فلسفه سبز کردن سبزه قبل از عید چیست؟ سبز کردن یا کاشتن سبزه قبل از عید، یکی از رسوم ایرانیان از قدیم است که تا به امروز به قوت خود باقی مانده است. ایرانیها قبل از عید، با کاشتن سبزه به استقبال نوروز می‌روند و سعی می‌کنند این رسم را هر سال زنده نگه دارند حتی اگر درباره فلسفه سبز کردن سبزه عید چیز چندان زیادی ندانند و این کار را تنها به خاطر آداب و رسوم عید نوروز انجام دهند. حتی اگر کاشتن سبزه عید برای برخی افراد سخت باشد، اقدام به خرید آن می‌کنند تا این رسم قدیمی را زنده نگه دارند. ما در این مقاله از سرویس سبک زندگی به فلسفه سبز کردن سبزه عید و هر چیزی که باید در مورد این رسم کهن بدانید، می‌پردازیم. با مجله کورش همراه باشید.
تاریخچه سبز کردن سبزه عید
مورخان رسم و فلسفه سبز کردن سبزه پیش از عید را متعلق به دوره باستان می‌دانند. در کتاب‌های تاریخی مثل «آثار الباقیه» آمده است که ایرانیان از قدیم به مدت ۲۵ روز قبل از عید، شروع به کاشتن انواع دانه برای روییدن سبزه روی ۱۲ ستون در میدان شهر می‌کردند. روی هر ستون، غلاتی مانند گندم، ذرت، برنج، باقالی (باقلا)، ارزن، ذرت، لوبیا، عدس، نخود، ماش و کاجیله می‌کاشتند و به این شکل به استقبال عید نوروز می‌رفتند.
این سبزه‌ها در این مدت قد برمی‌افراشتند و در روز ششم فروردین ماه که «روز زرتشت» نام دارد، سبزه‌ها را می‌کندند و در تالارهای پادشاهی تقسیم می‌کردند. روز ششم فروردین که با نام «ماه فروردین روز خرداد» شناخته می‌شود، یک روز خاص در میان زرتشتیان است. در باور زرتشتیان در این روز رویدادهای اساطیری برجسته‌ای رخ داده است و تا پایان جهان در این روز اتفاقات خوشایند خواهد افتاد.
بنا بر اساطیر کهن ایرانی درباره نوروز، در روز ششم فروردین یا روز خرداد، انسان متولد شده و تولد زرتشت هم در این روز اتفاق افتاده است. ایرانیان باستان روز ششم فروردین را با نام «نوروز بزرگ یا نوروز ملوک» می‌شناسند و در این روز در میان ایرانیان جشنی بزرگ برپا می‌شده است. به همین دلیل هم در این روز، سبزه‌های کاشته شده در عید را می‌چیدند و به نشانه باروری و برکت، پخش می‌کردند.
چرا ایرانیها برای عید سبزه می‌کارند؟
برای ایرانی‌های باستان و نیاکان ما، سبز کردن سبزه نمادی از خیر و برکت بوده است. گفته می‌شود در ایران باستان، سبزه‌های عید به این دلیل کاشته می‌شده‌اند که مشخص شود از دانه‌های کاشته شده، کدامیک رشد بهتری را در سال پیش رو خواهند داشت. جو و ارزن در میان ایرانیها جزو پراستفاده‌ترین دانه‌ها برای کاشت سبزه عید به حساب می‌آمدند.
اما در کنار این دانه‌ها، غلات دیگری مثل گندم، عدس، لپه و … هم کاشته می‌شدند و برای این‌که مشخص شود در آن سال کدام دانه رشد بیشتری خواهد داشت، آن‌ها را قبل از عید سبز می‌کردند. میزان رشد بذرهایی که کاشته می‌شدند با آب و هوای آن سال، رابطه مستقیمی داشت.
باور مردم این بود که اگر جو یا عدسی که می‌کاشتند به خوبی رشد نمی‌کرد یا تُنُک و به قول معروف کچل بود، محصول جو یا عدس در آن سال بارور نمی‌شد و کشاورزان در آن سال، از کاشتن این بذرها صرف نظر می‌کردند.
در اصل فلسفه سبز کردن سبزه عید یک راه منطقی و سنتی برای آزمایش این بود که در سال پیش رو، چه بذر یا دانه‌ای، محصول بیشتری می‌دهد. همچنین این دانه‌ها برای خوراک دام و طیور هم استفاده می‌شدند. پس باید مشخص می‌شد که آیا در سال جدید مشکل خاصی بابت غذا دادن به حیوانات و چهارپایان وجود نداشته باشد.
بد نیست بدانید ایرانیها در روزگار کهن، سه قاب بزرگ از سبزه را به نماد اندیشه نیک، کردار نیک و گفتار نیک بر سر سفره هفت سین قرار می‌دادند که در حال حاضر این سبزه‌ها به یک سبزه کاهش پیدا کرده است و نشان از برکت و سرسبزی دارد.
زنده نگه داشتن رسم کاشتن سبزه عید با سبز کردن سبزه در ظرف‌های بزرگ و کوچک، روی کوزه، سبز کردن سبزه داخل سبد، روی اسفنج یا داخل پوست تخم مرغ هنوز هم مرسوم است. سبزه‌های تزیین سفره هفت سین را بسته به بذری که به عنوان سبزه کاشته می‌شود، از دو هفته قبل عید شروع به کاشتن یا سبز کردن می‌کنند.
در میان سین‌های هفت سین، سبزه نماد سرسبزی، طراوت و سرزندگی است و جزو سین‌های اصلی است که حتما در سفره هفت سین حضور دارد. معمولا سبزه‌ها تا روز ۱۳ فروردین ماه در خانه نگهداری می‌شوند و در روز سیزده بدر یا روز طبیعت آن را در دامان طبیعت و در آب جاری یا رود، می‌‌اندازند.
چرا سبزه را در آب می‌‌اندازند؟
بعد از کاشتن و نگه داشتن سبزه بر سر سفره عید، دانه‌های بارور شده غلات و بذر مرکبات که به عنوان سبزه کاشته شده بودند، در روز سیزه فروردین به آب انداخته می‌شوند. ایرانیها بر این باورند که در این روز، سبزه‌ها را باید به دست ایزدبانوی آب یا آناهیتا، یکی از مهم‌ترین ایزدبانوهای ایران باستان، بسپارند تا این الهه، سرسبزی سال را بیشتر کند و به مردم برگرداند.
در واقع مردم در روز طبیعت که متعلق به ایزدبانوی آب و باران است، برای باریدن به‌موقع باران و زیاد شدن محصولات کشاورزی و سرسبزی زمین دعا می‌کنند و سبزه‌های عید را به عنوان پیشکش به ایزدبانو آناهیتا هدیه می‌کنند.
حتی در مورد سبزه و داستان اساطیری پیرامون آن در کتاب‌های تاریخی آمده است که روزی زن و مردی که در آرزوی فرزند بودند، سبزه شناوری را روی آب می‌بینند. وقتی خودشان را به آن می‌رسانند متوجه می‌شوند که روی سبزه یک نوزاد زیبا گذاشته شده است و نام این کودک را «داراب» می‌گذارند. نمونه مشابه این داستان در مورد حضرت موسی (ع) هم در کتاب‌های تاریخی و اساطیری هم وجود دارد.
از طرفی، انداختن سبزه در آب روان، نشانه زندگی‌بخش بودن سبزه و نشان از تحرک و پویایی دارد. برخی هم دلیل این کار را دور کردن بلاها و بیماری و مریضی که در سبزه جمع شده است، می‌دانند. به این معنی که با به آب انداختن سبزه، پلیدی‌ها و مریضی‌ها هم از ما دور می‌شود.
باورهای مردم درباره سبز کردن سبزه
اعتقادات و باورهای مردم درباره فلسفه سبز کردن سبزه در شهرهای مختلف ایران متفاوت است و گاهی اوقات شکل خرافه به خود می‌گیرد. برای مثال هنوز هم برخی افراد بر این باورند که سبز کردن سبزه به دستشان نمی‌آید و حتی اگر همه مراحل کاشتن و سبز کردن سبزه عید را هم به درستی انجام دهند، باز هم بذرهای سبزه، تا قبل از جوانه زدن له می‌شود یا سبزه‌ها زرد می‌شوند.
مردم شاهرود اعتقاد دارند که سبزه را در مدت زمان نگهداری، به جز برای قرار دادن در سفره، نباید مدام تکان داد و جای آن را عوض کرد چون این کار شگون ندارد و باعث فرود آمدن بلا و نحسی خواهد شد.
یک باور عجیب دیگر هم این است که سبز کردن سبزه عید برای برخی افراد شگون ندارد. یعنی اگر فردی اقدام به کاشتن سبزه کند، دچار بلا می‌شود. در برخی خانواده‌ها این رسم وجود دارد که اگر مادرشوهر به خاطر اعتقاد به شگون نداشتن کاشتن سبزه عید، سبزه نکارد، عروس خانواده هم باید مثل مادرشوهر خود، از کاشتن سبزه عید خودداری کند و سبز کردن سبزه به فرد دیگری سپرده شود یا از بیرون خریداری شود.
البته فراموش نکنید که این باورها ریشه در خرافات دارند و شما هم باید تمام تلاشتان را بکنید تا این باورهای منفی را از زندگی خود خارج کنید.
انتقاد به سبز کردن سبزه
هر سال قبل از فرارسیدن سال نو، برخی افراد با انتقاد کردن به سبز کردن سبزه به خاطر هدر رفت بذرهای کاشته شده، سعی در منصرف کردن مردم از انجام این کار دارند. توصیه دوستداران محیط زیست این است که این سنت قدیمی را کماکان بجا آورید ولی سعی کنید از میزان کمتری بذر برای کاشتن استفاده کنید تا آب و بذر کمتری به هدر برود.
هر چند برخی افراد از سبزه‌های عید برای درست کردن سمنو یا حتی از سبزه خشک شده یا تازه آن را به عنوان ماسک‌های زیبایی استفاده می‌کنند. شما هم می‌توانید تا زمانی که جوانه‌های سبزه، سبز هستند، از آن‌ها در تهیه انواع سالاد هم استفاده کنید. یعنی می‌توانید از سبزه عید نهایت استفاده را بکنید و آن را دور نریزید.
سوالات متداول
فلسفه سبز کردن سبزه عید چیست؟
زرتشتیان سبزه عید را نماد تازگی و برکت عید می‌دانستند و فلسفه اصلی سبز کردن سبزه عید هم برکت و سرسبزی آن است.
از چه بذرهایی برای تهیه سبزه عید استفاده می‌شود؟
از بذر گندم، جو، عدس، شاهی یا تره تیزک، هسته مرکبات مثل پرتقال و نارنج، خاکشیر و … برای سبز کردن سبزه عید استفاده می‌شود.
