مسافرت در ماه رمضان چه حکمی دارد؟ در میان مسلمانان، ماه رمضان به عنوان پربرکت‌ترین ماه قمری شناخته می‌شود و دلیل آن هم نزول قرآن در این ماه است. ماه رمضان به ماه مهمانی خدا هم معروف است و در طول آن، مسلمانان موظف به انجام برخی تکالیف دینی و مذهبی هستند. علاوه بر مستحباتی که طی این ماه بجا آوردن آن‌ها توصیه شده، انجام برخی کارها مکروه و برخی دیگر واجب است. در کنار نماز خواندن، روزه گرفتن در این ماه جزو واجبات دینی است و عوامل مختلفی بر آن موثر است. یکی از این کارها، مسافرت کردن در ماه رمضان است. اما احکام مسافرت در ماه رمضان چیست؟ آیا می‌توان برای روزه نگرفتن به مسافرت رفت؟ اگر در ماه رمضان قصد ایرانگردی دارید می‌دانید حکم روزه مسافر و حد ترخص آن چیست؟ ما در این مقاله از مجله کوروش به احکام مسافرت در ماه رمضان و هر آنچه باید در این مورد بدانید، می‌پردازیم. با سرویس سبک زندگی همراه باشید.
به چه کسی مسافر گفته می‌شود؟
قبل از اینکه درباره احکام مسافرت در ماه رمضان بدانید، بهتر است درباره اینکه مسافر کیست و تعریف آن در دین چیست، بدانید. بر اساس نظر شرع، مسافر کسی است که شرایط خاصی را برای سفر داشته باشد و در این صورت نماز فرد، شکسته و احکام مسافر در مورد آن صدق می‌کند. اگر فرد شرایط زیر را داشته باشد، مسافر به حساب می‌آید:
۱- مجموع مسافت رفت و برگشت فرد، نباید کمتر از ۸ فرسخ یعنی ۴۳ کیلومتر باشد، به عبارت دیگر فاصله مبدأ و مقصد حداقل باید ۲۱/۵ کیلومتر باشد.
۲- قبل از شروع سفر، فرد باید قصد پیمودن حداقل ۸ فرسخ را داشته باشد.
۳- قبل از خارج شدن از حد ترخص، از تصمیم پیمودن ۸ فرسخ پشیمان نشود.
۴- سفرش در حین پیمودن مسافت شرعی، با رسیدن به وطن یا مکانی که قصد اقامت ۱۰ روزه در آنجا دارد، قطع نشود.
۵- سفر فرد مسافر، مشکلات شرعی از جمله قصد برای انجام کار حرام را دارا نباشد.
۶- مسافر به صورت کلی در سفر نباشد مثل: مردم عشایر و …
۷- شغل مسافر، سفر کردن نباشد مثل رانندگان بین شهری یا شغل وی در شهر دیگری قرار نداشته باشد.
۸-مسافر باید حد ترخص را رد کند.
حد ترخص چیست؟
احتمالا در مورد احکام مربوط به روزه، دو اصطلاح «مسافت شرعی» و «حَدِّ تَرَخُّص» را زیاد شنیده باشید. این اصطلاحات، عنوان فقهی هستند که احکام خاص خود را دارند. مانند این که اگر روزه داری به قصد رسیدن یا عبور از مسافت شرعی از حد ترخص گذشت حکم روزه از او برداشته شده و روزه‌اش باطل می شود. مراجع دینی در مورد حد ترخص معمولا احکام مشابهی دارند.
به بیان ساده مسافت شرعی یعنی فرد، از وطن یا جایی که قصد اقامت ۱۰ روز یا بیشتر را دارد به اندازه‌ای دور شود که صدای اذان شهر را نشنود و دیوارهای شهر را نبیند. همان طور که گفتیم مراجع تقلید در مورد تعیین مقدار ۸ فرسخ اختلاف نظر دارند، که مشهور آن حداقل ۴۱ و حداکثر ۴۵ کیلومتر است. گفتنی است که ابتدای مسافت مذکور، از آخرین منازل مسکونی شهر محاسبه می‌شود.
البته کسی که قصد سفر به مسافت شرعی و یا بیش از آن را دارد وقتی نمازش شکسته و حکم روزه از او برداشته می‌شود که به حد ترخص برسد و از آن عبور کند. کسی که قصد سفر به مسافت شرعی را ندارد مثلا تصمیم دارد تا ۱۹ کیلومتری شهر خود برود یا قصد دارد که مثلا به ۳۵ کیلومتری شهر خود سفر کند، اما هنوز در شهر است و یا به حد ترخص نرسیده است؛ حق ندارد و نباید نماز را شکسته بخواند یا کاری انجام دهد که روزه اش باطل شود.
روزه مسافر در ماه رمضان به چه شرایطی بستگی دارد؟
حکم روزه مسافر در ماه رمضان به شرایط سفر بستگی دارد. یعنی کسی که در طول این ماه سفر می‌کند، در صورتی‌که نمازش شکسته شود، روزه هم لازم نیست بگیرد. البته فرد باید در برنامه‌ریزی سفر خود به مواردی که در ادامه می‌آید، توجه داشته باشد تا روزه‌اش صحیح باشد:
۱. مسافر باید سفر خود را در ماه رمضان بعد از ظهر شروع کند، یعنی بعد از ظهر از مبدا خود (وطن، جایی که قصد اقامت ۱۰ روزه در آن جا را دارد) خارج شود.
۲. مسافر باید سفرش در ماه رمضان پیش از ظهر تمام شود، یعنی پیش از ظهر به مقصد خود (وطن- جایی که قصد اقامت ۱۰ روزه در آن جا را دارد) برسد.
۳. اگر مسافر بعد از ظهر به مقصد خود برسد، چنانچه ظهر در جایی که نمازش کامل است، نبوده باشد، روزه‌اش باطل است.
۴. اگر مسافر پیش از ظهر به مقصد خود برسد، چنانچه کاری که روزه را باطل می‌کند (مبطلات روزه) را انجام نداده باشد، روزه خود را به اتمام می‌رساند و روزه‌اش صحیح است.
۵. اگر مسافر پیش از ظهر به مقصد رسیده باشد، ولی در حین سفر، کارهای باطل کننده روزه را انجام داده باشد، روزه‌اش باطل است، البته در این صورت فرد فقط باید قضای روزه خود را بجا آورد. نیازی به کفاره نیست.
۶. در حالت کلی مسافرت در ماه رمضان اشکال شرعی ندارد ولی سفری که برای فرار از روزه باشد مکروه است؛ یعنی بهتر است که انجام نشود.
۷. تنها حالتی که مسافر شرعی می‌تواند در سفرش روزه بگیرد این است که فرد، روزه در سفر را نذر کرده باشد.
۸. اگر غیر از روزه ماه رمضان روزه معین دیگرى بر انسان واجب باشد، اگر به خاطر بجا آوردن حقّ الناس باشد (مثل این که موظف شده باشد که روز معینى را روزه بگیرد) نمى‌تواند در آن روز مسافرت کند.
۹. اگر نذر کند روزه بگیرد و روز آن را معین نکند، نمى‌تواند آن را در سفر بجا آورد. اما اگر نذر کند که روز معینى را در سفر روزه بگیرد، باید آن را در سفر بجا آورد و اگر نذر کند روز معینى را، چه مسافر باشد یا نباشد روزه بگیرد، باید آن روز را اگرچه مسافر باشد، روزه بگیرد.
۱۰. کسى که نمى‌داند روزه مسافر باطل است، اگر در سفر روزه بگیرد و در بین روز مسئله را بفهمد، روزه‌اش باطل مى‌شود و اگر تا مغرب نفهمد روزه‌اش صحیح است.
۱۱. اگر فراموش کند که مسافر است، یا فراموش کند که روزه مسافر باطل است و در سفر روزه بگیرد، روزه او باطل است.
در چه صورت مسافر باید کفاره بدهد؟
اگر مسافر در ماه رمضان قبل از ظهر مسافرت خود را شروع کند، روزه‌اش باطل است؛ ولی قبل از رسیدن به حد ترخص نمی‌تواند افطار کند و اگر قبل از رسیدن به حد ترخص افطار کرد، کفاره افطار عمدی روزه ماه رمضان بر او واجب می‌شود.
کفاره افطار عمدی روزه ماه رمضان عبارت است از غذا دادن به ۶۰ فقیر یا ۲ ماه (معادل ۶۰ روز) روزه گرفتن که باید یک ماه تمام آن و حداقل یک روز از ماه دوم آن پی‌در‌پی باشد و اگر بقیه ماه دوم پی‌در‌پی نباشد، اشکال ندارد.
سوالات متداول
مسافرت در ماه رمضان برای فرار از روزه چه حکمی دارد؟
سفری که برای فرار از روزه باشد مکروه است؛ یعنی بهتر است که انجام نشود.
اگر روزه دار بعد از ظهر مسافرت کند، روزه‌اش چگونه است؟
مسافر باید سفر خود را در ماه رمضان بعد از ظهر شروع کند، یعنی بعد از ظهر از مبدا خود (وطن، جایی که قصد اقامت ۱۰ روزه در آن جا را دارد) خارج شود. همچنین اگر مسافر بعد از ظهر به مقصد خود برسد، چنانچه ظهر در جایی که نمازش کامل است، نبوده باشد، روزه‌اش باطل است.
اگر روزه دار قبل از ظهر مسافرت کند، روزه‌اش چگونه است؟
اگر مسافر قبل از ظهر مسافرت خود را شروع کند، روزه‌اش باطل است؛ ولی قبل از رسیدن به حد ترخص نمی‌تواند افطار کند و اگر قبل از رسیدن به حد ترخص افطار کرد، کفاره افطار عمدی روزه ماه رمضان بر او واجب می‌شود.
