اگر یکی از بستگان ما دچار مشکلاتی مانند زوال عقل یا آلزایمر شود ما نیز نگران بروز این مسئله در آینده به خصوص بعد از سنین میانسالی خواهیم شد. اما آیا داشتن سابقه خانوادگی به این معنی است که ما این مشکلات را به ارث می‌بریم؟ یا اصلا اختلالات حافظه یا آلزایمر ارثی هستند؟ برای پیشگیری از آلزایمر و دیگر اختلالات حافظه چه باید کرد؟ در سرویس سلامت به شما می‌گوییم که آیا آلزایمر ارثی است و ۸ عامل پیشگیری از آلزایمر یا زوال عقل و دمانس کدامند؟ این مقاله مجله کوروش به سوالات شما پاسخ می‌دهد.
اگرچه عوامل زیادی بر تعیین تاثیر وراثت بر ریسک ابتلا به اختلالات حافظه و دمانس و آلزایمر وجود دارند، اما پاسخ به این دو سوال می‌تواند ما در زمینه پیشگیری از آلزایمر یا دمانس راهنمایی کند:
عضو خانواده شما چه نوع اختلال حافظه‌ای دارد؟
اختلالات حافظه می توانند دلایل زمینه‌ای داشته باشند. پس اولین قدم این است که ببینید مشکل حافظه عضو خانواده شما دلیل مشخصی دارد یا خیر. مشکلات حافظه پیش‌آمده بر اثر یک حادثه پزشکی ناگهانی (مانند سکته مغزی، ضربه مغزی یا عفونت) یا عواملی که به صورت بالقوه برگشت‌پذیرند (مانند افسردگی، اختلالات خواب، کمبود ویتامین یا مشکلات تیروئیدی) ارثی نیستند. مگر اینکه شرایط زمینه‌ای ایجاد آنها به ارث برسد. با این حال، مشکلات حافظه مربوط به آلزایمر، یا مشکلات حافظه بدون دلیل مشخص و با علائم نگران‌کننده بیشتر احتمال ارثی بودن دارند. مواردی مانند: فراموش کردن اطلاعات واضح، دشواری در انجام کارهای روزمره و وخامت تدریجی.
مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۹ نشان داد ریسک ابتلا به آلزایمر در افرادی که یکی از بستگان درجه یک (والدین، خواهر، برادر یا فرزند) آنها آلزایمر دارد، تقریبا ۲ برابر است. داشتن دو خویشاوند درجه یک مبتلا به آلزایمر این خطر را ۴ برابر و داشتن چهار خویشاوند آن را ۱۵ برابر بیشتر می‌کند. هرچه درجه نسبت خویشاوندی بیشتر باشد، خطر وراثتی کمتر خواهد بود.
بیشتر بخوانید: ۶ روش موثر پیشگیری آلزایمر زودرس در جوانی و سالمندی
برای مثال، افرادی که دارای سه یا چهار خویشاوند درجه دو (پدربزرگ و مادربزرگ، نوه، خاله، خواهرزاده و برادرزاده) مبتلا به آلزایمر هستند، بیشتر از ۲ برابر افراد دیگر در خطر این بیماری هستند. افرادی با یک یا دو نفر خویشاوند درجه سه مبتلا به آلزایمر و افراد بدون سابقه خانوادگی، پایین‌ترین ریسک را دارند.
وجود سابقه آلزایمر در خانواده چه تاثیری بر دیگران دارد
در ۹۹ درصد موارد، هیچ علت ژنتیکی مستقیمی برای آلزایمر یا دمانس و اختلالات حافظه و فراموشی وجود ندارد. اما ژن آپولیپوپروتئین (APOE) که روی کروموزوم ۱۹ قرار دارد، با افزایش خطر ابتلا به آلزایمر مرتبط شناخته می‌شود. این ژن در جابه‌جایی کلسترول و پاکسازی پروتئین بتا آمیلوئید از مغز همکاری می‌کند. (این پروتئین در مغز همه افراد وجود دارد، اما به هم پیوستن غیرعادی آن را با ابتلا به آلزایمر مرتبط می‌دانند).
هر ژن از چند آلل (عامل کنترل‌کننده یک صفت) تشکیل می‌شود. ژن APOE دارای دو آلل است که هر کدام از یکی از والدین به ارث می‌رسد. یکی از آلل‌ها به نام «اپسیلون ۴» که ریسک آلزایمر را بالاتر می‌برد در حدود ۲۰ درصد افراد وجود دارد. یک نسخه این آلل خطر آلزایمر را ۲ تا ۵ و دو نسخه آن را ۹ تا ۱۲ برابر می‌کند.
با این حال حدود نیمی از افرادی که یک نسخه از این ژن دارند، به آلزایمر مبتلا نمی‌شوند. به ارث بردن عوامل ژنتیکی ریسک ابتلا به آلزایمر را افزایش می‌دهد اما عدم وجود این عوامل، تضمینی برای عدم ابتلا نیست. حدود ۶۰ درصد از افراد مبتلا به آلزایمر در معرض ریسک ژنتیکی نیستند و حدود ۷۵ درصد از آنها هیچ‌گونه سابقه خانوادگی بیماری ندارند.
بیشتر بخوانید: بهترین و بدترین مواد غذایی برای پیشگیری و درمان بیماری آلزایمر
نتایج یک مطالعه درباره پیشگیری از آلزایمر
بیماری آلزایمر چندین عامل غیر ژنتیکی دارد. همین امر باعث شده انجمن آلزایمر از آزمایشات ژنتیکی برای تعیین خطر این بیماری حمایت نکند. محققان می‌گویند: « فردی که در مورد خطر ابتلا به زوال عقل خود یا عزیزانش نگران است، باید بدون توجه به وضعیت ژنتیکی سبک زندگی خود را تغییر دهد. شواهد نشان داده که افراد می‌توانند با پیش گرفتن عادات کلیدی سالم، خطر ابتلا به اختلالات حافظه را کاهش دهند. »
به تازگی یک آزمایش کنترل‌شده تصادفی در فنلاند، نشان داد که سبک زندگی سالم می‌تواند در پیشگیری از آلزایمر، صرف نظر از وراثت، موثر باشد. بر طبق نتایج این مطالعه ترکیبی از ورزش، رژیم غذایی سلامت مغز، تمرینات شناختی و مدیریت خطر مشکلات عروقی (مانند بهبود فشار خون و کلسترول) منجر به کاهش ۳۰ درصدی اختلالات شناختی پس از تنها دو سال می‌شود.
این فواید دو سال دیگر پس از مطالعه نیز ادامه یافتند و هنوز در حال پیگیری هستند. این آزمایش نشان داد سطح خطر زوال عقل در افراد دارای ژن اپسیلون ۴ به اندازه دیگران کاهش یافته است.
تغییرات سلولی مربوط به آلزایمر می‌توانند بیش از ۳۰ سال قبل از علائم آلزایمر ایجاد شوند. بنابراین درمان دارویی آن پس از چند دهه از تسلط بیماری بعید به نظر می‌رسد. تحقیقات بسیار نشان داده داشتن سبک زندگی سالم و فعال بیشترین نوید را در پیشگیری از آلزایمر دارد. این به این معنی نیست که افراد مبتلا به آلزایمر مقصر هستند یا سبک زندگی ناسالمی داشته‌اند. سبک زندگی تنها بخشی از معمای آلزایمر است. شواهد محکمی وجود دارد که افراد مبتلا به آلزایمر با عادات سالم، احتمالا بروز علائم آن را تا چند سال به تاخیر انداخته‌اند.
بیشتر بخوانید: بهترین بازیهای آنلاین و غیر آنلاین برای افزایش حافظه و تمرکز بزرگسالان
۸ عامل مهم برای پیشگیری و درمان آلزایمر
هشت عامل سبک زندگی با بیشترین توانایی در پیشگیری از آلزایمر شامل این موارد است:
- ورزش‌های قلبی‌عروقی
- رژیم سلامت مغز
- تعاملات اجتماعی و شناختی
- کاهش استرس
- بهبود خواب
- مکالمه به زبان انگلیسی
- رژیم غذایی مدیترانه‌ای
- نوشیدن قهوه
افرادی دارای سابقه خانوادگی مشکلات حافظه، می‌توانند از تلفیق این عوامل برای کاهش احتمال بروز اختلال حافظه بهره‌مند شوند. این عوامل ممکن است ساده به نظر برسند. اما اهمیت آنها در زمینه سلامت مغز سه برابر است:
- اطلاع از این عوامل به شما اجازه می‌دهد تلاش خود را به سمت راه‌های ممکن معطوف کنید. برای مثال از استراتژی‌های ثابت‌نشده (مانند مکمل‌ها و رژیم های غذایی سلامت مغز و بازیهای آنلاین مفید برای مغز) یا برخی موارد کم‌فایده (مانند جدول کلمات متقاطع یا سودوکو) دور بمانید. به این ترتیب از احساس امنیت کاذب و اتلاف وقت جلوگیری می کنید.
- آلزایمر یک بیماری ویرانگر است که هیچ درمانی برای آن وجود ندارد. سبک زندگی سالم امیدوارکننده بوده و تنها روش اثبات‌شده برای پیشگیری از آلزایمر یا به تاخیر انداختن آن محسوب می‌شود. تشخیص اینکه کدام یک از ده‌ها عامل سبک زندگی را در اولویت قرار دهید، رمز موفقیت شماست.
- این روش‌ها برای افرادی با سابقه خانوادگی اختلال حافظه یا خطر ژنتیکی آلزایمر نیز موثر است. این اطلاعات ما را نسبت به رد فرضیاتی که درباره تاثیر وراثت در اختلالات حافطه بزرگنمایی می‌کنند، امیدوار می‌سازد.
منبع: psychologytoday
