خصوصی سازی باشگاه های ورزشی در ایران | چالش‌ها و راهکارها

این روزها بحث خصوصی سازی باشگاه های ورزشی در ایران به موضوع داغی تبدیل شده است. اگرچه سال‌ها است که مدیران ورزش کشورمان به دنبال خصوصی سازی دو غول فوتبال ایران یعنی تیم‌های محبوب استقلال و پرسپولیس هستند، اما هنوز این اتفاق رخ نداده است. در روزهای اخیر هم بحث واگذاری این دو تیم به وزارت صمت و وزارت اقتصاد و دارایی سوژه کاربران در فضای مجازی بود. در این مقاله از مجله کوروش به مسئله خصوصی سازی باشگاه های ورزشی و چالش‌های این مسیر پرداخته‌ایم. در گروه کسب و کار همراه ما باشید.

دلیل الزام خصوصی سازی باشگاه های ورزشی چیست؟

از روزگاری که فوتبال صرفا یک ورزش سرگرم‌کننده و جذاب بود فاصله گرفته‌ایم. حالا با مفهوم «صنعت فوتبال» روبه‌رو هستیم که باشگاه‌های ورزشی نه فقط یک مجموعه ورزشی که یک بنگاه اقتصادی هستند. چرخه مالی هر فصل یک باشگاه ورزشی مطرح، بسیار بالاست.

قراردادهای هنگفت بازیکنان، کادر فنی، امکانات و زیرساخت‌های ورزشی، تغذیه، حمل‌ و نقل و … هر سال چالش مهمی برای مدیران باشگاه‌ها است. امروزه در کشورهای پیشرفته باشگاه‌های ورزشی باید یک بنگاه اقتصادی مستقل از ساختار دولتی باشند.

گذشته‌ی باشگاه‌داری در جهان فوتبال

اگر بخواهیم به گذشته‌ی باشگاه‌داری در جهان فوتبال بپردازیم باید گفت که تیم‌های فوتبال در ابتدا توسط سیاست مداران، تاجران یا گروهی از طرفداران ایجاد و حمایت می‌شد. رفته رفته مخارج در این حوزه بالا رفت و مفهوم حرفه‌ای شدن جنبه پر رنگ‌تری به خود گرفت.

از دهه ۹۰ میلادی باشگاه های فوتبال در انگلستان وارد بورس شدند. بورس در واقع علاجی برای بیماری بی‌پولی باشگاه های ورزشی بود که از پس مخارج خود به شیوه سنتی بر نمی‌آمدند. در این میان «تاتنهام»، نخستین باشگاه انگلیسی بود که در سال ۱۹۸۳ پا به بورس لندن گذاشت.

این باشگاه پس از عرضه سهام خود بیش از ۳ میلیون پوند به‌ دست آورد که یک رکورد و اتفاق بزرگ در آن دوران بود. چهار سال بعد، باشگاه منچستریونایتد نیز وارد بورس لندن شد و در همین دهه بسیاری دیگر از باشگاه های انگلیسی در این مسیر گام نهادند.

ایتالیا، آلمان، فرانسه و دیگر کشورهای صاحب نام در جهان فوتبال امروزه صرفا باشگاه‌های ورزشی را با مالکیت خصوصی به رسمیت می‌شناسند. الزام‌های قانونی جدید در جهان فوتبال سال‌ها است که به تیم‌های ورزشی اجازه نمی‌دهد که به صورت دولتی گام در مسیر ورزش حرفه‌ای بگذارند.

باشگاه های ورزشی با عرضه سهام خود در بورس بخشی از درآمد مورد نیاز خود را تامین می‌کنند. در این میان بلیط فروشی، تبلیغات محیطی، تبلیغات روی پیراهن، پرورش بازیکن و ترانسفر (فروش یا انتقال قرضی بازیکنان به تیمی دیگر) و… راه هایی برای درآمدزایی باشگاه‌های ورزشی است.

چالش‌های خصوصی سازی باشگاه های ورزشی در ایران

در حوزه فوتبال نیز وضعیت کشورمان در مقایسه با دیگر کشورها متفاوت است. در ایران بیش از ۹۰ درصد فوتبال ما دولتی است یا توسط نهادهای دولتی و حاکمیتی اداره و پشتیبانی می‌شود.

اگر به فوتبال ایران نگاه کنیم تقریبا همه باشگاه های ما یا متعلق به دولت هستند و یا به نحوی از امکانات دولتی استفاده می‌کنند. یک تیم ورزشی برای بستن قرارداد با بازیکن، مربی، کمپ تمرینی، ورزشگاه محل بازی، هزینه‌های حمل‌ و نقل، تغذیه و… باید رقم بسیار بالایی هزینه کند.

از آن جایی که سال‌ها به سمت خصوصی سازی نرفته‌ایم و اگر باشگاهی هم که به صورت خصوصی فعالیت می‌کرده، خیلی سریع با شکست روبه‌رو شده، حالا با غول ترسناکی به نام خصوصی سازی روبه‌رو هستیم.

شرط اول خصوصی سازی یک باشگاه ورزشی

شرط اول خصوصی سازی یک باشگاه ورزشی، پرداخت بدهی‌های انباشه سالیان گذشته آن است. آمار و ارقام و داده‌ها نشان می‌دهد که  استقلال و پرسپولیس بدهی‌های سرسام آوری از سال‌های قبل دارند. این بدهی‌ها عملا مانعی برای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی است.

پس از حل مشکل بدهی‌ها، حالا نوبت به ارزش‌گذاری باشگاه‌ها می‌رسد. از آن جایی که این باشگاه‌ها سال‌ها درگیر مسائل حاشیه‌ای بوده‌اند، می‌توان گفت که صرفا ما با تیم‌های پرطرفداری روبه‌رو هستیم که نه درآمدزا هستند و نه اموال قابل توجهی دارند!

ورزشگاه محل بازی آنها در تهران به صورت مشترک استادیوم آزادی است و تحت مالکیت وزارت ورزش و جوانان هستند. مالکیت یک وزارتخانه بر دو باشگاه مهم‌ترین چالش کنفدراسیون فوتبال آسیا با این دو تیم است. کمپ‌های تمرینی این دو باشگاه سال‌ها پیش توسط وزارت ورزش یا دیگر نهادها به آنها داده شده و چالش‌های عجیب مالکیتی دارد.

جوایز داخلی و خارجی این دو تیم نیز سال هاست که محل مناقشه است. این پاداش‌ها یا پرداخت نشده، یا پشت دیوار تحریم مانده و یا اگر به حساب باشگاه آمده گفته می‌شود که به نحو غیر شفافی خرج شده است. در کنار همه این مسائل خبری هم از حق پخش تلویزیونی به عنوان یک منبع مهم درآمدزایی نیست!

مزایای خصوصی سازی چیست؟

به برخی مزایای خصوصی سازی در زیر اشاره کرده‌ایم:

• منابع مالی
• استفاده بهینه از منابع
• تقویت رقابت
• کاهش بار مالی
• دموکراسی اقتصادی
• روابط صنعتی بهتر
• کاهش مداخلات سیاسی
• کاهش در بوروکراسی
• بهره‌وری بیشتر
• انگیزه فردی

الزامات کنفدراسیون فوتبال آسیا (AFC) مبنی بر خصوصی سازی باشگاه های ورزشی

کنفدراسیون فوتبال آسیا (AFC) نهاد زیرمجموعه فیفا یا همان فدراسیون جهانی فوتبال (FIFA) است. این کنفدراسیون می‌کوشد تا زمینه رشد و حرفه‌ای شدن باشگاه‌ها و تیم‌های ملی فوتبال کشورهای آسیایی را فراهم کند. از جمله الزاماتی که این نهاد برای باشگاه های آسیایی مقرر کرده، بحث خصوصی سازی و تجاری بودن آنها است.

AFC نیز مانند یوفا (کنفدراسیون فوتبال اروپا) که نهادی زیر مجموعه فیفا است، در این راه بسیار سخت گیر است. اگر چه در سالیان گذشته با توجه به اعلام باشگاه‌های ایرانی، پذیرفته که آنها خصوصی و بنگاه تجاری هستند، اما حالا دیگر نسبت به این ادعاها مشکوک است!

تجاری بودن استقلال و پرسپولیس به عنوان دو تیم مطرح ایرانی نیز با توجه به بدهی انباشته و شکایت‌های بازیکن‌های خارجی به مجامع داوری بین‌المللی (دادگاه CAS) حالا بر شک AFC افزوده است. کنفدراسیون فوتبال آسیا در آخرین پیامی که به مسئولان ایرانی فرستاده، بر شروط حرفه‌ای بودن تاکید کرده است.

شروطی مانند: خصوصی بودن باشگاه‌ها، داشتن ورزشگاه اختصاصی، درآمدزا بودن، داشتن مالکیت شفاف و… حالا گریبان مدیران و طرفداران باشگاه های استقلال و پرسپولیس را گرفته است.

راهکارهای خصوصی سازی باشگاه های ورزشی در ایران

باید گفت که ساختار اقتصادی ایران سال‌هاست که به صورت متمرکز و دولتی اداره می‌شود. اما امروز برای حضور باشگاه های ایرانی در سطح آسیا، ناچاریم که قوانین بین‌المللی را بپذیریم. قطعا در این راه باید دست به اصلاحات ساختاری زد و تا حد امکان این جاده را هموار کرد. در ادامه به برخی راهکارها در مسیر تسهیل فرآیند خصوصی سازی باشگاه های ورزشی ایران اشاره می‌کنیم:

• پرداخت وام بلند مدت و با بهره کم
• اختصاص زمین ارزان برای ساخت ورزشگاه و کمپ تمرینی باشگاه‌های ورزشی
• پرداخت حق پخش تلویزیونی به باشگاه‌ها
• اجرای قانون حق مالکیت (کپی رایت) در حوزه‌های برند، قرارداد لباس و هر آنچه به مالکیت باشگاه‌ها مربوط می‌شود
• تخفیف و تسهیل فرآیندهای مالیاتی برای باشگاه و حامیانی که در این حوزه هستند (تا مدت محدود)
• پرداخت یارانه و تسهیلات برای توسعه و ایجاد فروشگاه و نهادهای درآمدزا برای باشگاه‌ها
• اصلاحات ساختاری و قانونی در سازمان لیگ فوتبال
• واگذاری یا اجاره چند ساله ورزشگاه و اماکن تمرینی و ورزشی برای کمک به تقویت باشگاه‌های خصوصی

واگذاری استقلال و پرسپولیس به وزارت صمت و وزارت اقتصاد

همانطور که شاهد هستیم، چالش خصوصی سازی استقلال و پرسپولیس به عنوان دو باشگاه مطرح ایران، این روزها به نقطه حساسی رسیده است. اولتیماتوم کنفدراسیون فوتبال آسیا به مسئولان ورزش ایران، منجر به تحولات بنیادی در این دو باشگاه شده و خواهد شد.

باشگاه استقلال در هفته جاری به وزارت صمت و باشگاه پرسپولیس نیز به وزارت اقتصاد واگذار شد. واگذاری این دو تیم برای رفع بدهی‌های مالیاتی و خارج شدن هر دوی آنها از زیرمجموعه وزارت ورزش صورت گرفت. اقدامی که در واقع گامی برای جلب رضایت قانونگذاران خارجی بود.

AFC مهم‌ترین چالشی که با این دو باشگاه داشت، مالکیت وزارت ورزش بر هر دو تیم بود. حالا با این تاکتیک کمی صورت مسئله پاک شد تا مجوز حضورشان در آسیا باطل نشود. اما می‌دانیم تا روزی که این دو باشگاه پرطرفدار به صورت شفاف در بورس عرضه نشوند، فرآیندهای مدیریتی آنها اصلاح نشود و … هر روز با چالش دولتی بودن آنها روبه‌رو هستیم. چالشی که شاید روزی منجر به حذف آنها از رقابت‌های ورزشی بین‌المللی شود.