گوشت قربانی را باید به چه کسانی بدهیم و چه کسانی نباید گوشت قربانی بخورند؟ احتمالا شما هم می‌دانید که یکی از کارهای پسندیده در دین اسلام، ذبح و قربانی کردن دام به نیت‌‌های مختلف است. هر چند قربانی کردن در عید قربان از سوی حجاج یکی از متداول‌ترین نوع قربانی‌ها را شامل می‌شود ولی برخی افراد به منظور رفع بلا هم گوسفند یا چهارپای حلال گوشت مثل گوسفند، گوساله، گاو و … را در روز عید قربان مصادف با دهم ذیحجه قمری، ذبح کرده و گوشت آن را بین دیگر افراد توزیع می‌کنند. اما بد نیست بدانید در مورد کراهت داشتن مصرف گوشت قربانی در دین اسلام، احکامی وجود دارد که علمای دین به خوردن یا نخوردن آن توصیه می‌کنند. درباره خوردن گوشت قربانی مراسم حج توسط صاحب آن توسط مراجع و بزرگان دین صحبت شده و خوردن گوشت قربانی عقیقه از مواردی است که مراجع درباره آن، البته به برخی افراد خاص، هشدار داده‌اند. در این مقاله از سرویس سبک زندگی در مجله کوروش درباره خوردن گوشت قربانی عقیقه و خوردن گوشت قربانی مراسم حج توسط صاحب آن، باید و نباید‌های آن و هر آنچه را که باید درباره گوشت قربانی بدانید، پرداخته‌ایم.
گوشت قربانی عقیقه چیست؟
شاید اولین بار باشد که اسم گوشت قربانی عقیقه به گوش‌تان خورده است. در اصل این قربانی، به منظور سلامت ماندن نوزاد از انوع بیماری‌‌ها و دیگر حوادث و بلاهای جانی انجام می‌شود. در جلد ششم اصول کافی و در حدیثی از امام باقر (ع)، نقل شده است که عقیقه، نوزاد را از معرض انواع بلاها در امان نگه می‌دارد.
می‌توان عمل قربانی کردن عقیقه را در روز عید قربان یا دیگر روزهای سال انجام داد و محدودیت زمانی برای آن وجود ندارد. اما در احکام اسلامی عنوان شده که مستحب است که قربانی عقیقه در روز هفتم بعد از تولد نوزاد انجام شود.
البته می‌توان عقیقه را تا زمان بعد از بلوغ هم انجام داد. حتی فرزند می‌تواند خودش عقیقه را نذر کند و پدر و مادر آن را انجام ندهند. در کل عقیقه کردن در اسلام به عنوان عمل واجب شناخته نمی‌شود و در صورت بجا آورده نشدن هم ایرادی وارد نیست.
عقیقه یعنی چه؟
در معنی لغوی، برای ریشه کلمه عقیقه دو معنی عنوان می‌شود. معنی اول عقیقه به مویی که نوزاد در زمان تولد روی سر خود دارد، گفته می‌شود. رسم است که این مو در روز هفتم تولد تراشیده می‌شود و در همان روز گوسفندی به عنوان عقیقه ذبح می‌شود. به آن حیوان ذبح شده، «عقیقه» گفته می‌شود.
معنی دوم عقیقه به «شکافته شدن» اشاره دارد. عقیقه از ریشه «عق» به معنی شکافتن است و از آنجایی که گلوی حیوان در هنگام ذبح شدن شکافته می‌شود، به این عمل عقیقه می‌گویند.
چه حیوانی را برای عقیقه می‌توان قربانی کرد؟
در مورد حیوانی که به عنوان قربانی عقیقه ذبح می‌شود، توصیه این است که از چهارپایانی شامل گوسفند، بز، گاو یا شتر باشد. اگر عقیقه شتر است، باید پنج سال یا بیشتر، اگر بز است از یک سال بالاتر باشد و اگر گوسفند است؛ سن چهارپا کمتر از ۶ ماه نباشد. یعنی اگر سن آن بیشتر باشد، بهتر است. در این مورد خاص، اکرام کردن مستمندان و پرداخت قیمت به جای ذبح حیوان، کفایت نمی‌کند.
شرایط قربانی کردن حیوان برای عقیقه
در احکام اسلامی چنین آمده که مستحب است عقیقه یا همان حیوان قربانی، چاق باشد. یعنی از قربانی کردن چهارپای لاغر خودداری شود. در هر حال باید حیوان ذبح شده قبل و بعد از ذبح سالم و عاری از هر گونه بیماری باشد. همچنین بیضه حیوان نباید کشیده شده باشد. شاخش شکسته، گوشش بریده و از نظر جثه نباید بسیار لاغر باشد. حیوان نباید کور باشد یا لنگ باشد (طوری که راه رفتن برای او دشوار باشد).
همچنین در هنگام عقیقه کردن، بهتر است که گوشت عقیقه، بدون شکستن استخوا‌ن‌ها بریده شود. از این گوشت قربانی نیز به اندازه یک چهارم به ماما یا قابله داده شود، به طوری که شامل پا یا ران حیوان باشد. گفتنی است در قربانی عقیقه، کمتر از گوسفند نمی‌توان عقیقه کرد و ذبح ماکیان مثل مرغ یا خروس، عقیقه محسوب نمی‌شود. خونی هم که از قربانی ریخته می‌شود نباید به سر یا بدن کودک یا نوزاد مالیده شود. انجام این کار در احکام اسلامی کراهت دارد.
چه کسانی نباید از گوشت قربانی بخورند؟
خوردن گوشت قربانی عقیقه برای هیچ کس غیرمجاز یا حرام نیست. ولی توصیه دین است که پدر، مادر و هر کس که نان‌خور پدر است، از گوشت قربانی نخورد چون مکروه است و کراهت دارد. خوردن گوشت قربانی عقیقه برای پدربزرگ‌ها، مادربزرگ‌ها و حتی خود کودک هم مکروه است اما در مورد خوردن گوشت قربانی عقیقه توسط مادر، کراهت بیشتری در دین ذکر شده است.
بنابر احکام دین خوردن گوشت قربانی عقیقه برای دیگر مومنان مجاز است و بهتر است کسانی که این گوشت را می‌خورند برای سلامتی فرزند به دنیا آمده، دعا کنند.
خوردن گوشت قربانی مراسم حج توسط صاحب آن
در مورد توزیع گوشت قربانی و خوردن گوشت قربانی شرایطی وجود دارد.
«قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ «ع» کَآنَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ «ع» لَا یَأْکُلُ یَوْمَ الْأَضْحَى شَیْئاً حَتَّى یَأْکُلَ مِنْ أُضْحِیَّتِهِ».
امام باقر «ع» فرمودند: شیوه امیرالمؤمنین «ع» چنین بود که روز عید قربان، غذایى نمى‌خورد تا از گوشت قربانى خود غذایی تناول کند.
و نیز آن حضرت فرمودند: «وَ لَا تَأْکُلْ یَوْمَ الْأَضْحَى شَیْئاً إِلَّا مِنْ هَدْیِکَ وَ أُضْحِیَّتِکَ إِنْ قَوِیتَ عَلَیْهِ وَ إِنْ لَمْ تَقْوَ فَمَعْذُورٌ»
در روز عید قربان چیزى نخور مگر از گوشت قربانىِ خود و اگر قدرت تمکن مالى براى قربانى کردن ندارى دراین صورت معذورى.
از این روایات مشخص می‌شود اگر برای انسان مقدور بود در روز عید، قربانی کرد نخستین چیزی که در آن روز می‌خورد از گوشت همان قربانی باشد.
امیرالمومنین «ع» می فرمودند: «وَ إِذَا ضَحَّیْتُمْ فَکُلُوا وَ أَطْعِمُوا وَ أَهْدُوا وَ احْمَدُوا اللَّهَ عَلَى مَا رَزَقَکُمْ مِنْ بَهِیمَهِ الْأَنْعَامِ»
«چون مراسم قربانى را برگزار کردید از گوشت قربانى بخورید و هدیه بدهید و خدا را به پاس این نعمت که گوشت شتران و گاوان و گوسفندان را روزىِ شما ساخته، سپاسگزارى کنید.»
چه کسی می‌تواند قربانی عقیقه کند؟
پدر به عنوان ولی فرزند مستحب است که برای فرزند خود عقیقه یا قربانی کند. همین که گوسفند یا چهارپا را به نیت عقیقه، ذبح کند کافی است. اما اگر زن از خرجی خانه برای عقیقه کردن بخواهد استفاده کند، باید از شوهر کسب اجازه کرده و در صورت رضایت عقیقه جایز و مستحب است.
همان طور که گفته شد، در صورتی که والدین به هر دلیلی از جمله نداشتن وسع مالی برای فرزند عقیقه نکرده باشند، فرزند می‌تواند خودش عقیقه را بعد از بلوغ و حتی در سن کهولت و پیری انجام دهد.
آیا قربانی عقیقه برای فرزند واجب است؟
در کل عقیقه کردن در اسلام به عنوان عمل واجب شناخته نمی‌شود و در صورت بجا آورده نشدن هم ایرادی وارد نیست. اما برخی علما اهمیت آن را تا جایی عنوان کرده‌اند که آن را واجب می‌دانند. مخصوصا برای کسانی که توان مالی کافی دارند. در احادیث چنین آمده که امام صادق (علیه السلام) می‌فرمایند: بلا همیشه دور سر فرزند است که با عقیقه آن را از سر فرزند دور خواهید کرد.
آیا می‌توان برای چند فرزند یک عقیقه انجام داد؟
بر اساس احکام و روایت‌های اسلامی، عقیقه یا ذبح یک گوسفند به نیت سلامت چند فرزند امکان‌پذیر نیست. در این رابطه، امام باقر (علیه السلام) می‌فرمایند: «کُلُّ مَولوُدٍ مُرتَهَنٌ بِالعَقیقَهِ»؛ هر مولودى در گرو عقیقه است. به این معنی که باید برای هر فرزند، یک عقیقه انجام شود. ولی اگر قربانی مستحبی (که مخصوصا در عید قربان انجام می‌شود) برای سلامت فرزند دعا کرده شود، اشکال ندارد و می‌توان برای چند فرزند هم آن را انجام داد ولی نیت نباید «عقیقه کردن» باشد.
قربانی عقیقه برای دختر و پسر باید نر باشد یا ماده؟
بنا بر احکام دین، بهتر است برای پسرها حیوان نر و برای دخترها، حیوان ماده عقیقه شود.
آیا گوشت عقیقه را می‌توان کباب کرد؟
یکی از سوالات رایج درباره خوردن گوشت قربانی عقیقه، مصرف آن به صورت خام یا پخته است. بر اساس احکام و توصیه‌های علمای دین، می‌توان گوشت عقیقه را به هر دو صورت خام و پخته مصرف کرد. حتی درست کردن آن به صورت آبگوشتی یا کبابی هم جایز است. در روایات دینی آمده است که بهتر است عقیقه به صورت ساده و با آب و نمک پخته شده و به تعداد حداقل ۱۰ نفر یا بیشتر (از افراد مومن) داده شود.
سوالات متداول
خوردن گوشت قربانی عقیقه برای چه کسانی کراهت دارد؟
قربانی کردن به نیت دور ماندن بلا از فرزند مستحب است ولی خوردن گوشت قربانی یا عقیقه برای اعضای خانواده از جمله پدر، مادر، پدربزرگ، مادربزرگ و کودک مکروه است. کراهت خوردن گوشت قربانی عقیقه، برای مادر بیشتر است.
آیا می‌توان به جای عقیقه مبلغی را بین فقرا تقسیم کرد؟
بنا بر احکام اسلام، تقسیم مبلغ بین مستمندان جایز نیست. بهتر است گوشت حیوان یا عقیقه پخته شود. البته می‌توان آن را به صورت کبابی یا خام هم قسمت کرد.
حکم خوردن گوشت قربانی روز عید قربان برای صاحب قربانی چیست؟
امیرالمومنین (ع) می‌فرمودند: «وَ إِذَا ضَحَّیْتُمْ فَکُلُوا وَ أَطْعِمُوا وَ أَهْدُوا وَ احْمَدُوا اللَّهَ عَلَى مَا رَزَقَکُمْ مِنْ بَهِیمَهِ الْأَنْعَامِ» چون مراسم قربانى را برگزار کردید از گوشت قربانى بخورید و هدیه بدهید و خدا را به پاس این نعمت که گوشت شتران و گاوان و گوسفندان را روزىِ شما ساخته، سپاسگزارى کنید.
