بی اختیاری ادرار یا از دست دادن کنترل مثانه مشکلی رایج و آزار دهنده است که خیلی از افراد به آن مبتلا می شوند. در این شرایط ادرار به صورت غیر ارادی و گاهی تنها با یک عطسه و سرفه نشت می کند و فرد تقریباً هیچ کنترلی بر این امر ندارد. آمارها نشان می دهد که این بیماری زنان را بیشتر از مردان درگیر می کند. تقریباً ۳۰ درصد زنان ۳۰ تا ۶۰ سال از این مشکل رنج می برند. اما این مشکل در مردان تنها در ۱/۵ تا ۵ درصد آن بروز می کند. اما علت این بیماری چیست و چه روش هایی برای برطرف کردن این مشکل وجود دارد؟ در این مقاله از سرویس سلامت مجله کوروش می توانید با علل و روش های درمان بی اختیاری ادرار در مردان و زنان آشنا شوید.
بی اختیاری ادرار چیست؟
بی اختیاری ادرار یک مشکل رایج است که موجب می شود فرد کنترلی بر نشت ادرار خود نداشته باشد. این موضوع می تواند به دلیل استرس، خندیدن، سرفه، عطسه و یا حتی یک باره اتفاق بیفتد. معمولاً احتمال وقوع بیماری با افزایش سن بیشتر می شود. ولی به هر حال افراد در سنین متفاوت با این مشکل روبرو می شوند. آمارها نشان می دهد که یک چهارم تا یک سوم مردان و زنان در ایالات متحده از این مشکل رنج می برند. معمولاً خانم ها باردار، خانم های یائسه، افراد چاق و مردانی که دارای مشکلات پروستات هستند بیشتر در معرض عدم کنترل ادرار قرار دارند. از طرف دیگر این بیماری با ضعف سلامت بدن، دیابت، سکته مغزی، فشار خون بالا و سیگار کشیدن نیز در ارتباط است.
بیشتر بخوانید: علل و علائم و درمان عفونت مثانه در زنان و مردان
علت بی اختیاری ادرار در مردان و زنان
در بدن ما مغز و مثانه وظیفه کنترل ادرار را بر عهده دارند. تا زمانی که فرد برای تخلیه آماده نباشد، مثانه ادرار را در خود ذخیره می کند. ماهیچه های بخش تحتانی لگن موجب نگهداری مثانه در جای خود می شوند. در این شرایط انتهای مثانه بسته می شود و ماهیچه های اسفنکتر در اطراف مجرای ادرار مسدود هستند. زمانی که فرد برای ادرار آماده می شود. مغز یک سیگنال به مثانه می فرستد و اعلام می کند که عضلات مثانه منقبض شوند. این موضوع موجب باز شدن مجرای مثانه و خروج ادرار از بدن می شود. حال اگر این سیستم به درستی عمل نکند و ماهیچه ها به موقع منقبض نشوند و مسیر مجرا را مسدود نکنند، کنترل ادرار از فرد خارج می شود. در ادامه به رایج ترین علت های ناتوانی در کنترل ادرار اشاره شده است:
- افزایش سن
- ایجاد آسیب به مثانه
- ابتلا به بیماری های عصبی
- یائسگی که با کاهش سطح استروژن موجب ضعف عضلات ناحیه لگن می شود
- عمل جراحی پروستات
- مصرف داروهای خاص
- یبوست و جمع شدن مدفوع در روده ها
- ابتلا به عفونت های ادراری
- عفونت مثانه
- ابتلا به بیماری های حرکتی
- چاقی
- مصرف زیاد مایعات و کافئین
- انجام فعالیت های ورزشی شدید
- زور زدن بیش از حد برای بلند کردن اجسام
- سرطان پروستات
- بزرگ شدن پروستات
- ایجاد تومور در مجرای ادراری
- زایمان
- بارداری
انواع بی اختیاری ادرار
عدم کنترل در ادرار انواع مختلفی دارد و در اکثر مواقع علت این مشکل با نوع آن مرتبط است.
بی اختیاری ادراری فوری
در بی اختیاری ادراری فوری فرد یک باره نیاز شدید و فوری به ادرار کردن دارد. این موضوع خیلی سریع اتفاق می افتد و در صورتی که به سرعت شرایط ایجاد نشود، موجب نشت ادرار می گردد. نیاز فوری به ادرار معمولاً در اثر ابتلا به مثانه بی فعالی یا OAB ایجاد می شود. این موضوع در اثر ضعف ماهیچه های لگن، آسیب های عصبی، عفونت، پایین بودن سطح استروژن در یائسگی، اضافه وزن و مصرف برخی داروها ایجاد می شود.
از دست دادن ادرار در اثر فشار
عدم توانایی در کنترل ادرار در اثر فشار نوع دیگری از بی اختیاری ادرار است. در این نوع بی اختیاری ادرار فرد با قرار گرفتن در شرایطی که موجب ایجاد فشار بر مثانه می شود، کنترل خود بر ادرار را از دست می دهد و از همین رو ادرار نشت می کند. در این نوع بی اختیاری ادرار معمولاً سرفه، عطسه، خندیدن، دویدن، پریدن یا بلند کردن اجسام موجب فشار بر مثانه می شود و از همین رو ادرار نشت می کند. معمولاً خانم هایی که زایمان کرده اند و یا مردانی که جراحی پروستات انجام داده اند، بیشتر در معرض این نوع بی اختیاری ادرار قرار دارند.
بیشتر بخوانید: علائم سرطان پروستات و روش های تشخیص و درمان
بی اختیاری ادرار سرریز
نوع دیگری از این بیماری معمولاً در شرایطی ایجاد می شود که فرد به طور کامل مثانه را تخلیه نکند. در این شرایط باقی مانده ادرار بدون اختیار فرد خارج خواهد شد. این نوع بی اختیاری ادرار بیشتر در افرادی که به ام اس، سکته مغزی و دیابت مبتلا هستند ایجاد می شود. در بسیاری از مواقع علت بی اختیاری ادرار در مردان نیز بی اختیاری سرریز است.
بی اختیاری ادرار ترکیبی
در این نوع بی اختیاری ادرار فرد به ترکیبی از مشکلات مربوط به نشت ادرار مبتلا می شود. گاهی اوقات فرد در اثر فشار زیاد و گاهی به دلیل بیش فعال بودن مثانه با بی اختیاری ادرار مواجه می شود.
علائم بی اختیاری ادرار
قبل از آشنایی با روش های درمان بی اختیاری ادرار باید با علائم این بیماری نیز آشنا شوید. در بسیاری از مواقع نداشتن کنترل ادرار به صورت موقتی ایجاد می شود و در اثر عفونت های واژن، یبوست، مصرف دارو و محدودیت های حرکتی بروز می کند. اما اگر جدیداً متوجه شده اید که یک باره نیاز شدید به ادرار کردن پیدا می کنید. یا نمی توانید به راحتی ادرار خود را کنترل کنید، ممکن است مشکلی وجود داشته باشد. در صورتی که این مشکل را برای مدتی تجربه کردید، بهتر است حتماً از پزشک کمک بگیرید.
درمان بی اختیاری ادرار در زنان و مردان
بهتر است بدانید که هیچ روشی درمان قطعی بی اختیاری ادرار نیست و شما باید با انجام تمرینات مختلف، رعایت برخی نکات و مصرف برخی داروها به مرور این مشکل را برطرف کنید. معمولاً درمان این بیماری به شدت، نوع و علت آن بستگی دارد. در ادامه به برخی از بهترین روش های برطرف کردن مشکل عدم کنترل ادرار اشاره شده است.
۱- داشتن یک دفتر برنامه ریزی برای درمان بی اختیاری ادرار
برای اینکه بدانید چند بار در روز و چه زمان هایی نیاز به ادرار دارید، یک دفتر یادداشت داشته باشید. در طول شبانه روز مقدار نوشیدنی هایی که مصرف می کنید را بنویسید. سپس بررسی کنید که دقیقاً چند دقیقه یا چند ساعت بعد از آن نیاز به دستشویی پیدا می کنید. نشتی ادرار چه زمانی ایجاد می شود و تا چند دقیقه می توانید این موضوع را تحمل کنید. سعی کنید به مرور مدت زمان نگه داشتن ادرار را افزایش دهد تا رفته رفته این مشکل کاهش پیدا کند.
۲- کنار گذاشتن سیگار و سایر دخانیات
سیگار کشیدن و استفاده از سایر انواع دخانیات موجب ایجاد سرفه می شود و سرفه نگه داشتن ادرار را برای افرادی که به بی اختیاری ادرار مبتلا هستند، سخت می کند. به علاوه سیگار کشیدن عامل اصلی سرطان مثانه است. ترک سیگار می تواند از ضعف مثانه و افزایش زمان نگه داشتن ادرار کمک کند.
۳- دقت در نوشیدن مایعات و غذا خوردن
نوشیدن زیاد مایعات به صورت یک باره و همچنین استفاده از نوشیدنی های حاوی کافئین و الکل می تواند حجم ادرار را افزایش دهد و فرد بیمار را با مشکل بی اختیاری ادرار روبرو کند. درواقع شما باید بدانید که برای درمان بی اختیاری ادرار چه بخورید و از خوردن چه نوشیدنی هایی اجتناب کنید. برای درمان این موضوع سعی کنید از مصرف غذاهای اسیدی و تند اجتناب کنید.
۴- تقویت عضلات لگن
یکی از بهترین روش ها برای درمان این مشکل در زنان و مردان تقویت عضلات لگن است. برای این کار باید ورزش های مخصوصی را انجام دهید که کگل نام دارد. این ورزش ها به خصوص برای کنترل ادرار در بی اختیاری ادرار که در اثر فشار آمدن به مثانه ایجاد می شود، بسیار مؤثر است. یکی از روزش های مفید برای این موضوع این است که عضلاتی که برای توقف ادرار از آن استفاده می کنید تا منقبض کنید. ۵ ثانیه در این وضعیت بمانید و بعد ۵ ثانیه استراحت کنید. بعد از مدتی ۵ ثانیه را به ۱۰ ثانیه ارتقا دهید و روزانه سه بار این تمرین را تکرار کنید.
۵- استفاده از تحریک الکتریکی
روش دیگری که برای درمان بی اختیاری ادرار در زنان و مردان استفاده می شود، وارد کردن الکترودهایی به ناحیه رکتوم یا واژن است. این روش درمان موجب تقویت عضلات لگن می شود و پروسه درمان چند ماه طول می کشد. این روش برای درمان بی اختیاری ادرار در زنان یائسه نیز مؤثر است.
۶- استفاده از داروهای کنترل بی اختیاری ادرار
روش بعدی که برای درمان بی اختیاری در کنترل ادرار استفاده می شود، استفاده از دارو است. برای درمان این موضوع معمولاً از داروهای زیر استفاده می شود.
داروهایی برای درمان بیش فعالی مثانه
این داروها که برای درمان بی اختیاری مزمن استفاده می شود، اثر استیل کولین را خنثی می کند. برخی از این داروها عبارت اند از اکسی بوتینین، تولترودین، داریفناسین، فسوترودین، سولیفناسین و تروسپیوم هستند.
داروهایی برای ریلکس کردن عضلات مثانه
داروهای میرابگرون به بیمار کمک می کند تا بتواند حجم ادرار بیشتری را در مثانه نگه دارد. با مصرف این دارو مقدار ادرار نیز افزایش پیدا می کند.
داروهایی برای درمان بی اختیاری ادرار در مردان
داروهای مسدود کننده که برای درمان بی اختیاری سرریز استفاده می شود، به مردان کمک می کند تا راحت تر عمل تخلیه را انجام دهند. برخی از این داروها عبارت اند از تامسولوسین، آلفوزوسین، سیلودوسین، دوکسازوسین و ترازوسین.
استفاده موضعی از استروژن برای مشکل بی اختیاری ادرار در زنان
در بسیاری از خانم ها مصرف مقدار کم استروژن موضعی به صورت کرم یا برچسب می تواند به درمان بی اختیاری ادرار کمک کند. این کرم ها به جوان سازی بافت مجرای ادرار و واژن کمک می کند. به یاد داشته باشید مصرف استروژن به صورت قرص نه تنها کمکی به درمان این مشکل نمی کند، بلکه وضعیت را بدتر نیز خواهد کرد.
۷- استفاده از دستگاه های پزشکی برای درمان تخلیه غیرارادی ادرار
در روش بعدی که برای درمان بی اختیاری ادرار استفاده می شود، دستگاه های خاصی وارد مجاری ادرار فرد می شود و از تخلیه غیر ارادی ادرار جلوگیری می کند. در این شرایط فرد برای ادرار باید دستگاه را از بدن خود خارج کند و سپس ادرار کند.
۸- تزریق مواد حجیم برای رفع بی اختیاری ادرار
تزریق مواد مصنوعی به بافت کناره مجرای ادرار موجب می شود تا فرد بتواند راحت تر ادرار را کنترل کند. این روش درمان معمولاً لازم است تا چندین بار تکرار شود.
۹- تزریق بوتاکس برای درمان بیش فعالی مثانه
روش دیگری که برای درمان بی اختیاری ادرار که در اثر بیش فعالی مثانه ایجاد می شود، تزریق بوتاکس است. معمولاً این روش برای افرادی کاربرد دارد که سایر روش ها برای آن ها مؤثر نیست.
۱۰- تحریک عصبی برای رفع بی اختیاری ادرار
در این روش یک دستگاه مخصوص زیر پوست فرد قرار می گیرد. این روش درمان برای افرادی استفاده می شود که سایر روش ها روی آن ها تأثیر ندارد، استفاده می شود.
۱۱- روش جراحی برای رفع بی اختیاری ادرار
در شرایطی که هیچ روش درمانی برای رفع بی اختیاری ادرار مؤثر نبود، فرد باید از روش جراحی استفاده کند. در این روش با توجه به علت بی اختیاری ادرار، از روش های مختلف جراحی مثل عمل اسلینگ، تعلیق گردن مثانه و جراحی افتادگی و به کار بردن عضله ادراری مصنوعی استفاده می شود.
۱۲- استفاده از پوشک بزرگسال
اگر فرد مبتلا به ناتوانی در کنترل ادرار با استفاده از دارو درمان نشود، می تواند از پدها و پوشک هایی که برای افراد بزرگسال طراحی شده است، استفاده کند. در بسیاری از مواقع بهترین درمان خانگی بی اختیاری ادرار در زنان جوان و افرادی که به صورت موقتی با این مشکل مواجه هستند استفاده از پدهای بزرگسال است.
بیشتر بخوانید: راهنمای خرید و ویژگی های انواع پوشک بزرگسال ایزی لایف
۱۳- درمان بی اختیاری ادرار با سیاه دانه و اسفند
برای درمان بی اختیاری ادرار در زنان در طب سنتی می توان از سیاه دانه و اسپند نیز استفاده کرد. اما به هر حال هیچ شواهد علمی و مقاله معتبری در این زمینه منتشر نشده است. از همین رو پیشنهاد می شود برای درمان ناتوانی کنترل ادرار با اسپند و سیاه دانه حتماً از یک پزشک طب سنتی کمک بگیرید و از استفاده خودسرانه از این روش ها اجتناب کنید.
عوارض بی اختیاری ادرار
بی اختیاری ادرار معمولاً موجب بروز عوارضی جدی می شود و زندگی فرد را تحت تأثیر قرار می دهد. بروز مشکلات پوستی و ایجاد زخم، ابتلا به عفونت های اداری و همچنین تحت تأثیر قرار گرفتن روابط اجتماعی فرد از مهم ترین عوارض و مشکلاتی هستند که این افراد با آن مواجه می شوند. از طرف دیگر این مشکل معمولاً موجب خجالت زدگی و ناراحتی فرد می شود و می تواند زمینه ایجاد افسردگی را نیز فراهم کند. افرادی که نمی توانند ادرار خود را کنترل کنند، در رابطه زناشویی نیز دچار مشکل می شوند. این افراد به دلیل ترس از پخش بو گاهی از قرار گرفتن در اجتماع خودداری می کنند.
بهترین روش های پیشگیری از بی اختیاری ادرار
- وزن خود را کاهش دهید
- برای تقویت لگن ورزش های مخصوص انجام دهید
- از الکل، کافئین و غذاهای اسیدی استفاده نکنید
- مصرف فیبر را افزایش دهید
- از یبوست جلوگیری کنید
- سیگار نکشید
جمع بندی نهایی
بی اختیاری ادرار مشکلی است که خیلی از افراد آن را به صورت دوره ای و موقت نیز تجربه می کنند. به هر حال این موضوع می تواند سبب بروز مشکلاتی جدی در زندگی فرد شود. از همین رو شناخت علائم و درمان به موقع این مشکل می تواند به شما کمک کند تا علائم بیماری را تا حدود زیادی کاهش دهید.
منابع: mayoclinic، healthline، medicalnewstoday، clevelandclinic
