صرفه‌جویی در آبیاری باغچه به خصوص در فصل تابستان یکی از روش‌های مهم صرفه‌جویی در مصرف آب است. با نزدیک شدن به فصل تابستان، موضوع آبیاری گیاهان کاشته شده در باغچه، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. از طرفی به دلیل قرار گرفتن کشورمان در شرایط خشکسالی، باید به دنبال راه‌های صرفه جویی در آبیاری باغچه باشیم. با کمک این روش‌های مفید می‌توانید علاوه بر کمک به محیط زیست، در هزینه‌هایتان هم صرفه‌جویی کنید. همچنین با به کار بستن روش‌های تایید شده و اصولی، دیگر لازم نیست بابت کم‌آبی یا پرآبی گیاهان باغچه نگران باشید. در این مقاله از سرویس سبک زندگی، به ۱۳ روش صرفه جویی در مصرف آب باغچه می‌پردازیم. با مجله کوروش همراه باشید.
روش‌های صرفه جویی در مصرف آب باغچه و باغبانی
روی خاک باغچه را با مالچ یا خاکپوش بپوشانید
«مالچ» یا «خاکپوش» به پوشش سبک و نرم روی خاک گفته می‌شود که معمولا از برگ‌های خشک، خاک اره، پوسته بادام، تراشه چوب، کاه، پوست درخت یا سنگ‌ریزه تشکیل شده است. استفاده از مالچ، علاوه بر کاهش ۷۰ درصدی تبخیر آب به حفاظت از ریشه گیاهان در برابر گرما یا سرما نیز کمک می‌کند. از سوی دیگر، با وجود خاکپوش، رشد علفهای هرز به شکل قابل توجهی کاهش می‌یابد. بنابراین رطوبت و آبی که صرف روییدن و رشد علفهای هرز می‌شود، به گیاه داخل باغچه تعلق می‌گیرد.
از دیگر مزایای مالچ یا خاکپوش، جلوگیری از فرسودگی خاک و بهبود فرآیند تجزیه است که موجب جذب بیشتر آب و هدر رفت کمتر آن می‌شود. از دیگر مزایای مالچ‌پاشی خاک باغچه (از نوع ارگانیک) میتوان به اضافه شدن تدریجی مواد آلی و ریز مغذی‌ها به خاک اشاره کرد. توجه داشته باشید، ضخامت لایه مالچ باید بین ۵ الی۱۰ سانتیمتر باشد. لایه مالچ‌پاشی شده حتما باید با ساقه گیاهان فاصله داشته باشد؛ در غیر این صورت، موجب پوسیدگی گیاهان می‌شود.
گیاهان بومی و مقاوم به کم‌آبی بکارید
یکی از مزیت‌های کاشت گیاهان بومی این است که با آب و هوای منطقه‌ای که در آن زندگی می‌کنید، سازگار هستند. بنابراین، این گیاهان در مقابل کم‌آبی مقاومت بیشتری دارند و با میزان آب کمتر، روند رشد مطلوب‌تری را دنبال می‌کنند.
از بهترین گیاهان دارویی مقاوم به کم‌آبی میتوان به اسطوخودوس، آویشن، رزماری و پونه کوهی اشاره کرد. از سوی دیگر، گیاهانی مانند زرشک زینتی، شمشاد، نسترن کوهی و ختمی بیابانی از بهترین گزینه‌های گیاهان زینتی هستند که در برابر کم‌آبی مقاومت نشان می‌دهند. توجه داشته باشید، برای صرفه جویی در مصرف آب باغچه، لازم است از کاشت گیاهان پر آب‌بر مانند نخل‌های خاص، شمشاد ژاپنی یا بامبو در مناطق کم‌آب خودداری کنید.
گیاهانی را بکارید که به آب کمتری نیاز دارند
اگر بتوانید گیاهان یا درختانی را در باغچه‌تان بکارید که نیاز کمی به آب دارند، قدم موثری در جهت صرفه جویی در آبیاری باغچه بر می‌دارید. گیاهانی که به آب کمتری نیاز دارند، به راحتی آب را در برگ‌ها و بافت‌های خود ذخیره می‌کنند. همین موضوع باعث می‌شود در برابر خشکی و کم آبی مقاومت بیشتری نشان دهند. از این میان، میتوان به گیاهانی اشاره کرد که برگ‌های گوشتی دارند یا روی سطح برگ‌هایشان را پرز پوشانده است.
سطوح پوشیده از چمن را کاهش دهید
چمن‌ها از گیاهان مفید برای نگهداری رطوبت خاک هستند. با این حال، به دلیل پهن بودن سطح برگ‌ها و نیاز این گیاه به آب فراوان، چمن از پرمصرف‌ترین پوشش‌های گیاهی به حساب می‌آید. از سوی دیگر، کوتاه یا بلند بودن ارتفاع چمن نیز رابطه مستقیمی با میزان تبخیر آب دارد و می‌تواند موجب رشد علفهای هرز یا افزایش تبخیر سطحی شود.
با توجه به همه این موارد، پیشنهاد می‌کنیم تا جای ممکن از چمن برای ایجاد پوشش گیاهی استفاده نکرده و گیاهان سبز دیگری را جایگزین کنید. از این میان، میتوان به شبدر، آویشن خزنده و سدوم اشاره کرد. اگر هم به هر دلیل می‌خواهید حتما چمن‌های باغچه را نگه دارید، لازم است ارتفاع چمن را بین ۵ الی ۷ سانتیمتر در نظر بگیرید تا چمن‌ها زیادی کوتاه یا خلی بلند نباشند و ریشه آن‌ها خنک بماند. این امر به شکل قابل توجهی در کاهش تبخیر آب تاثیرگذار خواهد بود.
بهترین روش آبیاری را انتخاب کنید
در بین روش‌های صرفه جویی در مصرف آب باغچه، ترفندهایی مانند آبیاری قطره‌ای و آبیاری با شلنگ‌های جاذب، از بهترین نمونه‌ها برای صرفه جویی در آبیاری باغچه هستند. شیلنگ‌های جاذب یا جذب کننده، روی سطح خود، دارای منافذ ریزی هستند که باعث کاهش سرعت تراوش آب می‌شوند. آبیاری قطره‌ای هم باعث می‌شود آب مستقیما به ریشه گیاه برسد و در نتیجه تبخیر نشود.
استفاده از چنین راهکارهایی با کاهش رشد علفهای هرز همراه است. جالب است بدانید، تنها با به‌کارگیری این راهکار شما می‌توانید در مقایسه با آبیاری سطحی یا دستی، بیشتر از ۳۰ درصد در مصرف آب صرفه جویی کنید. البته، پیشنهاد می‌کنیم در هنگام استفاده از این روش‌ها حتما مراقب گرفتگی نازل‌ها باشید و فیلترهای لازم را نصب کنید. در ضمن، هر چند وقت یک بار این نازل‌ها را بررسی و تمیز کنید تا مشکلی پیش نیاید. راستی، نصب تایمر دیجیتالی برای برنامه‌ریزی منظم نیز از دیگر تکنیک‌هایی است که صرفه جویی در مصرف آب باغچه کمک می‌کنند.
بیشتر بخوانید: روش‌های ساده کاشت سبزی در گلدان و باغچه
آب باران را جمع‌آوری کنید
استفاده از مخازن آب برای جمع‌کردن آب باران، به عنوان کاربردی‌ترین راه‌ها برای صرفه جویی در مصرف آب باغچه و جلوگیری از اتلاف آب به حساب می‌آید. برای این منظور، می‌توانید ناودان‌های مناسب و مجهز به فیلتری را نصب کنید که آل باران را به مخزن ذخیره آب منتقل می‌کنند. مخازن ذخیره آب هم باید از بشکه‌های بزرگ یا تانکرهای پلاستیکی ضد UV تشکیل شده باشند.
به این ترتیب، ناودان خانه به بشکه مناسبی وصل شده و آب باران در این بشکه ذخیره و جمع‌آوری می‌شود. در قسمت پایین بشکه هم یک شیر آب قرار می‌گیرد که شلنگ‌های جاذب یا لوله‌های مخصوص آبیاری قطره‌ای به آن وصل شده‌اند. خبر خوب این است که شما به راحتی می‌توانید از این سیستم برای آبیاری باغچه، درختان، گلها و حتی شست‌وشوی حیاط استفاده کنید. توجه داشته باشید، برای جلوگیری از رشد جلبک، حتما مخازن را در سایه نگه دارید و درپوش مناسبی را روی دهانه این مخازن جاگذاری کنید.
مصرف دوباره آب مصرف شده را جدی بگیرید
استفاده دوباره از آب مصرف شده، از بهترین راه‌های صرفه جویی در مصرف آب باغچه است. برای مثال، شما می‌توانید پس‌آب ناشی از شست‌وشوی میوه‌ها و سبزیجات را جمع‌آوری کرده و برای آبیاری گیاهان باغچه از آن استفاده کنید. البته، مصرف دوباره پس‌آب، مستلزم آن است که هیچ نوع شوینده شیمیایی وارد آن نشده باشد.
هر از گاهی درختان باغچه را بشویید
شستن هر چند وقت یک بار درختان، یک راه حل خلاق برای صرفه جویی در مصرف آب باغچه است. انجام این کار، موجب برطرف شدن بخش قابل توجهی از دوده و آلودگی‌ها از روی برگ‌های درختان می‌شود. البته، باید مراقب فشار آب هم باشید تا شاخه‌ها و برگ‌های نازک و جوان درختان را نشکنید. شست و شوی درختان علاوه بر صرفه جویی در آبیاری باغچه می‌تواند به طول عمر درخت بیفزاید و از بروز آفت‌ها پیشگیری کند.
به صورت اصولی به باغچه کود بدهید
کوددهی اصولی به درختان و گیاهان نه تنها به تقویت ریشه‌ها و شاداب ماندن آن‌ها کمک می‌کند، بلکه می‌تواند باعث صرفه‌جویی در مصرف آب آبیاری باغچه شود. اما اگر میزان کود بیش از حد باشد، گیاهان به رشد بیش از اندازه تحریک شده و در نتیجه به آب بیشتری نیاز پیدا می‌کنند؛ این موضوع، موجب افزایش مصرف آب و تشنه‌تر شدن گیاه می‌شود.
بیشتر بخوانید: روش‌های آسان تولید کود و کمپوست در خانه
به هرس کردن درختان اهمیت بدهید
برای صرفه جویی در مصرف آب باغچه، بهتر است هرس کردن منظم گیاهان را جدی بگیرید. یعنی، علاوه بر هرس زمستانه شاخه‌های گیاهان، هرس تابستانه را هم به عنوان مکمل انجام دهید. به این ترتیب، شاخه‌های مزاحم و خشک از گیاه جدا می‌شوند؛ در نتیجه هرس کردن گیاه سبب می‌شود، گیاه از مقدار بهینه آب برای بقای خود استفاده کند.
به زمان مناسب برای آبیاری دقت کنید
یکی از مهم‌ترین روش های صرفه جویی در مصرف آب باغچه، انتخاب زمان مناسب برای آبیاری گیاهان است. بنابراین، لازم است چمن‌ها، گلها و درختان را زمانی آبیاری کنید که میزان تبخیر آب کم است. ساعت‌های اولیه صبح یا ساعات پایانی روز و بعد از غروب آفتاب، یعنی حدود ۵ الی ۸ صبح یا ساعت ۱۸ الی۲۰ پس از غروب آفتاب بهترین زمان‌ها برای آبیاری باغچه و فضای سبز به حساب می‌آیند.
در این زمان‌ها، دمای هوا کمتر است و تابش مستقیم خورشید وجود ندارد؛ در نتیجه، تبخیر سطحی آب از ساختار گیاهان به حداقل می‌رسد. به همین دلیل، زمان کافی در اختیار آب قرار می‌گیرد تا به عمق ریشه‌ها نفوذ کند.
آبیاری باغچه در ساعات ابتدایی روز، به برگ‌ها این فرصت را می‌دهد که همزمان با اولین تلالو نور آفتاب کاملا خشک شوند. در این صورت، خطر ابتلا به بیماری‌های قارچی هم کاهش می‌یابد.
در حالی که آبیاری شبانه ممکن است موجب ایجاد قارچ و بیماری‌های ریشه‌ای شود؛ مگر این‌که گیاهان در ناحیه‌ای خشک یا در منطقه‌ای باشند که دارای شرایط خوبی در زمینه گردش هواست.
به میزان آبیاری درختان باغچه توجه کنید
اگر درخت‌های باغچه را به تازگی کاشته‌اید، در طول سال‌های اول و دوم بعد از کاشت، باید به صورت متناوب آبیاری شوند تا ریشه‌های آن‌ها در عمق زمین، محکم شود. بنابراین، درختان تازه کاشت را باید هر ۱ یا ۲ هفته در میان به صورت سنگین آبیاری کنید. البته، به شرطی که بارندگی وجود نداشته یا کم باشد.
به صورت کلی، درخت‌هایی که قطر تنه اصلی آن‌ها حدود ۵۰ سانتیمتر است، در هفته تقریبا به ۵۰ لیتر آب نیاز دارند. در حالی که، درخت‌هایی که قطر آن‌ها به ۱۰ سانتیمتر می‌رسد، هفته‌ای ۱۰۰ لیتر آب لازم دارند. اگر با شلنگ و شیر آب، درختان باغچه را آبیاری می‌کنید، باید بدانید که معمولا در ۵ دقیقه، میزان آبی که از شلنگ خارج می‌شود، حدود ۲۰ لیتر است.
مراقب نشت آب از اتصالات و شیرآلات باشید
یکی از ساده‌ترین و بهترین روش های صرفه جویی در آبیاری باغچه این است که شلنگ‌ها، شیرآلات، رابط‌ها و سیستم آبیاری قطره‌ای را به صورت هفتگی بررسی کنید تا نشتی نداشته باشند. علاوه بر استفاده از اتصالات باکیفیت، تعویض واشرهای فرسوده، استفاده از نوار تفلون برای پوشاندن اتصالات، بستن فلکه آب پس از آبیاری و نصب فشارشکن از دیگر راهکارهای موثر در جلوگیری از اتلاف آب است.
توجه داشته باشید، واشر شیرآلات به مرور زمان خشک یا ترک خورده می‌شود. این امر، نشتی آب را به دنبال دارد. از سوی دیگر، بستن فلکه آب (پس از آبیاری) از بروز نشت ناگهانی یا ترکیدگی لوله جلوگیری می‌کند. علاوه بر همه این‌ها، فشار بیش از حد آب ممکن است موجب ترک خوردن شلنگ یا اتصالات شود. طبیعتا، فشارشکن‌ها می‌توانند این مشکل را کاهش دهند.
سوالات متداول درباره صرفه جویی در مصرف آب باغچه
بهترین زمان آبیاری باغچه چه زمانی است؟
اوایل صبح (۵ تا ۸ صبح) یا عصر هنگام غروب؛ در این زمان‌ها میزان تبخیر کمتر است و آب بهتر جذب خاک می‌شود.
آیا مالچ‌پاشی واقعا به صرفه جویی در مصرف آب باغچه کمک می‌کند؟
بله. مالچ‌پاشی تبخیر سطحی را کاهش داده، دمای خاک را متعادل نگه می‌دارد و جلوی رشد علفهای هرز را می‌گیرد.
چه گیاهانی برای مناطق کم‌آب مناسب‌تر هستند؟
گیاهانی مانند اسطوخودوس، رزماری، آویشن، درمنه و نسترن کوهی؛ این‌ها به آب کمی نیاز دارند و با اقلیم خشک سازگارند.
آیا سیستم آبیاری قطره‌ای ارزش سرمایه‌گذاری دارد؟
بله. در بلندمدت باعث کاهش مصرف آب، کاهش هزینه‌ها و رشد بهتر گیاهان می‌شود.
چرا باید مراقب نشت آب از شیرآلات و شلنگ‌ها باشیم؟
نشتی‌های کوچک می‌توانند روزانه چندین لیتر آب هدر دهند و در صورت عدم تشخیص، خسارت‌های بیشتری به همراه داشته باشند.
آیا کاهش سطح چمن به صرفه‌جویی در مصرف آب باغچه کمک می‌کند؟
بله. چمن نیاز آبی بالایی دارد؛ می‌توانید بخشی از سطوح پوشیده از چمن را با پوشش گیاهی مقاوم یا سنگ‌ریزه جایگزین کنید.
کوددهی چه نقشی در بهینه‌سازی مصرف آب باغ و باغچه دارد؟
کود مناسب موجب تقویت ریشه و جذب بهتر آب می‌شود. اما کوددهی بیش از حد می‌توانید نیاز آبی گیاه را افزایش دهد.
Rahmannia . 10 تیر 1401
سلام
ممنون از عنایت شما در تدوین مقاله…
یه سوال داشتم ،
آیا میتوان سطح گوده درخت را با پلاستیک پوشاند؟
ضرری برای درخت ندارد ؟