نگاهی به زندگی و آثار بزرگ علوی نویسنده و عاشق پیشه ای مبارز

نگاهی به زندگی و آثار بزرگ علوی نویسنده و عاشق پیشه ای مبارز


18 اردیبهشت 1400 . زمان مطالعه: 15 دقیقه

خیلی بد »»»»»»»»»»»»»» خیلی خوب
بزرگ علوی

بزرگ علوی یکی از پرآوازه ترین نویسندگان معاصر و از بنیانگذاران داستان نویسی نوین در ایران است. در سرویس کتاب و ادبیات مجله کوروش درباره زندگی و آثار بزرگ علوی بیشتر بخوانید.

 

بزرگ علوی یکی از مشهورترین نویسندگان ایرانی است که علاوه بر شهرت زیاد در کشور زادگاهش با توجه به ترجمه آثار مطرحش به زبان های مهم دنیا در سایر نقاط جهان نیز شهرت یافته است. از این نویسنده بزرگ کتاب های زیادی برجای مانده است، از جمله چندین رمان و مجموعه داستان کوتاه. او همچنین برخی از آثار نویسندگان بزرگ دنیا از جمله فریدریش شیلر و آنتوان چخوف را به فارسی برگردانده است. علوی علاوه بر این در کنار محمد علی جمالزاده و صادق هدایت، از نویسندگانی بودند که داستان نویسی نوین را در ایران آغاز کردند. علوی را مبدع ادبیات زندان نوین ایرانی و همچنین از رواج دهندگان ادبیات مهاجرت در داستان نویسی فارسی نیز می دانند.

 

 

مختصری از زندگی بزرگ علوی

 

مختصری از زندگی بزرگ علوی

 

بزرگ علوی با نام کامل سید مجتبی آقابزرگ علوی روز ۱۳ بهمن ۱۲۸۳ در تهران متولد شد.  علوی از همان دوران نوجوانی به شعر و ادبیات علاقه مند بود. او به تاثیر از عموی خود، سید عبدالعلی که شاعری دلباخته حافظ بود، به شعر گفتن روی آورد. او حتی یکی از اشعارش را به کمک دوستش غلامعلی فریور در نشریه نسیم شمال به چاپ رساند. هرچند این شعر به نام دوستش چاپ شد و اصلا اشاره ای به بزرگ علوی نشد. ولی آقا بزرگ علوی بر اثر همین پیشامد از همان زمان یعنی سال ۱۳۰۷ تا سال ۱۳۱۵ به جای سرودن شعر به داستان نویسی روی آورد.

 

علوی پس از اقامتی ۷ ساله در آلمان در سال ۱۳۱۵ به ایران بازگشت. علوی در آلمان در رشته علوم تربیتی و روانشناسی تحصیل کرد و پس از بازگشت به ایران در تهران و شیراز به آموزگاری در هنرستان های صنعتی پرداخت. اولین آثار ادبی که از بزرگ علوی در دست است مربوط به همین دوران است. او قبل از دستگیری ترجمه برخی آثار نویسندگان سرشناس آلمانی به فارسی را آغاز کرد و چند داستان کوتاه نیز از خود به چاپ رساند.

 

علوی پس از تماشای نمایش «راهزنان» اثر فریدریش شیلر، نمایش نامه نویس مشهور آلمانی به آرمان های سیاسی سوسیالیستی علاقه مند شد. همین فعالیت های سیاسی سرانجام در اردیبهشت سال ۱۳۱۶ موجب دستگیری بزرگ علوی و سایر اعضای گروه پنجاه و سه نفر می شود. بزرگ علوی تا شهریور سال ۱۳۲۰ در زندان می ماند. او پس از رهایی از زندان شروع به نوشتن داستان هایی از دوران حبس می کند. علوی در همین دوران یکی از مشهورترین رمان های خود «چشم هایش» را می نویسد که همچنان از ارزنده ترین آثار ادبیات داستانی زبان فارسی به حساب می آید.

 

 

بیشتر بخوانید » پرفروش ترین کتاب های صوتی بازار ایران « 

 

 

مهاجرت به آلمان و پایه گذاری رشته ایران شناسی

 

بزرگ علوی پس از وقوع کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ برای همیشه از ایران به آلمان مهاجرت می کند. او ابتدا در برلین شرقی در سمت استادیاری مشغول به کار می شود. سپس در دانشگاه هومبولت برلین به عنوان استاد ایران شناسی مشغول به کار می شود. با وجودی که بزرگ علوی در این دوران نیز به چاپ داستان هایش می پردازد، ولی در این دوران او بیشتر هم و غم خود را روی ایران شناسی می گذارد.

 

با وجودی که ادبیات و داستان نویسی دغدغه اصلی علوی در تمام عمر بود، ولی وابستگی های حزبی نیز آنطور که باید از او دور نشده بودند. به طوری که او همچنان در کنار نوشتن آثار داستانی، ترجمه ها و آثار پژوهشی خود به نوشتن مقاله های ایدئولوژیک ادامه می داد. ولی سرانجام در همین دوران بود که علوی برای همیشه سیاست را کنار گذاشت و تمام انرژی خود را معطوف نویسندگی و ادبیات کرد.

 

مزار بزرگ علوی در برلین

 

بزرگ علوی در این مدت دست به انتشار آثاری به زبان آلمانی زد. از جمله کتاب هایی همچون «ایران مبارز»، «ایران، سرزمین گل و بلبل»، «واژه ‌نامه فارسی- آلمانی» و «آموزش زبان فارسی». بزرگ علوی همچنین با دانشنامه کیندلر آلمانی نیز همکاری کرد. دانشنامه ای که آثار نویسندگان مشهور دنیا را معرفی می کرد. علوی پس از انقلاب ۵۷ دو بار فرصت سفر به ایران را پیدا کرد. او تا سن ۹۰ سالگی همچنان دست از قلم برنداشت. او در این دوران علاوه بر خاطراتش، رمان «موریانه» را نیز منتشر کرد. بزرگ علوی سرانجام روز ۲۷ بهمن ۱۳۷۵ در سن ۹۳ سالگی دیده از جهان فرو بست.

 

 

مهمترین آثار بزرگ علوی

 

حاصل عمر طولانی بزرگ علوی و دهه ها قلم زدن در عرصه های مختلف ادبیات چندین رمان، مجموعه داستان، ترجمه، آثار پژوهشی و خاطرات است. بزرگ علوی با توجه به تسلطی که روی زبان های آلمانی و انگلیسی داشت دست به ترجمه برخی از آثار شاخص نویسندگان مشهور دنیا زد. از جمله نمایشنامه های مشهوری همچون «باغ آلبالو» اثر آنتوان چخوف و «دوشیزه اورلئان» اثر فردریش شیلر. با این حال عمده شهرت بزرگ علوی مرهون داستان های کوتاه و رمان هایش است.

حتما بخوانید  18 حقیقت جالب در مورد چارلز دیکنز که تا به حال نشنیده‌اید

 

علوی را به همراه آثار صادق هدایت، صادق چوبک و محمدعلی جمالزاده آغازگران داستان نویسی نوین فارسی نیز می دانند. بزرگ علوی پس از سال های ۱۳۲۰، همچون همتایان خود که از غرب به ایران بازگشته بودند، به تاسی از ادبیات مدرن جهان دست به خلق آثار داستانی با محتوا و ساختاری نو زدند.

با وجودی که علوی متاثر از مکتب واقع‌گرای سوسیالیستی بود. ولی بیشتر در آثارش برخلاف عمده آثار این مکتب که به اقشار محروم و طبقه های کارگری می پردازند، به زندگی لایه های روشنفکر و حتی در بسیاری از مسائل عاطفی و عشق نوشته است. بزرگ علوی را صاحب نثری ساده، بی پیرایه، کاملا جا افتاده و تخیلی مجذوب کننده دانسته اند که گاهی در داستان هایش می توان رگه های از داستان های جنایی را نیز یافت.

 

 

مجموعه داستان «چمدان»؛ اولین اثر بزرگ علوی

 

مجموعه داستان «چمدان»؛ اولین اثر بزرگ علوی

 

کتاب «چمدان» اولین اثر بزرگ علوی است. او در این مجموعه داستان که در سال ۱۳۱۳ به چاپ رسید، با نثری بی پیرایه و سلیس به تیره روزی های مردم و اوضاع و احوال زمانه اش پرداخته است. داستان های «چمدان»، «قربانی»، «عروس هزار داماد»، «تاریخچه اتاق من»، «سرباز سربی»، «شیک‌ پوش» و «رقص مرگ» مجموعه داستان چمدان را تشکیل می دهند. با توجه به اینکه چمدان، از اولین نمونه های داستان کوتاه مدرن در ادبیات فارسی است،‌ اهمیت آن بیش از آنکه به محتوای آن باشد به نوآوری هایی است که نویسنده در نثر و ساختار داشته است. با این حال، داستان های چمدان حتی تا حالا در آغاز قرن پانزدهم خورشیدی، همچنان جذاب و خواندنی هستند. برخی از منتقدان ادبی چمدان را از نوع داستان های کافکایی دانسته اند. داستان هایی که گامی فراتر از واقعیت نهاده و خواننده را غافلگیر کرده اند.

 

 

مجموعه داستان «ورق ‌پاره ‌های زندان»؛ یادداشت های دوران حبس بزرگ علوی

 

مجموعه داستان «ورق ‌پاره ‌های زندان»؛ یادداشت های دوران حبس بزرگ علوی

 

بزرگ علوی مجموعه داستان «ورق پاره‌های زندان» را در سال ۱۳۲۰ به چاپ رساند. همانطور که از نام کتاب پیداست، ورق پاره های زندان، حاصل دوران حبس بزرگ علوی در زندان است. دورانی که علوی با وجود ممنوعیت نوشتن در زندان، خاطرات و یادداشت های خود را روی ورقه های پاره کاغذ، پاکت های سیگار، جعبه های میوه و قند و خلاصه هر چه به دستش می رسید می نوشت.

 

علوی در این کتاب خود که یکی از ارزنده ترین آثار ادبیات زندان در زبان فارسی نیز به حساب می آید، به شکلی روایی داستانی به خفقان سیاسی و استبداد زمانه خود می پردازد. بزرگ علوی در ورق پاره های زندان که با توجه به مضمون و حتی سبک نوشتن شباهت زیادی به «خاطرات خانه اموات» نوشته فئودور داستایفسکی، نویسنده نامدار روس دارد، در پنج بخش به زندگی زندانیان همبندش می پردازد.

 

 

رمان «چشم ‌هایش»؛ چشم هایی که همچنان پررمز و راز است

 

رمان «چشم ‌هایش»؛ چشم هایی که همچنان پررمز و راز است

 

رمان «چشم هایش» را از قّله های داستان سرایی فارسی دانسته اند. علوی کتاب چشم هایش را در سال ۱۳۳۱ به چاپ رساند. رمان چشم هایش مضمون کمابیش آشنایی دارد. در رمان چشم هایش زنی جذاب به نام فرنگیس با استاد ماکان، نقاشی بزرگ آشنا و سخت دلباخته اش می شود. ولی نقاش وقعی به او نمی گذارد. زن نیز برای جلب توجه به سمت تشکیلات مخفی زیر نظر استاد ماکان می رود و به امید به دست آوردن دل او با این تشکیلات همکاری می کند.

 

فرنگیس حتی پس از اینکه استاد ماکان به چنگ نظیمه می افتد برای نجات جان او حاضر می شود با رئیس نظمیه ازدواج کند. ولی استاد ماکان هیچگاه فرصت ابراز واقعی احساسات نسبت به فرنگیس را پیدا نمی کند و تمام عواطف و احساسات برجای مانده از نسبت به زن در همان تابلویی است که از زن و چشمانش نقاشی کرده است. بزرگ علوی در رمان چشم هایش که رمان عاشقانه ای رازآلود است با استفاده از شگردی بسیار جذاب و پازل گونه در روایت، خوانندگان را با کنجکاوی و حسِ هیجان تا پایان داستانش همراه می کند. چارچوب روایی قوی و پر کشش و شخصیت های زنده و پر ظرافت از چشم هایش رمان خواندنی ساخته که همچنان نیز خواننده دارد.

 

 

بیشتر بخوانید » نگاهی به آثار و کتاب های عباس کیارستمی « 

 

 

«سالاری ‌ها»؛ روایت خواندنی بزرگ علوی از یک خاندان مرموز

 

کتاب «سالاری ها» یک نوول (رمان کوتاه) است که بزرگ علوی آن را در سال ۱۳۵۴ در آلمان به چاپ رساند. علوی در رمان سالاری ها به خاندانی از ملاکان و زمین داران بزرگ بروجرد پرداخته است. علوی در سالاری ها هم همچون اثر مشهورش چشم هایش، با شیوه ای بدیع به ماجرایی پررمز و راز و مرموز می پردازد. علوی در عین روایت زندگی و اوضاع و احوال خاندان سالاری ها از پرداختن به فضای سیاسی و اجتماعی نیز غافل نمانده است. در سالاری ها نیز می توانیم همان شخصیت پردازی های و صحنه سازی های جزئی نگرانه و پرظرافت نویسنده چشم هایش را به وضوح ببینیم.

حتما بخوانید  معرفی و خلاصه کتاب «هفت عادت مردمان موثر» اثر استفان کاوی

 

 

«گیله‌ مرد»؛ بارانی که تمامی ندارد

 

«گیله‌ مرد»؛ بارانی که تمامی ندارد

 

کتاب «گیله مرد» مجموعه داستانی است که بزرگ علوی در سال ۱۳۷۶ به چاپ رساند. مجموعه داستان گیله مرد شامل هشت داستان با عناوین «گیله مرد»، «اجاره خونه»، «دزاشوب»، «یه‌ ره‌ نچکا»، «یک زن خوشبخت»، «رسوایی»، «خائن» و «پنج دقیقه پس از دوازده» است. بزرگ علوی در این مجموعه داستان خود نیز از اوضاع و احوال سیاسی و اجتماعی غافل نشده است. در داستان های مجموعه گیله مرد نویسنده به فضاهای تلخ و غم انگیز از جامعه و تیره روزی های مردم می پردازد.

 

علوی را به دلیل توصیف های به جا و پخته اش به همراه دیالوگ های پویا و شخصیت های واقع گرایانه ستوده اند. در گیله مرد نیز چنین است و نویسنده با صحنه سازی ها و پرداختی ماهرانه خوانندگان را غرق داستان های خواندنی و البته غم انگیز و تاریکش می کند. علاوه بر این، مجموعه داستان های گیله مرد به جز لایه های ظاهری داستان، باری نمادین نیز دارند که بسیار از آن ستایش شده و حتی برخی داستان های این مجموعه را با آثار جیمز جویس، نویسنده نامدار ایرلندی مقایسه کرده اند.

 

 

بیشتر بخوانید » معرفی مشهورترین آثار چارلز دیکنز «

 

 

نظر دیگران در مورد بزرگ علوی

 

بزرگ علوی را در عرصه ادبیات ایران به عنوان مشهورترین نویسنده چپ گرای ایرانی می شناسند. بسیاری بر او خُرده گرفته اند که به جای پرداختن به ادبیات، بیهوده هنر خود را صرف تبلیغات حزبی (حزب توده) کرده است. حسن میرعابدینی، منتقد ادبی و پژوهشگر، بزرگ علوی را «دچار دوگانگی عمیقی» می داند. به گفته این منتقد ادبی نویسنده کتاب « ص‍د س‍ال داس‍ت‍ان ‌ن‍وی‍س‍ی ای‍ران»، بزرگ علوی از سویی خود را پیروی مکتب «واقع گرایی سوسیالیستی» می دانست و از سوی دیگر در رمان ها و داستان هایش به خصوص «چشم هایش» وجهه ای رمانتیک از خود نشان می دهد که اصلا با مختصات این مکتب ادبی مطابقت ندارد. م. آزاد، شاعر و مترجم، علوی را نویسنده ای عمیقا صادق و البته سودایی قلمداد کرده و عنوان داشته، اصلا علوی اهل سیاست نبود.

 

سایرین خصوصا دوستان بزرگ علوی نیز صداقت او را کاملا متضاد سیاست بازی و گرایشات حزبی می دانستند. پرویز ناتل خانلری، ادیب، نویسنده، پژوهشگر و از نزدیکان علوی او را «نویسنده ای صمیمی و احساساتی» دانسته و عنوان کرده که پیوستن بزرگ علوی به حزب توده ایران بیش از آنکه حاصل باور مرامی باشد نتیجه کنجکاوی او بوده است. خانلری در جای دیگر نیز در مورد علوی می نویسند: «علوی مردی بود لطیف می ‌اندیشید و بسیار احساساتی بود. از لحاظ ساختمانی مردی بود توانا و سالم و از نظر اجتماعی آدمی بود پای ‌بند اصول معتقدات خویش. از اداهای هنرمندانه به شدت دوری و بیزاری می ‌جست و سرگردانی و خراب ‌کاری و آنارشیسم در روحیه ‌اش وجود نداشت.» علی ‌اشرف درویشیان، نویسنده و پژوهشگر نیز بزرگ علوی را نویسنده ای دانسته که «در کشاکش زندگی، مبارزه و مرگ قلم زده است.»

 

 

بیشتر بخوانید » مشهورترین نویسندگان زن ایرانی معاصر «

 

 

جمع بندی نهایی

 

بزرگ علوی، روزنامه نگار، نویسنده، مترجم و استاد ایران شناسی و زبان فارسی یکی از بزرگ ترین نویسندگان تاریخ ادبیات ایران است. بزرگ علوی را به همراه صادق هدایت، یکی از تاثیرگذارترین نویسندگان فارسی زبان دانسته اند. بزرگ علوی با نویسندگی به سبک واقع گرایی به همراه گرایش های رمانتیک، توانست برخی از بهترین و فراموش نشدنی ترین داستان های ادبیات فارسی را به رشته تحریر در آورد.

 

شیوه داستان نویسی بزرگ علوی را به دلیل شگرد ویژه اش که گِره های داستانی و روایت داستان به شیوه ای پازل گونه است، متاثر از ادبیات جنایی پلیسی دانسته اند. شگردی که به خصوص در رمان «چشم هایش» به بهترین شکل تجلی پیدا کرده است. بزرگ علوی صاحب برخی از خواندنی ترین داستان های فارسی می دانند. از رمان های «چشم هایش»، «سالاری ها» تا داستان های کوتاهی همچون «رقص مرگ»، «چمدان» و «گیله مرد». من آنکه از آثار پژوهشی بزرگ علوی نیز نمی توان به این راحتی ها گذر کرد.

 

علوی علاوه بر اینکه سال ها کرسی ایران شناسی را در دانشگاه های آلمان برعهده داشت، دست به ترجمه آثار برجسته ای همچون «حماسه ملی ایران» نوشته تئودور نولدکه، «دوشیزه اورلئان» از فریدریش شیلر؛ «باغ آلبالو»‌ از آنتون چخوف و «کسب و کار میسیز وارن» از جرج برنارد شاو زد. بزرگ علوی همچنین کتاب هایی را به زبانی آلمانی ترجمه یا نگاشت. از جمله بهترین کتاب های او که به زبان آلمانی نگاشته شدند می توان به «تاریخ و توسعه ادبیات معاصر فارسی» اشاره کرد که در سال ۱۳۴۲ در آلمان به چاپ رسید. بزرگ علوی در تالیف «فرهنگ آلمانی-فارسی» نیز با اچ. یونگر همکاری داشته است.

 

 

بیشتر بخوانید » ۷ رمان برنده جایزه نوبل ادبیات « 

 

کالابرگ الکترونیک