاپ در ایران

به عقیده بسیاری صنعت چاپ در ایران در عصر ایلخانیان‌ (قرن هفتم هجری قمری-سیزدهم میلادی) آغاز شده است. برخی از مورخان نیز یهودیان فارسی زبان را از اولین گروه هایی می دانند که دست به چاپ کتاب در ایران زدند. اولین کتاب هایی که به زبان و خط فارسی به چاپ رسیده است، مربوط به ۳ جلد کتابی می شوند که مبلغان مسیحی در سال ۱۶۳۹ میلادی در هلند به چاپ رساندند. این چاپخانه که در شهر لیدن قرار داشت، احتمالا اولین چاپخانه فارسی در جهان باشد. ولی اولین کتابی که در خود ایران به چاپ رسیده، یک سال پیش از آن در سال ۱۶۳۸ در جلفای اصفهان به چاپ رسید. این کتاب که همان «مزامیر (زبور داوود)» از بخش های مهم کتاب مقدس بود به زبان و خط ارمنی و توسط کشیشان ارمنی به چاپ رسید.

در این دوران، شاه عباس صفوی هزاران تن از ارامنه را که به دلیل تصرفات عثمانی ها آواره شده بودند در جلفای اصفهان سکنی داد و تلاش های زیادی برای رفاه آنان کرد. ارامنه ۳۰ سال پس از کوچ به جلفای، چاپخانه ای در این شهر به راه انداختند و در آنجا به چاپ و نشر کتاب پرداختند. در این دوران، بسیاری از سیاحان و مستشرقین غربی از اطلاع و آگاهی ایرانیان از صنعت چاپ و تشویق به تأسیس چاپخانه ها در کشور صحبت به میان آورده اند. در دوران شاهزاده عباس میرزا قاجار (اوایل قرن سیزدهم هجری قمری-اواخر قرن هجدهم و اوایل قرن نوزدهم میلادی) تحولات عمده ای در فنون چاپ و نشر مواد چاپی مختلف از کتاب تا روزنامه و جزوه و غیره به وجود آمد.

تأسیس‌ مدرسه دارالفنون‌ و تحول صنعت چاپ ایران

در همین دوران، با حمایت عباس میرزا، چاپخانه ای در تبریز به دست آقا زین ‌العابدین‌ تبریزی‌ تأسیس شد که نه تنها اولین چاپخانه این شهر بود، بلکه نخستین چاپخانه سنگی و سربی ایران نیز بود. ۷ سال پس از آن، به میرزا زین‌ العابدین‌ ماموریت داده شد، چاپخانه ای در تهران نیز دایر کند. اتفاق مهم بعدی در صنعت چاپ ایران تأسیس‌ مدرسه دارالفنون‌ به دست امیر کبیر بود که تاثیر عمیقی بر فرهنگ و دانش کشور گذاشت و سیر چاپ و نشر را نیز دستخوش تغییر کرد.

در این دوران، چاپخانه کوچکی در مدرسه دارالفنون دایر شد که به چاپ کتاب های درسی می پرداخت. پس از آن نهضت‌ مشروطه‌ باعث افزایش شمار روزنامه ها و گرایش بیشتر مردم به خواندن محتوای سیاسی و اجتماعی و در نتیجه گسترش هر چه بیشتر صنعت چاپ در کشور شد. چاپخانه مجلس‌ شورای‌ ملی اندکی پس از آنکه اولین مجلس ایران تشکیل شد، تأسیس شد تا به چاپ و نشر روزنامه های اختصاصی مجلس بپردازد. چاپخانه مجلس به سرعت تبدیل به بزرگ ترین چاپخانه کشور شد. چاپخانه شاهنشاهی‌ نیز در این دوران تأسیس شد. در دوران پادشاهی محمد علی شاه، چاپخانه‌ های‌ سربی‌ خصوصی و غیر دولتی جای چاپخانه های سنگی دولتی را گرفتند.

صنعت چاپ در دوران پهلوی

در دوران پهلوی اول، اقدامات زیادی در جهت ارتقای صنعت چاپ انجام گرفت. تأسیس‌ دانشگاه‌ تهران‌ و نهادهای‌ جدید آموزشی‌ در این‌ دوران و همینطور گسترش دولت و ارتش باعث شد تا نیاز مبرمی به چاپ و نشر کتاب و مواد چاپی در مقایس وسیعی باشد. به همین جهت، در این دوران شاهد دایر شدن چاپخانه های زیادی به شیوه نوین بودیم.

اتفاق بعدی در صنعت چاپ ایران ورود دستگاه های جدید و خودکار چاپ همچون دستگاه های ملخی بودند. در دهه ۱۳۲۰، پای دستگاه‌ های‌ افست‌ رتاتیو و دورنگ‌ و چهاررنگ‌ جدید نیز به ایران باز شد. در این دوران، چاپخانه‌ های‌ افست‌، روزنامه کیهان‌ و سپهر، مهم ‌ترین‌ چاپخانه‌ های ایران به حساب می آمدند. در دهه ۱۳۴۰، تحول دیگری در صنعت چاپ ایران به وقوع پیوست و با انتشار کتاب های درسی به شیوه ای تازه، کتاب های ارزان جیبی و چاپ نشریات و مجلات مختلف، چاپ مواد چاپی در کشور رونق تازه ای گرفت.

تا نیمه های دهه ۱۳۴۰، همچون تمام فون سنتی آموزش چاپ نیز به شیوه شاگردی استادی بود. ولی در سال ۱۳۴۴ بود که رشته چاپ وارد هنرستان فنی شد. از سال ۱۳۴۵ هم سالانه چند هنرجو برای فراگرفتن فنون جدید چاپ به کشور اتریش فرستاده می شدند. در سال های دهه ۱۳۵۰ نیز با وجود طرح های گسترده توسعه و همینطور افزایش چشمگیر درآمد کشور، صنعت چاپ نیز هرچه بیشتر رونق گرفت. در حالی که در این دوران، دستگاه ها و تجهیزات جدیدی برای چاپ از جمله دستگاه‌ لاینوترون‌ وارد کشور شدند، ولی در همان حال، سیاست های نظارتی زیادی بر چاپ کتاب اعمال شده بود که با چنین رویکردی در تضاد بود.

صنعت چاپ در دوران جمهوری اسلامی ایران

در جریان انقلاب ۱۳۵۷، چاپخانه ها به کانون فعالیت های ضد حکومتی تبدیل شده بودند. پس از انقلاب و حتی با وجود ۸ سال جنگ تحمیلی، چاپ کتاب همچنان در ایران رو به رشد بود. در سال ۱۳۷۱، چاپ رنگی در مطبوعات به کار گفته شد و «روزنامه همشهری» در این سال به اولین روزنامه رنگی ایران تبدیل شد. پیش از این و از سال ها قبل، «مجله اطلاعات ماهانه» تبدیل به اولین مجله رنگی کشور شده بود.

در این دوران، چاپ‌ تمبر، اوراق‌ بهادار، اسناد، بلیت‌ های قطار، اتوبوس بین شهری و درون شهری‌، برگه ‌های‌ عوارض‌ و غیره در چاپخانه های دولتی چاپ می شدند. در سال ۱۳۶۱، چاپخانه ویژه چاپ اسکناس تأسیس شد و از سال ۱۳۶۷ بود که تمام اسکناس های کشور در این چاپخانه به چاپ رسیدند. نهایتا در سال ۱۳۸۲ بود که شوراى عالى انقلاب فرهنگى روز ۱۱ شهریور را به عنوان روز ملی صنعت چاپ نامگذاری کرد.

وضعیت بحرانی صنعت چاپ

روزی که شوراى عالى انقلاب فرهنگى، یازدهم شهریور را روز ملی صنعت چاپ نامگذاری کرد، صنعت چاپ ایران در اوج بود. این روند رو به رشد چاپ و نشر که از مدت ها قبل آغاز شده بود، تا پیش از تحریم های دور اول ادامه داشت. ولی تحریم ‌های دور اول و دوم باعث نزول صنعت چاپ شد، به طوری که حالا صنعت چاپ ایران، بحرانی ترین روزهای خود را از سر می گذراند. عوامل زیادی موجب شدند تا وضعیت صنعت چاپ کشور به این روز بیفتد، ولی بی ‌ثباتی نرخ ارز، واردات انحصاری مواد اولیه و مهمتر از همه توزیع ناعادلانه و نبود شفافیت های لازم در این زمینه از مهمترین مشکلات صنعت رو به نابودی چاپ در ایران بوده اند.

در کنار این، از آنجایی که صنعت چاپ ایران هیچ وقت خود سازنده دستگاه های چاپ نبوده و معمولا بهترین دستگاه ‌های چاپ را از خارج وارد می کرده، تحریم ها آسیب زیادی به این صنعت وارد کرده اند. رکود وحشتناک اقتصادی در سال های اخیر هم باعث شده تا صنعت چاپ و نشر وارد اوضاع بحرانی شود که تنها یک معجزه می تواند از زمین گیر شدن آن جلوگیری کند.

 چگونه روز ملی صنعت چاپ را گرامی بداریم؟

یازدهم شهریور ماه که به عنوان روز ملی صنعت چاپ نامگذاری شده، همچون هر رویداد تقویمی دیگری، روزی نمادین برای تجلیل و گرامیداشت همه دست اندرکاران عرصه چاپ و نشر کشور است. صنعتی که هم اکنون بیش از دویست سال از تأسیس آن می گذرد. طی سال های گذشته، به مناسبت روز ملی صنعت چاپ، مراسم ها، جشن ها و کارگاه های مختلفی در سرتاسر کشور از سوی نهادهای دولتی و بخش خصوصی برگزار می شد. با این حال، با وجود بحران کرونا، بسیاری از مراسم ها و جشن ها لغو شدند. ولی همچنان می توانیم به روش های مختلفی روز ملی صنعت چاپ را گرامی بداریم.

به این مناسبت وبسایت های مختلف محتوای صوتی و تصویری را منتشر می کنند که می توانید از آنها استفاده کنید و بیشتر با فراز و نشیب های صنعت چاپ ایران آشنا شوید. اگر در تهران بودید، می توانید به آدرس «موزه کتابت و چاپ مجلس شورای اسلامی» واقع در خیابان سی تیر مراجعه کنید. این موزه که از سال ۱۳۸۹ شروع به کار کرده، با جمع آوری بسیاری از ماشین ‌آلات و تجهیزات قدیمی چاپخانه های سرتاسر ایران، بازدیدکنندگان را به خوبی با سیر تکامل ماشین های چاپ و چاپخانه ها و همینطور پیشینه صنعت چاپ در ایران آشنا می کند.

علاوه بر این، اگر خودتان ذوق هنری دارید و در حوزه به خصوصی همچون نویسندگی و شعر، نقاشی، طراحی یا ساخت کاردستی و غیره تبحر دارید، می توانید آخرین نوشته یا اثر خود را به روز ملی صنعت چاپ اختصاص دهید و از طریق شبکه های اجتماعی با دوستان خود به اشتراک بگذارید.

بیشتر بخوانید: 

روز جهانی ایموجی و تاریخچه جالب آن

روز جهانی کارگر و تاریخچه و پیشینه آن 

در روز ملی صنعت چاپ چه کارهای دیگری می توانیم انجام دهیم؟

از دیگر کارهایی که می توانید همزمان با روز ملی صنعت چاپ انجام دهید عبارتند از:

۱- یک نقاشی، کاردستی، مقاله یا چند عکس تهیه کنید و با دیگران به اشتراک بگذارید.

۲- اگر تا به حال فرصت آشنایی با صنعت چاپ را نداشته اید، می توانید فیلم یا مستندی درباره چاپ و چاپخانه تماشا کنید.

۳- اگر کودک کنجکاوی دارید و فرصت می کنید به گشت و گذاری در موزه کتابت و چاپ بروید، حتما این فرصت را از دست ندهید. کودکان با از نزدیک دیدن تجهیزات و ماشین های چاپ خیلی بهتر از هر فیلم و مستندی با دنیای واقعی ارتباط برقرار می کنند.

۴- می توانید ذوق و شوق خود را در شبکه های اجتماعی مختلف با هشتگ ها و تگ های مربوط به روز ملی صنعت چاپ با دیگران به اشتراک بگذارید.

۵- به مناسبت یازدهم شهریور مجموعه ای از متن های تبریک، عکس نوشته ها و عکس های پروفایل را در اینترنت دست به دست کنید.

نهایتا، ما در مجله کوروش نیز ضمن تبریک روز ملی صنعت چاپ، از صمیم قلب برای تمامی فعالان و تلاشگران عرصه صنعت چاپ آرزوی موفقیت و سربلندی و شادکامی می کنیم.

منبع: wikipedia، oral-history, hausmanmarketingletter, whattheythink