آداب و رسوم شب یلدا در آذربایجان شرقی به عنوان «چیله گجی سی» یا «چله گجه سی» شناخته می‌شود. درباره بازی چله دوید، مراسم چله قاشدی، نواختن عاشیق‌ها در شب چله و ریختن پوست هندوانه در آب چیزی شنیده‌اید؟ مهم‌ترین غذاها و خوراک شب چله در آذربایجان شرقی چیست؟ در این مقاله از سرویس سبک زندگی در مجله کوروش می‌توانید با آیین‌های طولانی‌ترین شب سال در آذربایجان شرقی آشنا شوید. در انتهای مقاله به سوالات متداول در مورد شب یلدا در فرهنگ مردم آذربایجان پاسخ خواهیم داد.
شب یلدا در فرهنگ مردم آذربایجان
شب یلدا در فرهنگ ما ایرانیان جایگاه ویژه‌ای دارد و بسیاری از رسومی که در این شب اجرا می شود، در میان تمام قوم‌ها و شهرهای ایران مشترک هستند. در میان مردم آذربایجان شرقی شب یلدا با نام «چیله گجی سی» یا «چله گجه سی» شناخته می شود. هر چند که این مراسم در قدیم به طور جدی‌تر و باشکوه‌تر برگزار می‌شد، اما هنوز هم بسیاری از خانواده‌های آذری در شب یلدا این رسوم سنتی را به جای می‌آورند.
یکی از مهم‌ترین آداب و رسوم شب یلدا در آذربایجان شرقی این است که بیشتر آذری‌ها در این شب در خانه‌های خود کرسی می‌گذارند و از سایر فامیل و بزرگان دعوت می‌کنند تا برای دور همی یلدا به خانه آن‌ها بیایند. اهل خانواده و مهمان‌ها دور کرسی می‌نشینند و از شنیدن خاطرات و داستان‌هایی که بزرگان فامیل تعریف می‌کنند، لذت می‌برند.
یک اعتقاد جالب در میان مردم آذربایجان شرقی در مورد خانه تکانی بعد از شب چله وجود دارد. معمولاً زنان سنتی آذری تا پایان چله کوچک خانه تکانی نمی‌کنند. زیرا معتقد هستند که اگر در بین دو چله خانه را تمیز کنند، چله آن‌ها را نفرین می‌کند و بدبختی زندگیشان را فرا می‌گیرد.
شعر خوانی در آیین شب یلدا چله گجه سی
در شب یلدا خواندن دوبیتی‌های آذری یا بایاتیلار و طرح کردن انواع معما نیز بسیار رایج است. مهمان‌ها در حالی که از قاچ‌های هندوانه قرمز و دانه‌های انار می‌خورند، به معماها پاسخ می‌دهد و به نوای دوبیتی‌های آذری گوش می‌سپارند.
شعرخوانی در شب یلدا هنوز هم در میان خانواده‌های آذری زبان رواج دارد. در این مراسم بزرگان فامیل معمولاً اشعاری از شهریار را می‌خوانند و جوانان مجلس نیز با آن‌ها همخوانی می‌کنند:
قــــاری ننه گئجـه نــاغیل دینـــده
کولک قالخوب قاپ باجانی دوینده
من قــاییدوب بیرده اوشــاق اولیدیم
بیر گول آچوب اوندان سورا سولیدیم
چله قاشدی از آداب و رسوم شب یلدا در آذربایجان شرقی
از دیگر مراسم شب یلدا در آذربایجان شرقی می‌توان به چله قاشدی اشاره کرد. در این مراسم اهل خانواده و دوستان در پشت بام یا محل وسیعی جمع می‌شوند. سپس آتش بزرگی درست می‌کنند و از روی آن می‌پرند و با زبان ترکی و ریتمی زیبا می‌گویند که “چله قاشدی ها چله قاشدی ها” یعنی «چله فرار کرد ها، چله فرار کرد ها».
بازی چله دوید از مراسم شب یلدا در آذربایجان شرقی
در برخی شهرهای آذربایجان شرقی در شب یلدا مردان و نوجوانان فامیل دور هم جمع می‌شوند و بازی به نام چله دوید را اجرا می‌کنند. در این بازی هر فرد یک قوطی حلبی را برمی‌دارد و انتهای آن را سوراخ می‌کند. سپس یک چوب به داخل قوطی حلبی می‌کند و یک پارچه را آتش می‌زند و داخل حلب می‌گذارد. سپس همه مشعل را در دست می‌گیرند و با هم این شعر را می‌خوانند:
قندیر اوغلی‌ها قندیر اوغلی‌ها
بیر جیندا ویر یاندیر اوغلی
چله قاشدی ها چله قاشدی
که معنی‌اش می‌شود:
پسر قندیل‌های، پسر قندیل
یک پارچه کهنه را آتش بزن
چله فرار کرد ها چله فرار کرد
همانطور که با هم شعر می‌خوانند به در خانه‌ها می‌روند و از هر صاحبخانه یک پارچه نفت آلود می‌گیرند و روی مشعل قرار می‌دهند تا شعله آتش خاموش نشود و دوباره جان بگیرد.
خوردن هندوانه از مهم ترین اعمال شب یلدا
در آداب و رسوم شب یلدا در آذربایجان شرقی نیز همانند سراسر کشور، هندوانه شب یلدا مهم ترین میوه‌ای است که باید بر سر میز یلدایی قرار بگیرد. برای قاچ کردن هندوانه معمولاً ریش سفید خانواده خودش را آماده می‌کند. سپس در حالی که بلند می‌گوید: «قادا بالامیزی، بو گئجه کسدوخ؛ یعنی همه بلاها و مشکلات را امشب سر بریدیم» بعد هندوانه را قاچ می‌کند و بین همه اعضای خانواده پخش می‌کند.
در شب یلدا ترک‌های آذربایجان شرقی به هر شکلی که شده حتی به مقدار کم هندوانه می‌خوردند و معتقد بودند که خوردن هندوانه در شب یلدا می‌تواند از آن‌ها در برابر سرمای زمستان و بیمار شدن در فصل سرد سال محافظت کند.
ریختن پوست هندوانه در آب روان از رسوم شب یلدا در اقوام آذری
یکی از عجیب‌ترین آداب و رسوم مردم آذربایجان شرقی در شب یلدا این است که پوست تمام هندوانه‌ها و میوه‌هایی که در شب یلدا مصرف می شود را جمع می‌کنند. سپس صبح روز بعد آن‌ها را در آب روان و جاری می‌ریزند. هر چند که این رسم بیشتر در قدیم اجرا می‌شد، اما در فرهنگ مردم آذری این موضوع خوش یمن و مبارک تلقی می شود. پیشنهاد می‌کنیم مقاله عوارض خوردن هندوانه در شب یلدا را هم بخوانید.
فال گرفتن از آداب و رسوم مردم استان آذربایجان شرقی در شب یلدا
در آذربایجان شرقی نیز همانند سایر شهرهای ایران خانواده‌ها دور هم جمع می‌شوند و به نیت روزهای خوب و شیرین در شب یلدا فال حافظ می‌گیرند. برای فال حافظ شب یلدا معمولاً ریش سفید خانواده دیوان حافظ را در دست می‌گیرد. سپس به نیت جوانان مجلس یکی پس از دیگری فال می‌گیرد و برای آن‌ها آرزوی خوشبختی می‌کند.
نواختن عاشیق‌ها از آداب و رسوم شب یلدا در تبریز
در تبریز عاشیق‌ها یا نوازندگان محلی در شب یلدا فی‌البداهه شعر می‌سرایند و ساز می‌زنند. آن‌ها در حین اجرای شعر و موسیقی داستان‌هایی جذاب از روزگاران قدیم تعریف می‌کنند و گاهی مردم را دور خود جمع می‌کنند. از جذاب‌ترین داستان‌های کهن عاشیق‌ها می‌توان به «کوراوغلو قربانی و پری» اشاره کرد.
رسم غذای شب یلدا و خوراک شب چله در آذربایجان شرقی
مردم آذربایجان شرقی به عنوان شام شب یلدا معمولاً برنج، مرغ و آش شیر می‌خورند. روی میز یلدای آذری‌ها به عنوان دسر شب یلدا معمولاً قاورقا یا گندم برشته شده با شاهدانه، لبو، باقلا پخته، حلوای گردو، میوه خشک، سنجد و انواع میوه قرار می‌گیرد.
معمولاً در قدیم خانواده‌های آذری از اواخر تابستان به فکر نگه داشتن یک هندوانه شیرین یا «چیلله قارپیزی» برای شب یلدا بودند. برای نگه داشتن هندوانه تا شب یلدا آن را در هوای آزاد از سقف آویزان می‌کردند و یا در کاه قرار می‌دادند تا سالم بماند.
آداب و رسوم شب یلدا برای عروس در آذربایجان شرقی
در آذربایجان شرقی در شب یلدا رسمی به نام خوانچه بردن برای عروس رواج دارد. در این شب خانواده‌های آذری برای تازه عروس‌ها خوانچه هدیه می‌برند. خوانچه یا خوانچا در واقع هدیه‌هایی است که معمولاً شامل لباس، پارچه، میوه، آجیل تزیین شده و شیرینی می‌شود و به شکل‌های زیبایی تزئین می‌شود و به عروس هدیه داده می‌شود. در میان همه هدیه‌هایی که در شب یلدا برای عروس می‌برند، هندوانه نقش بسیار پر رنگی دارد و در رأس تزئینات شب یلدا برای عروس قرار می‌گیرد.
سخن پایانی
یلدا از زیباترین شب‌های سال برای ما ایرانی‌ها است که در هر شهر از این خاک پهناور با آیینی مخصوص و دلنشین برگزار می‌شود. انجام بازی‌های مختلف، نشستن دور کرسی و خوردن غذاهای محلی و خاص از آداب و رسوم شب یلدا در آذربایجان شرقی است که شیرینی این شب را برای خانواده‌های آذری دو چندان می‌کند.
سوالات متداول
رسم غذای شب یلدا در آذربایجان شرقی چیست؟
مردم آذربایجان شرقی در شب یلدا معمولاً برنج، مرغ و آش شیر می‌خورند.
مراسم خوانچه بردن برای عروس در شب یلدا چیست؟
در این شب خانواده‌های آذری برای تازه عروس‌ها هدیه‌های مختلف نظیر پارچه، لباس و خوراکی می‌برند.
چله قاشدی در آیین مردم آذربایجان شرقی چیست؟
در مراسم چله قاشدی اهل خانواده و دوستان در پشت بام یا محل وسیعی جمع می‌شوند. سپس آتش بزرگی درست می‌کنند و از روی آن می‌پرند.
