تن ماهی شاید وعده اصلی غذایی اکثریت جامعه نباشد، ولی افرادی که به آن روی خوش نشان می دهند، کم نیستند. این غذای کنسروی و آسان برای مصرف، در کنار خوشمزه بودن، فواید و خواص هم دارد. به همین دلیل به غذایی محبوب و پرطرفدار تبدیل شده است. البته که کنسرو تن ماهی بدون ضرر هم نیست. در مجله کوروش، فواید و مضرات تن ماهی و هر آنچه را که باید در مورد این غذای کنسروی بدانید برای سلامت بدن بدانید به شما خواهیم گفت.
فواید و مضرات تن ماهی
معمولا کنسرو ماهی با نام «تن ماهی» معروف شده است. در حقیقت کنسرو ماهی با ماهی های مختلفی پر می شود و تنوع در آن حرف اول را می زد. مثلا کنسرو ماهی کیلکا یا کنسرو ماهی ساردین از انواع مختلف آن است. ولی این یک واقعیت است که هر تولیدکننده با توجه به استقبال مصرف کننده ها، اقدام به تولید محصول می کند. در کشور ما نیز، انواع کنسرو ماهی، به جز ماهی تن، با استقبال چندان گرمی مواجه نشدند. به همین خاطر تمرکز تولیدکنندگان کنسرو ماهی بر تولید کنسروها با ماهی تن گذاشته شد.
چه ماهی هایی در تن ماهی به کار می روند؟
ماهی های به کار رفته در کنسرو ماهی می توانند از هر نوعی انتخاب شوند. اما ماهی های تن در ایران طرفداران بیشتری پیدا کردند. تا جایی که به انواع کنسرو ماهی نیز «تن ماهی» گفته می شود. البته ماهی های تن فقط شامل یک نوع خاص نمی شوند. این ماهی ها طیف وسیعی از ماهی ها را در بر می گیرند. شیر ماهی، قباد، هوور مسقطی، هوور، گیدر و زرده، جزو ماهی های گروه تن هستند. گوشت این ماهی ها رنگ روشنی دارند و در اقیانوس آرام، اقبانوس هند، خلیج فارس و دریای عمان زندگی می کنند.
در برخی کشورهای جهان استفاده از انواع ماهی های تن طیف متفاوت تری را شامل می شود. در ایران، تن ها معمولا از ۴ نوع ماهی گیدِر (زرد باله)، زرده، اَسبَک و هَوور (مسقطی، خطی یا بندری) تهیه می شوند. این ماهی ها به ترتیب، گران ترین، خوشمزه ترین و مقوی ترین انواع ماهی تن هستند.
بیشتر بخوانید » طرز تهیه املت تن ماهی و تخم مرغ «
آیا مواد مغذی ماهی های تن با هم برابری می کند؟
فارغ از این که از چه ماهی در رژیم غذایی خود استفاده کنید، کنسروهای تن ماهی با توجه به ماهی هایی که از آن ها استفاده می شود، قیمت و ارزش غذایی متفاوتی دارند. بد نیست بدانید که ماهی «گیدر» نسبت به ماهی هوور ارزش غذایی، مواد مغذی و قیمت بالاتری دارد. البته معمولا روی قوطی های کنسرو باید نوع ماهی نوشته شود. بسیاری از مصرف کنندگان همه انواع ماهی هایی را که در تن ها استفاده می شود، یکسان می دانند که تصور اشتباهی است.
از طرفی، گاهی تولید کننده قیمت تنی را که با ماهی هوور تولید کرده، با تن ماهی گیدر، یکسان قیمت گذاری می کند. هر چند نمی توان روی این کار، اسم تقلب گذاشت، چون هر دو ماهی، جزو ماهی های تن به حساب می آیند ولی نباید از خاطر برد که ماهی های تن هم از نظر کیفیت با یکدیگر تفاوت دارند.
ماهی تازه مصرف کنیم یا تن ماهی؟
با یک دید منطقی باید به این نتیجه رسید که هر ماهی (حتی از یک خانواده) ارزش غذایی متفاوتی دارد. از طرفی نحوه پرورش ماهی ها هم بر این فاکتور بی تاثیر نیست. ماهی های دریا نسبت به ماهی های رودخانه و در وهله سوم، نسبت به ماهی های پرورشی، ارزش غذایی بیشتری دارند. بنابراین این که تمام ماهی ها را به یک نسبت مقوی بدانیم درست نیست. هر چند همه ماهی ها به عنوان منابع سرشار از پروتئین و امگا ۳ شناخته می شوند و تنها میزان این مواد مغذی و معدنی در ماهی های مختلف، متفاوت است.
به هر حال اگر ماهی تازه طی مدت زمان کمتری منجمد شود و همچنین در پروسه تولید و فرآوری آن به نکات بهداشتی کاملا دقت و رعایت شود، می توان امیدوار بود که کیفیت ماهی تازه و کنسرو شده، با هم برابری کند. البته در این روند شرایط و زمان پخت ماهی بر اساس استانداردهای لازم نیز بی تاثیر نخواهد بود.
بیشتر بخوانید » بهترین و سالم ترین ماهی های شمال و جنوب ایران «
فواید و مضرات ماهی های تن بر اساس ارزش غذایی
ماهی تن (نوع کنسرو و تازه)، جزو منابع سرشار و مفید کالری و پروتئین است. اسیدهای آمینه ضروری بدن را نیز در خود دارد که می تواند به هضم غذا در بدن کمک کند.
علاوه بر این چربی و کلسترول بد موجود در تن ماهی پایین بوده، در حالی که اسید چرب امگا ۳ موجود در آن، بالاست. در کنار این مواد مفید، مواد معدنی دیگر مثل آهن، فسفر، سدیم، سلنیوم، روی، منگنز، مس و ویتامین های محلول در آب جزو مواد معدنی مفید تن ماهی به شمار می روند.
همه این مواد برای بدن مفید هستند ولی باید در مصرف تن ماهی به خاطر وجود سدیم (نمک) برای افراد مبتلا به فشار خون و کودکان زیر ۱۸ ماه و همچنین زنان باردار احتیاط بیشتری کرد.
فواید تن ماهی بیشتر است یا مضرات آن
مدت زمان جوشاندن تن ماهی
تن ماهی همان طور که می دانید در دسته غذاهایی قرار می گیرد که ماندگاری بالایی دارد. بنابراین می توان برای مدت زمان طولانی تری آن را نگه داشت و حتی لزوما نیازی به قرار دادن آن در یخچال و محیط کاملا سرد نیست. به همین خاطر یک گزینه عالی برای استفاده خواهد بود.
در کنار ماندگاری بالا، تن ماهی را می توان در مدت زمان کمی آماده خوردن کرد. تنها کافی است آن را قبل از مصرف در آب به مدت ۲۰ دقیقه بجوشانید. لزوما نیازی به پخت و گرفتن بوی زهم که در مورد ماهی های تازه وجود دارد، نیست.
ویتامین های موجود در تن ماهی
تن ماهی سرشار از مواد مغذی، کالری و پروتئین است که به بدن اجازه می دهد، مواد مورد نیاز خود را از آن دریافت کند. در ضمن به خاطر پروتئین موجود در آن، زودتر شما را سیر می کند و برای کسانی که رژیم لاغری دارند، مناسب است.
امگا ۳ در تن ماهی برای سلامت قلب، مغز و چشم بسیار مفید است و اسیدهای چرب ضروری و سالم را به بدن می رساند.
ویتامین D و سلنیوم نیز برای بدن حیاتی هستند که کنسرو تن ماهی، میزان قابل توجهی از این دو مورد را در خود دارد.
عوارض تن ماهی
وجود جیوه در ماهی های تن
در مورد فواید و مضرات تن ماهی نکته ای که می تواند کمی نگران کننده باشد، وجود جیوه و سدیم در آن است. جیوه، به عنوان یک فلز سنگین، یکی از مواردی است که باعث بروز مشکلات جدی در سلامت بدن خواهد شد. این ماده اعصاب مرکزی را ضعیف خواهد کرد.
فواید و مضرات مصرف تن ماهی در بارداری
وجود جیوه در تن ماهی از جمله مواردی است که آن را تبدیل به یک غذای خطرناک برای زنان باردار در دوران حاملگی می کند. چون زنان باردار و کودکان نسبت به این ماده آسیب پذیری بیشتری دارند. از سوی دیگر میزان جیوه در ماهی هایی که در دریا وجود دارند، متفاوت است. هر چه ماهی ها بزرگ تر باشند، جیوه موجود در بدن آن ها نیز بیشتر است.
اگر از ماهی های کوچک تر در تولید تن ماهی استفاده شود، احتمال این که میزان جیوه در آن ها پایین تر باشد، بیشتر است. اگر باردار هستید یا قصد باردار شدن دارید حتما به نوع ماهی مصرفی خود و مقدار جیوه موجود در آن دقت کنید. بد نیست بدانید تا پیش از این از نظر FDA میزان مجاز مصرف ماهی برای زنان و کودکان ۳۴۰ گرم در هفته بود. اما طبق توصیه ها و یافته های جدید خانم های باردار نباید تن ماهی مصرف کنند. خانم هایی هم که در سنین مناسب بارداری هستند باید این مقدار را به کمتر از ۱۲۷ گرم در هفته برسانند. با این همه اگر باردار هستید یا قصد باردار شدن دارید در مورد مصرف کنسرو تن های و ماهی تون یا تن حتما با پزشک متخصص خود مشورت کنید.
بیشتر بخوانید » طرز تهیه سالاد تن ماهی مجلسی «
فواید و مضرات مصرف تن ماهی در دوران شیردهی
خوردن تن ماهی در دوران شیردهی چندان توصیه نمی شود. اگر چه برخی پزشکان مصرف حداکثر ۱۱۰ گرم تن ماهی در هفته را برای مادران شیرده بدون مانع می دانند. در برخی موارد هم توصیه می شود در دوران شیردهی تن ماهی کنسرو شده میل نکنید. در این دوران بهتر است به دنبال مصرف ماهی هایی باشید که حداقل جیوه را دارند و در مورد مصرف تن ماهی هم به این نکته دقت کنید. بهترین انواع ماهی برای خوردن در دوران شیردهی ماهی سالمون، قزل آلا، سفید و ساردین است. توجه کنید که هر چه ماهی کوچک تر باشد جیوه کمتری هم دارد.
وجود نمک بیشتر در تن ماهی
روند کنسرو کردن ماهی، خواه ناخواه باعث بالا رفتن میزان سدیم می شود. این کار برای افزایش و بالا رفتن ماندگاری تن ها صورت می گیرد. به همین خاطر کسانی که به بیماری هایی مثل فشار خون مبتلا هستند، باید سعی کنند از تن هایی استفاده کنند که در آن ها نمک کمتری به کار رفته است.
بیشتر بخوانید » اگر فشار خون بالا دارید این مواد غذایی را نخورید «
نمک تن و افزایش نفخ
سدیم تن ماهی (در سطح بالا) علاوه بر افزایش فشار خون، به ایجاد نفخ در بدن نیز منجر خواهد شد. هر چند سدیم در میزان و مقدار استاندارد به تنظیم مایعات بدن کمک می کند ولی در صورت استفاده بیش از حد، نفخ شکم و دل درد را افزایش می دهد.
روغن موجود در تن ماهی از چه نوعی است؟
از طرف دیگر، در تن های ماهی باکیفیت، از روغن ماهی یا روغن های مفید برای بدن استفاده می شود. در این صورت خوردن این روغن مفید هم هست. به خصوص برای افرادی که ورزش بدنسازی را دنبال می کنند روغن تن ماهی فواید زیادی دارد. این در حالی است که برخی تولید کنندگان ممکن است در کنسرو تولید خود، از روغن جامد یا نباتی یا روغن مایع و روغن زیتون هم استفاده کنند. پس در هنگام خرید به اطلاعات روی قوطی، توجه و نوع روغن موجود را بررسی کنید. اگر از روغن جامد یا نباتی در تن ماهی استفاده شده برای پیشگیری از عوارض روغن آن را نخورید.
خطر افزایش وزن از عوارض خوردن تن ماهی
تن ماهی با پروتئین بالا می تواند احساس سیری را تقویت کند. ولی در تن هایی که از روغن بیشتری استفاده شده است، وجود چربی بالا می تواند بر افزایش وزن موثر و یکی از عوارض جدی تن ماهی باشد. بنابراین سعی کنید از تن ماهی استفاده کنید که از نوع کم روغن یا بدون روغن باشد.
نکاتی که باید هنگام مصرف تن ماهی رعایت کنید
- هنگام خرید و مصرف تن ماهی، حتما تاریخ انقضای آن را بررسی کنید.
- حتما کنسرو ماهی را به مدت ۲۰ دقیقه در آب در حال جوش قرار دهید تا مسمومیت آن از بین برود. مسمومیت ناشی از تن ماهی فاسد، می تواند منجر به مرگ شود.
- از مصرف تن ماهی هایی که دچار ضربه، فرورفتگی و برآمدگی هستند، حتما خودداری کنید.
- تن ماهی را بهتر است بیش از ۲ یا ۳ بار هفته استفاده نکنید. همچنین انواع مختلف کنسروها و ماهی های تن را در برنامه غذایی خود جای دهید. سعی کنید رژیم متنوع تری داشته باشید.
آیا تن ماهی جایگزین ماهی می شود؟
اگر ماهی تازه در اختیار ندارید یا در مناطقی زندگی می کنید که پیدا کردن ماهی تازه کار سختی است از کنسرو تن ماهی یا ماهی منجمد استفاده کنید.
سخن پایانی درباره خواص و فواید و مضرات تن ماهی
خواص و فواید و مضرات تن ماهی به عوامل گوناگونی بستگی دارد. اما معمولا مصرف ماهی تن برای همه مفید است و می توان آن را هفته ای ۲ تا ۳ بار مصرف کرد. این غذای خوشمزه و در عین حال مفید برای بیماران دیابتی، نوجوانان، دانش آموزان و حتی خانم های یائسه توصیه می شود. همچنین وجود پروتئین و امگا ۳ به همراه مواد معدنی و مغدی دیگر، نقطه قوت آن به حساب می آید. اما در کنار همه این ها نباید از یاد برد که در صورت ابتلا به بیماری های خاص باید در مصرف آن میانه روی کرد. در ضمن از ضررهای احتمالی تن ماهی که به آن اشاره کردیم، غافل نشوید.
