مراحل رویت و قواعد رصد هلال ماه چگونه است؟ با نزدیک شدن به ماه رمضان و بعد از پایان آن، بحث درباره چگونگی و قواعد رصد هلال ماه، داغ‌تر می‌شود. رصد یا رویت هلال ماه، در اصل به معنی دیدن هلال اول ماه است که برای تشخیص و اثبات شروع ماه قمری است. از آنجایی که ماه مبارک رمضان یکی از مهم‌ترین ماه‌ها برای مسلمانان است، قبل از آغاز و بعد از پایان ماه رمضان، گروه‌‌‌های تخصصی اقدام به بررسی حلول ماه نو می‌کنند. اما برای رصد هلال اول ماه رمضان شرایط و قواعد خاصی وجود دارد. در این مقاله از سرویس سبک زندگی به قواعد رصد هلال ماه رمضان در ایران و کشورهای همسایه، دلیل اختلاف در زمان اعلام آغاز و پایان ماه قمری در برخی کشورها، دلیل دشواری رویت هلال ماه و عوامل تاثیرگذار بر رویت هلال ماه و هر آنچه باید در این باره بدانید، می‌پردازیم. با مجله کوروش همراه باشید.
چرا رصد هلال ماه رمضان مهم است؟
در حالت کلی با رویت هلال ماه در ابتدای هر ماه مشخص می‌شود که ماه قبلی به اتمام رسیده است و اعمال مذهبی ماه بعد باید انجام شود. حلول ماه در کشورهای اسلامی، علاوه بر تاثیر روی تکالیف دینی، روزه گرفتن، رفتن به زیارت و سفر حج، بر مسائل فقهی مثل میزان دیه فرد هم موثر است. بنابراین وابستگی مسائل دینی و حقوقی به رویت هلال ماه آن را به موضوعی مهم بین مسلمانان بدل کرده است.
در مورد ماه رمضان حساسیت وقتی بروز پیدا می‌کند که اگر ماه رمضان ۲۹ روزه باشد و روز سی‌ام، عید فطر خواهد بود، در این روز روزه گرفتن حرام است. در حالی که از ابتدا تا انتهای ماه، انجام این فریضه برای مسلمانان واجب است. برای رویت هلال ماه و اثبات این که ماه قمری جدید آغاز شده است، راه‌هایی وجود دارد که می‌توان به آن‌ها استناد و تکیه کرد.
چطور اول ماه قمری اثبات می‌شود؟
برای این که اثبات شود ماه رمضان یا هر ماه قمری دیگر آغاز شده یا به پایان رسیده است، راه‌هایی وجود دارد. این راه‌‌ها عبارتند از:
۱. فرد (به عنوان فرد عادی) خودش به تنهایی هلال ماه را به چشم ببیند.
۲. از دیگران یا افراد مطمئن و عاقل درباره شروع ماه، مطلع شود.
۳. حداقل ۲ مرد عادل که گفته‌هایشان با اصول نجوم مخالف نباشد، به شروع ماه شهادت دهند.
۴. از ابتدای ماه، به مدت ۳۰ روز سپری شده باشد.
۵. حاکم شرع یا مرجع تقلید حکم دهد.
البته رصد هلال ماه رمضان یا ماههای دیگر، برخی مواقع کار چندان راحتی نیست و عوامل مختلفی بر رویت هلال ماه تاثیر دارند.
توجه به رکوردهای رصد هلال ماه
یکی از راه‌های آسان و سنتی برای بررسی هلال ماه و قابل مشاهده بودن آن، مقایسه ویژگی‌های نجومی هلال ماه بر اساس رکوردهایی است که در مورد آن ضبط شده است. در این صورت اگر شرایط رصد مناسب باشد، حتی از ۲ روز قبل از حلول ماه، رصدکنندگان با امکانات معمولی یا پیشرفته می‌توانند هلال ماه را رویت کنند. هر چه زمان رویت هلال ماه زودتر باشد، این رکورد هم ثبت می‌شود.
چرا رصد هلال ماه سخت است؟
حتما می‌دانید که هلال شب اول هر ماه معمولا بسیار نازک است و به سختی دیده می‌شود. برای دیدن این هلال، باید تا مدتی بعد از غروب آفتاب صبر کرد. بنابراین موقعیت ماه در آسمان و مدت حضور آن در آسمان پس از غروب خورشید، اهمیت زیادی دارد.
به بیان ساده‌تر، هر چه ارتفاع ماه در لحظه غروب خورشید بیشتر باشد، ماه دیرتر غروب می‌کند. در این صورت هم آسمان تاریک‌تر می‌شود و هم ماه در منطقه‌ای تاریک‌تر از آسمان حاضر می‌شود. در این حالت ماه از این فرصت بیشتر استفاده می‌کند و از خورشید بیشتر فاصله می‌گیرد که به نوبه خود، به بزرگی و درخشندگی هلال اضافه می‌شود.
چه عواملی بر رصد هلال ماه رمضان تاثیر می‌گذارند؟
علاوه بر عواملی که بیان شد، با توجه به موقعیت ماه در مدار زمین از نظر دوری و نزدیکی، فاصله از خورشید، زاویه مدار ماه در لحظه غروب خورشید با افق، ضخامت هلال ماه و چند شاخصه دیگر در ابتدای هر ماه قمری شرایط متفاوتی برای رصد وجود خواهد داشت.
همه این عوامل باعث می‌شود، گاهی اوقات هلال ماه به آسانی با چشم غیرمسلح دیده شود، در حالی که ممکن است رویت هلال اول ماه دیگر با کمک تلسکوپ‌های قوی نیز به دشواری قابل تشخیص باشد.
حتی گاهی ممکن است هلال ماه در ابتدای ماه قمری آن قدر نازک و به خورشید نزدیک باشد که با تلسکوپ هم نتوان آن را در شامگاه روز بیست و نهم ماه قمری رصد کرد و به این ترتیب ماه قمری ۳۰ روزه شود.
در کنار این‌ها استفاده از امکانات پیشرفته یا عدم استفاده می‌تواند روی قابل دیدن بودن یا نبودن هلال ماه موثر باشد. برخی مراجع معتقدند که برای رصد هلال ماه استفاده از تراز هم کفایت می‌کند ولی برخی دیگر این نظریه را رد کرده و برای رویت هلال، در صورتی که با چشم مسلح قابل دیدن نباشد، استفاده از تلسکوپ و دوربین‌های نجومی توصیه می‌کنند.
چرا بین کشورها در تشخیص ابتدای ماه قمری اختلاف است؟
قواعد مختلفی بر رصد هلال ماه رمضان حکمفرما هستند که باعث اختلاف در تعیین شروع و پایان این ماه می‌شود. این در حالی است که بسیاری افراد بر این باورند که شروع و پایان این ماه در ایران با عربستان به مدت یک روز اختلاف دارد و این موضوع را به مناسبات سیاسی دو کشور ربط می‌دهند. دلیل این موضوع، نه مسائل سیاسی است و نه تفاوت در روش محاسبات نجومی ایران و عربستان.
دلیل اصلی این است که اگر چه شروع و اتمام ماه قمری در عربستان سعودی به صورت سنتی بر اساس رؤیت هلال انجام می‌شود، اما اعلام رؤیت هلال از طرف مردم عادی و رصدگران بعضا نا آشنا با قواعد رصد هلال ماه رمضان و رویت هلال ماه شوال و تمرکز بر رویت ماه با چشم غیر مسلح برخی مواقع باعث اعلام اشتباه آغاز برخی ماههای قمری در این کشور شده است.
این در حالی است که بیشتر کشورهای اسلامی هم در اعلام آغاز یا پایان ماه از این کشور تبعیت می‌کنند؛ فارغ از این که آیا در محدوده سرزمینی کشورشان، اصولا هلال ماه قابل مشاهده است یا نه.
به این ترتیب هر روزی که عربستان برای شروع و پایان ماه رمضان و عید فطر اعلام کند، آن‌ها نیز عینا همان روز را اعلام می‌کنند؛ از اردن و افغانستان گرفته تا مالزی و اندونزی این گونه عمل می‌کنند.
ایرانی‌ها از چه روشی برای رصد هلال ماه رمضان استفاده می‌کنند؟
در ایران براساس قواعد شرعی و با کمک گرفتن از محاسبات و پیش‌بینی‌های قابل استناد علمی، مطمئن‌ترین راه برای تعیین آغاز و پایان ماه قمری انجام می‌شود. بنابراین برای رصد هلال ماه در شامگاه بیست و نهمین روز از ماه قمری، اقدام به رویت هلال ماه می‌شود.
در سال‌های اخیر هم برای رصد هلال ماه شوال یا دیگر ماههای قمری در روز، از امکانات پیشرفته‌تر مثل تلسکوپ، سامانه موقعیت یاب جی‌پی‌اس و نرم‌افزارهای دقیق موقعیت‌یابی استفاده می‌شود.
در حال حاضر برای بررسی دقیق‌تر و اطمینان بیشتر از نتیجه رویت هلال، بنا بر نظر اغلب فقها، دیدن هلال ماه با استفاده از عینک و بنا بر نظر برخی مراجع رؤیت با دوربین دو چشمی و تلسکوپ در نور مرئی نیز بلامانع است. البته برخی از فقها استفاده از این امکانات جدید را مجاز نمی‌دانند که طی سال‌های اخیر، تعداد مخالفان استفاده از تکنولوژی‌های به‌روز کاهش یافته است.
در پایان پس از اثبات رؤیت هلال برای رهبر انقلاب اسلامی، حلول ماه شوال از طریق رسانه‌های جمعی به اطلاع روزه‌‌داران می‌رسد.
سوالات متداول
برای رصد هلال ماه رمضان از چه راه‌هایی استفاده می‌شود؟
از آنجایی که رویت هلال ماه در روزهای ابتدایی کار دشواری است، برای رصد آن علاوه بر رویت با چشم غیر مسلح، استفاده از دوربین دوچشمی و تلسکوپ در نور مرئی، عینک‌های مخصوص، سامانه موقعیت‌یاب جی‌پی‌اس و نرم‌افزارهای دقیق موقعیت‌یابی استفاده می‌شود.
چرا رصد هلال ماه رمضان و شوال سخت است؟
به خاطر نازک بودن ماه در این زمان، شرایط جوی، موقعیت جغرافیایی ماه و زمین و خورشید و دیگر عوامل تاثیرگذار بر رویت هلال، رصد کردن هلال ماه رمضان و شوال در روزهای ابتدایی دشوار است.
