زغال اخته یه میوه خوش‌رنگ و خوش‌طعمِ که اصل و نسبش برمی‌گرده به جنوب غربی آسیا و جنوب اروپا. توی کشورایی مثل آذربایجان، ارمنستان، ایران، فلسطین، گرجستان، سوریه، لبنان و ترکیه هم به‌خوبی رشد می‌کنه. برگ‌های سبز و میوه‌های قرمز و بیضی‌شکلش پر از خاصیتن؛ هم خاصیت آنتی‌اکسیدانی دارن، هم ضدالتهابی هستن. این همه فایده بیشتر به خاطر ترکیبات پلی‌فنلی، آنتوسیانین‌ها و ایریدوئیدهایی هست که توی زغال‌اخته پیدا میشه. توی برگ‌هاش هم فلاونوئیدها و اسیدهای فنولیک تولید میشه که به ارزش غذایی و دارویی این گیاه اضافه می‌کنه. در این مقاله از سرویس سلامت در مجله کوروش به بررسی خواص و فواید زغال اخته، مضرات احتمالی زغال اخته، روش‌های مصرف و طبع و مصلح زغال اخته می‌پردازیم.
طبع زغال اخته سرده یا گرم؟ مصلح زغال اخته چیه؟
زغال اخته توی طب سنتی طبعش سرده؛ یعنی اگه کسی با مزاج سرد زیاد مصرفش کنه، ممکنه دچار بی‌حالی، ضعف، لرز یا حتی حالت تهوع بشه. این سردی گاهی روی معده هم تأثیر می‌ذاره و باعث کُندی هضم و دل‌پیچه میشه. برای همین قدیمی‌ها توصیه می‌کردن این میوه رو با مصلح‌های گرم مثل عسل یا گلنگبین بخورید تا اثراتش متعادل بشه. حتی ترکیب زغال اخته با گردو، نبات یا کمی دارچین نه‌تنها طعم رو خوش‌تر می‌کنه، بلکه اثر سردی رو هم خنثی می‌کنه.
استفاده از این مصلح‌ها باعث میشه هم از خواص زغال اخته شامل آنتی‌اکسیدانی، ویتامین‌ها و ترکیبات مفید آن بهره ببرید و هم بدن‌تون با اون سازگارتر باشه. جالبه که توی برخی مناطق، زغال‌اخته رو حتی توی شربت‌های گیاهی گرم‌مزاج می‌ریزند تا تعادل طبعی کامل به‌دست بیاد و بدن از هر دو سو سود ببره.
ارزش غذایی زغال اخته
برای اینکه با خواص زغال اخته به طور کامل آشنا بشید، ابتدا لازمه تا ارزش غذایی اون رو بدونید. در هر ۱۰۰ گرم زغال اخته مواد معدنی و ویتامین‌های زیر وجود دارد:
- انرژی: ۴۶ کالری
- آب: ۸۷ درصد
- پروتئین: ۰/۴ گرم
- کربوهیدرات: ۱۲/۲ گرم
- قند: ۴ گرم
- فیبر: ۴/۶ گرم
- چربی کل: ۰/۱ گرم
- اسید چرب اشباع: ۰/۰۱ گرم
- اسید چرب تک غیر اشباع: ۰/۰۲ گرم
- امگا ۳: ۰/۰۲ گرم
بیشتر بخوانید: خواص گوجه فرنگی و مضرات احتمالی و طبع و مصلح آن
خواص و فواید زغال اخته برای سلامتی
سلامت قلب با زغال اخته
خاصیت آنتی‌اکسیدانی و وجود پلی‌فنول توی زغال اخته باعث میشه قلب سالم‌تر کار کنه و احتمال بیماری‌های قلبی کمتر بشه. آنتوسیانین‌هایی که توی این میوه هستن هم به‌خصوص برای سلامت قلب خانم‌ها خیلی موثرن و می‌تونن توی بلندمدت ازش محافظت کنن. حالا آنتوسیان چیه؟ آنتوسیانین‌ها (Anthocyanins) گروهی از ترکیبات طبیعی هستند که به خانواده فلاونوئیدها تعلق دارند و به طور گسترده در گیاهان یافت می‌شوند. این ترکیبات مسئول رنگ‌های قرمز، بنفش و آبی در گل‌ها، میوه‌ها و سبزیجات هستند. منابع غنی آنتوسیانین شامل میوه‌هایی مانند توت‌ها، زغال اخته، انگور قرمز و آلبالو است.
کاهش کلسترول بد خون با زغال اخته
با مصرف مقدار مناسبی از زغال اخته، کلسترول خوب خون فعال میشه. ترکیبات پلی فنولیک، میزان تری گلیسرید خون را تنظیم و متعادل می‌کنه.
خواص زغال اخته برای درمان اسهال
هر چند خوردن بیش از حد زغال اخته ممکنه باعث استفراغ بشه، اما اگر به اندازه مصرف بشه، به عنوان یک داروی منقبض کننده روده عمل می کنه. حتی این میوه در طب سنتی به عنوان یکی از درمان های اسهال و اسهال خونی شناخته می شود. از خواص زغال اخته در طب سنتی میشه به همین خاصیت درمانی اسهال اشاره کرد. خاصیت منقبض کنندگی این میوه باعث شده که ازش برای درمان دردهای شکمی، تب و وبا استفاده بشه.
بیشتر بخوانید: علل و علائم انواع اسهال و روش های درمان خانگی سریع
خواص زغال اخته برای سلامت کبد
خاصیت آنتی اکسیدانی آنتوسیانین موجود در زغال اخته، به پاکسازی کبد چرب خیلی کمک می‌کنه. مصرف مرتب زغال اخته به مدت ۳ تا ۴ هفته به بهبود فیبروز کبدی کمک می‌کنه. البته خیلی با قطعیت نمیشه به این مورد اشاره کرد و باید تحقیقات بیشتری صورت بگیره.
بیشتر بخوانید: بهترین و بدترین مواد غذایی برای پاکسازی کبد چرب
فواید زغال اخته برای بینایی و چشم
توی زغال اخته یه ماده‌ای به اسم «آنتوسیانین» هست که حسابی از چشم‌ها محافظت می‌کنه. این ماده با خاصیت آنتی‌اکسیدانی خودش، جریان خون رو توی مویرگ‌های چشم بهتر می‌کنه و باعث میشه چشم راحت‌تر با تغییرات نور کنار بیاد. از همه بهتر اینکه اگه زغال اخته رو توی رژیم‌تون داشته باشید، می‌تونید خطر درست شدن مشکلات چشمی سن بالا مثل آب مروارید یا شب‌کوری رو خیلی کمتر کنید.
فواید زغال اخته برای لاغری
زغال اخته خاصیت چربی‌سوزی داره و همین باعث میشه چربی توی بدن کمتر جمع بشه. از طرفی، سطح انسولین رو هم توی بدن متعادل می‌کنه. تازه، این میوه به تمیز شدن روده کمک می‌کنه و سموم رو هم از بدن می‌فرسته بیرون.
درمان بی خوابی و تنظیم خواب با زغال اخته
توی زغال اخته یه ماده‌ای به اسم «ملاتونین» هست که کمک می‌کنه ساعت خواب‌تون منظم‌تر بشه و کیفیت خواب‌تون هم بره بالا. کسایی که به هر دلیلی بی‌خوابی می‌کشن یا خوابشون سبک و بی‌کیفیته، اگه این میوه رو بذارن توی برنامه غذایی‌شون، می‌تونن خواب خیلی بهتری رو تجربه کنن.
بیشتر بخوانید: بهترین راه های طبیعی افزایش ترشح هورمون ملاتونین
خواص زغال اخته در پیشگیری از سرطان
بررسی‌های آزمایشگاهی نشون داده مصرف زغال اخته می‌تونه جلوی بعضی سرطان‌ها مثل ریه، کولون، پوست و حتی پروستات رو تا حد زیادی بگیره. این اثر بیشتر به خاطر خاصیت آنتی‌اکسیدانی و ضدالتهابی زغال اخته ست که با آسیب‌های سلولی و التهاب مبارزه می‌کنه.
فواید خوردن زغال اخته در دوران بارداری
خیلی از خانم‌های باردار توی این دوران با مشکل یبوست روبه‌رو میشن. زغال اخته می‌تونه کمک کنه این مشکل کمتر پیش بیاد. فقط یادتون باشه توی خوردنش افراط نکنید و اگه لازم شد، حتما با پزشک‌تون هم برای درمان یبوست بارداری مشورت کنید.
خواص زغال اخته در دوران شیردهی
از خواص زغال اخته میشه به تاثیر اون در دوران شیردهی اشاره کرد. از اونجایی که زغال اخته سرشار از مواد معدنی، کربوهیدرات، ویتامین و مواد معدنی مفیده، خوردنش در دوران شیردهی می‌تونه برای مادر خیلی مفید باشه.
فواید زغال اخته برای پوست
زغال اخته پر از ویتامین C هست و به خاطر همین می‌تونه با کمک به کلاژن‌سازی، پوست رو شاداب‌تر و روشن‌تر کنه و چین‌وچروک‌ها رو کم کنه. از اون طرف، خاصیت آنتی‌اکسیدانی‌ش هم باعث میشه پوست طراوتش رو حفظ کنه و جلوی پیر شدن زودرس رو بگیره.
درمان عفونت روده با زغال اخته
طبق آزمایش‌ها، خوردن خود زغال اخته یا حتی عصاره‌ش می‌تونه تو درمان عفونت روده مؤثر باشه. بعضی محقق‌ها میگن زغال اخته جلوی تکثیر ویروس و پیشرفتش رو می‌گیره، بعضی دیگه هم معتقدن که این میوه باعث میشه گیرنده‌های ویروس توی بدن خراب بشه. نتیجه‌ش اینه که فعالیت ویروس کم میشه و کم‌کم از بین میره.
خواص زغال اخته برای پیشگیری از پوسیدگی دندان
با خوردن زغال اخته میشه جلوی چسبیدن باکتری‌ها به دندون رو گرفت. اینطوری احتمال جمع شدن پلاک روی دندون‌ها کمتر میشه و در نتیجه پوسیدگی هم سخت‌تر پیش میاد. فقط حواستون باشه زغال اخته رو به شکل طبیعی (تازه یا خشک) بخورید و مطمئن باشید که قند اضافه نداره.
بیشتر بخوانید: روش های پیشگیری از پوسیدگی دندان
کاهش تب با زغال اخته
برای پایین آوردن تب و کم کردن اثراتش، می‌تونید زغال اخته رو بذارید توی برنامه غذایی‌تون. خواص زغال اخته باعث میشه بدن ویتامین‌ها و مواد معدنی لازم رو بگیره و توی دوران تب، قوی‌تر باهاش کنار بیاد. تازه، این میوه هم به خنک شدن بدن کمک می‌کنه و هم انرژی از دست‌رفته رو تا حدی برمی‌گردونه.
خواص زغال اخته در درمان عفونت ادراری
خواص زغال اخته توی درمان عفونت ادراری واقعاً به کار میاد، چون ترکیبات خاصی داره که مانع چسبیدن باکتری‌ها (به‌خصوص E. coli) به دیواره مجرای ادرار میشه. این یعنی باکتری‌ها سخت‌تر می‌تونن اونجا لونه کنن و عفونت شکل بگیره یا دوباره برگرده.
از طرفی، ویتامین C و آنتی‌اکسیدان‌های موجود توی زغال اخته هم سیستم ایمنی رو تقویت می‌کنه و به پاکسازی و کاهش التهاب کمک می‌کنه. البته بهتره این رو به شکل طبیعی و بدون شکر اضافه مصرف کنید تا بیشترین فایده رو بگیرید.
خواص زغال اخته برای کلیه
خواص زغال اخته برای کلیه بیشتر به خاطر خاصیت پاک‌کنندگی و ضدباکتریایی‌شه. ترکیبات فعالش کمک می‌کنن باکتری‌ها توی مجاری ادراری و کلیه‌ها جا خوش نکنن و همین باعث میشه از عفونت و التهاب جلوگیری بشه. از طرف دیگه، آنتی‌اکسیدان‌ها و ویتامین C موجود توی زغال اخته به بهبود عملکرد کلیه و دفع بهتر سموم کمک می‌کنن. حتی مصرف منظم و طبیعی زغال اخته می‌تونه ریسک تشکیل بعضی سنگ‌های کلیه رو کمتر کنه، چون تعادل اسیدیته ادرار رو تا حدی تنظیم می‌کنه.
فواید زغال اخته برای کم خونی
زغال اخته به خاطر داشتن ویتامین C بالا می‌تونه جذب آهن از غذا رو بیشتر کنه و این برای کسایی که کم‌خونی ناشی از فقر آهن دارن خیلی مهمه. علاوه بر این، آنتی‌اکسیدان‌ها و مواد مغذی موجودش به بهبود گردش خون کمک می‌کنن و خستگی و بی‌حالی ناشی از کم‌خونی رو کمتر می‌کنن. البته خودش آهن زیادی نداره، ولی وقتی کنار منابع آهن مثل گوشت قرمز، عدس یا اسفناج مصرف بشه، اثرش روی جذب آهن چند برابر میشه و برای درمان کم خونی مفیده.
خواص زغال اخته برای مردان
زغال اخته به مردها فقط به تقویت سیستم ایمنی یا کمک به سلامت قلب کمک نمی‌کنه، بلکه روی عملکرد جنسی و باروری هم اثر داره. خواص زغال اخته برای اسپرم مردان به‌طور خاص شامل افزایش کیفیت، تحرک و حفاظت از اسپرم‌ها در برابر آسیب رادیکال‌های آزاد میشه.
این ترکیبات آنتی‌اکسیدانی و ویتامین C باعث میشن سلول‌های تولیدکننده اسپرم سالم‌تر بمونن و گردش خون بهتر در اندام‌های تناسلی شکل بگیره، که در نهایت می‌تونه شانس باروری رو بالاتر ببره.
خواص زغال اخته برای زنان
خوردن زغال اخته برای زنان همونطور که قبلا گفته شد، در دوران بارداری و شیردهی می‌تونه اثرات مثبتی داشته باشه؛ مثل کمک به کاهش علائم یبوست، تقویت سیستم ایمنی و تأمین بخشی از نیاز بدن به ویتامین‌ها. اما این فواید فقط محدود به این دو مورد نیست.
این میوه با داشتن آنتی‌اکسیدان‌های قوی به سلامت پوست، تنظیم فشار خون، پیشگیری از عفونت‌های ادراری و حتی پشتیبانی از سلامت قلب زنان کمک می‌کنه. مصرف منظمش هم می‌تونه در کنترل وزن و بهبود سطح انرژی نقش داشته باشه.
خواص زغال اخته تازه و خشک شبیه هم هست؟
خواص زغال اخته تازه و خشک در بعضی بخش‌ها شبیه هم هست، چون هر دو منبع خوبی از ویتامین C، آنتی‌اکسیدان‌ها و فیبر به حساب میان؛ اما تفاوت اصلیشون توی غلظت مواد مغذی و مقدار قند طبیعی‌شونه. زغال اخته تازه آب بیشتری داره و قند کمتری وارد بدن می‌کنه، در حالی که خواص زغال اخته خشک شده به خاطر غلظت بالاتر مواد فعالش قوی‌تره، ولی معمولاً کالری و قند بیشتری هم داره.
تازه برای کسانی که می‌خوان مصرف قند رو کنترل کنن، نوع تازه انتخاب بهتریه، اما نوع خشک برای ذخیره طولانی‌مدت یا استفاده به‌عنوان تنقلات مغذی کاربرد بیشتری داره.
مضرات احتمالی زغال اخته
برای افراد عادی خوردن به اندازه ۱/۲ لیوان از زغال اخته در روز، مشکلی نداره. ولی اگر در مصرف آن زیاده روی کنید، ممکنه عوارض و مضرات احتمالی آن، دامن شما رو بگیره:
تداخل دارویی
اگه از داروهای ضد انعقاد خون مثل «وارفارین» استفاده می‌کنید، تو خوردن زغال اخته حواستون رو جمع کنید. چون ممکنه یکی از عوارضش برای این دسته از افراد، بیشتر شدن خطر خونریزی باشه. بهتره قبل از زیاد خوردنش با دکترتون هماهنگ کنید که خیالتون راحت باشه.
وجود اسید در زغال اخته
چون زغال اخته اسیدیته بالایی داره، اگه زیادی بخوریدش ممکنه حالت تهوع یا حتی استفراغ سراغتون بیاد. اگه این اتفاق افتاد، بهتره خوردنش رو قطع کنید و اگه اوضاع خوب نشد، حتما سراغ دکتر برید.
قند و کالری بالا در نوع خشک‌شده زغال اخته
وقتی زغال اخته رو خشک می‌کنن، آبش میره و قند و مواد مغذی‌اش غلیظ‌تر میشه. نتیجه اینه که هر مشت کوچیکش قند و کالری بیشتری نسبت به نوع تازه داره. برای کسایی که دیابت دارن یا باید حواسشون به کالری باشه، خوردن زیادش می‌تونه مشکل‌ساز بشه.
ایجاد مشکلات گوارشی در مصرف زیاد زغال اخته
زغال اخته فیبر بالایی داره و اگه به‌یکباره مقدار زیادی خورده بشه، ممکنه باعث دل‌پیچه، نفخ یا حتی اسهال بشه. این موضوع برای افرادی که دستگاه گوارش حساسی دارن شایع‌تره.
بهترین روش ها و نحوه مصرف زغال اخته
زغال اخته رو میشه به شکل‌های مختلف و با توجه به ذائقه‌تون خورد. فقط قبل از هر کاری، حتما خوب بشوریدشون که تمیز و آماده باشن.
- زغال اخته تازه: می‌تونید بعد از شستن، چه با نمک چه بدون نمک، همون‌جوری تازه و خوشمزه بخورید.
- زغال اخته خشک: اگه خشک‌شون کنید، می‌تونید تو طول سال از طعمش لذت ببرید، مخصوصاً وقتایی که تازه‌ش پیدا نمیشه.
- زغال اخته فریزری: بعد از شستن و آبکش کردن، بذارید آب اضافی‌شون بره، بعد داخل کیسه فریزری بریزید و بذارید فریزر. اینطوری هر وقت هوس کردید در دسترسه.
- آب زغال اخته: اول حدود ۵ دقیقه تو آب سرد بخیسونیدشون. بعد بریزید تو قابلمه و نیم ساعت بذارید روی حرارت. وقتی خنک شد، با گوشت‌کوب له کنید و از صافی ردش کنید. حاصلش میشه یه آب زغال اخته خوش‌رنگ و خوش‌طعم.
- دمنوش زغال اخته: تازه باشه، خشک باشه یا حتی فریزری، فرقی نداره. چند تا دونه‌ش رو ۱۰ دقیقه بجوشونید، بعد صافش کنید و با قاشق له کنید. کمی عسل و دارچین بهش اضافه کنید و بذارید ۱۰ دقیقه روی بخار کتری دم بکشه. بعد هم جرعه‌جرعه نوش جان کنید.
- مربای زغال اخته: یکی از محبوب‌ترین روش‌هاست. مربای زغال اخته رو درستش کنید که تو همه فصل‌ها دم دست باشه و هر وقت خواستید، صبحونه‌تون رو خاص‌تر کنه.
- سس زغال اخته: برای خوشمزه‌تر کردن بستنی، کیک یا هر خوراکی دیگه، کافیه هسته‌ها رو جدا کنید، پوره‌ش رو با آب پرتقال و کمی شکر بپزید، و سس خوشرنگتون آماده‌ست.
- رب زغال اخته: رب زغال اخته برای طعم دادن به غذاهایی مثل انواع خورشت و خوراک یک گزینه عالی و خوشمزه‌ست.
نکات مهم در مورد مصرف زغال اخته و خواص آن
- زغال اخته به خاطر مقدار بالای ویتامین C و آنتی‌اکسیدان‌های قدرتمندش، می‌تونه سیستم ایمنی رو تقویت کنه و جلوی آسیب رادیکال‌های آزاد به سلول‌ها رو بگیره.
- وجود ترکیبات ضدباکتری و ضدالتهابی در زغال اخته باعث میشه مصرف منظمش به کاهش احتمال ابتلا به عفونت‌های ادراری، مخصوصاً در خانم‌ها، کمک کنه.
- فیبر بالای موجود در زغال اخته، حرکت روده رو بهتر می‌کنه و به هضم غذا، پیشگیری از یبوست و همچنین کنترل وزن کمک زیادی می‌کنه.
- به خاطر اسیدیته بالا، خوردن زیاد زغال اخته می‌تونه منجر به تهوع، سوزش معده یا حتی استفراغ در بعضی افراد بشه.
- وقتی زغال اخته خشک میشه، قند و کالریش متمرکزتر میشه و برای افرادی که دیابت دارن یا رژیم کالری‌محدود دارن باید با احتیاط مصرف بشه.
- مصرف زغال اخته همراه با داروهای ضدانعقاد خون مثل وارفارین ممکنه خطر خونریزی رو بیشتر کنه و نیاز به مشورت با پزشک داره.
- زغال اخته رو می‌تونید در انتهای فصل تابستان تهیه کنید و به روش های مختلف آن را در بقیه فصول سال هم استفاده کنید. اما فراموش نکنید که خواص و فواید زغال اخته تازه بیشتره.
- بهتره از روش‌های خانگی برای درست کردن عصاره زغال اخته، مربا، سس و ترشی زغال اخته استفاده کنید تا از سلامتش مطمئن باشید.
سوالات متداول در فواید و مضرات زغال اخته
زغال اخته برای دیابت خوبه یا بده؟
زغال اخته تازه به خاطر قند پایین و فیبر بالا می‌تونه به کنترل قند خون کمک کنه، ولی وقتی خشک میشه، میزان قند و کالریش به‌طور قابل توجهی افزایش پیدا می‌کنه. برای افراد دیابتی، نوع تازه‌ش می‌تونه انتخاب بهتری باشه، اما باز هم باید میزان مصرف کنترل بشه و همراه با آزمایش و نظر پزشک باشه.
آیا زغال اخته می‌تونه واقعاً از عفونت ادراری جلوگیری کنه؟
بله، تا حدی می‌تونه کمک‌کننده باشه. ترکیب‌های خاصی به نام پروآنتوسیانیدین‌ها در زغال اخته وجود داره که مانع چسبیدن باکتری‌ها به دیواره مجاری ادراری میشه. این اثر بیشتر در مصرف منظم و در کنار رعایت بهداشت و نوشیدن آب کافی دیده میشه، ولی جای درمان پزشکی رو نمی‌گیره.
خوردن زیاد زغال اخته چه ضررهایی ممکنه داشته باشه؟
زیاده‌روی در خوردن زغال اخته به خاطر اسیدیته بالا می‌تونه باعث سوزش معده، تهوع یا حتی استفراغ بشه. فیبر زیادش هم اگر ناگهانی و زیاد وارد رژیم بشه، ممکنه باعث دل‌پیچه و اسهال بشه. برای کسایی که داروهای ضدانعقاد خون مصرف می‌کنن، خطر خونریزی هم از عوارض احتمالیه، پس مصرف باید متعادل و با نظر پزشک باشه.
منبع: healthbenefitstimes