طیف وسیعی از انواع برنج ایرانی وجود دارند که هر یک خصوصیات و ویژگی‌های منحصر به فرد خود را دارند. در حال حاضر که محدوده قیمتی برنجهای ایرانی و خارجی در سطح تقریبا نزدیکی با هم قرار گرفته‌اند، بسیاری از خانواده‌های ایرانی ترجیح می‌دهند برنجهای باکیفیت ایرانی را خریداری کنند. اما پیش از خرید برنج ایرانی، بهتر است در مورد ویژگی‌ها و تفاوت این برنج‌ها بیشتر بدانید. ما در این مقاله از سرویس زندگی در مجله کوروش به بررسی تفاوت انواع برنج ایرانی، اسامی برنجهای ایرانی و خصوصیات آنها و مقایسه انواع برنج ایرانی با یکدیگر می‌پردازیم تا با دید بازتری برنج مصرفی خود را انتخاب کنید.
تقسیم بندی انواع برنج ایرانی
برنجهای ایرانی بسته به ملاک‌های مختلف، دسته‌بندی‌های متفاوتی دارند. تفاوت انواع برنج ایرانی در متفاوت بودن همین ویژگی‌ها است.
تفاوت انواع برنج ایرانی از نظر ظاهری
شکل ظاهری برنج‌ها، اندازه دانه، بلند یا کوتاه بودن برنج‌ها یکی از فاکتورها‌ی مهم است و برخی افراد بر این اساس برنج خود را انتخاب می‌کنند. انواع برنج ایرانی از لحاظ ظاهری و اندازه دانه‌ها، به ۳ دسته برنج دانه بلند، برنج دانه متوسط و برنج دانه کوتاه تقسیم می‌شوند. در برنجهای دانه بلند معمولا طول دانه برنج، ۳ تا ۴ برابر عرض دانه است.
برنج دانه متوسط کوتاه‌تر از برنج دانه بلند است و برنج دانه کوتاه هم همان‌طور که از اسمش پیداست، کوتاه‌ترین قد را دارد و بعد از پخت هم معمولا دانه‌ها به هم می‌چسبند. به همین خاطر هم برنجهای دانه کوتاه مشتریان کمتری دارند ولی این به معنای پایین بودن کیفیت با عطر و طعم آنها نیست.
تفاوت انواع برنج ایرانی از نظر بافت و پخت
بعد از پخت برنج، ظاهر برنج و حتی طعم و عطر آن ممکن است متفاوت باشد. بافتی که برنج بعد از پخت پیدا می‌کند یکی از مهم‌ترین وجوه تمایز انواع برنج ایرانی است. این بافت بر اساس میزان نشاسته موجود در برنج‌ها، متفاوت خواهد بود. «برنجهای چسبنده یا شیرین» از انواع برنج تهیه و فرآوری شده در قاره آسیا هستند که عموما از آنها در تهیه آرد برنج استفاده می‌شد یا با آنها می‌توان غذاهای سنتی و دسر هم درست کرد.
از نظر بافت نوع دیگری از برنج با نام «برنج نیم‌پخته» هم وجود دارد که در این نوع برنج‌ها، قبل از آسیاب کردن برنج، دانه‌ها تحت فشار بخار نیم‌پز و نشاسته آنها شکل ژلاتینی به خود می‌گیرند. این برنج‌ها در هنگام پخت، بافت نرم و سبکی دارند.
تفاوت انواع برنج ایرانی از نظر رنگ
انواع برنج ایرانی رنگ‌های مختلفی دارند که همین موضوع باعث تفاوت در خواص و نوع برنج ایرانی می‌شود. برنج در اصل به محض برداشت دارای رنگ قهوه‌ای است و بعد از برداشتن سبوس به رنگ سفید درمی‌آید. اما وجود رنگدانه‌های مختلف در دانه‌های برنج باعث تفاوت در رنگ آنها نیز خواهد شد. برنج‌ها از نظر رنگ به انواع زیر تقسیم می‌شوند:
برنج سفید: در این برنج، سبوس و جوانه از دانه جدا می‌شوند. به برنج سفید، برنج آسیاب شده هم می‌گویند.
برنج قهوه‌ای: برنج قهوه‌ای از برنجهای کم‌کالری و پرخاصیت است که رنگ آن قهوه‌ای است و پوست خارجی ندارد اما دارای سبوس و جوانه است. این برنج به زمان بیشتری برای پخت نیاز دارد و خواص و فواید برنج قهوه‌ای هم بیشتر از برنج سفید است.
برنج سیاه: این برنج که با عنوان «برنج ممنوعه» هم شناخته می‌شود، رنگ بنفش تیره مایل به سیاه دارد و بعد از پخت هم کمی بافت چسبنده می‌گیرد. خواص و فواید برنج سیاه هم بسیار زیاد است و به همین خاطر هم طرفداران بسیاری دارد.
برنج وحشی: برنج وحشی زیرشاخه گندمیان است و بافت سخت‌تر و پخت طولانی‌تری نسبت به انواع برنج دارد. این برنج سرشار از خواص مفید است و جزو پرمصرف‌ترین غلات در آمریکا به حساب می‌آید.
انواع برنج ایرانی از نظر عطر و طعم
مزه و بوی خوش برنج از ملاک‌های دیگر برای انتخاب برنج ایرانی است. هنوز هم خیلی‌ها اولویت اول خودشان را به جای ظاهر برنج، روی طعم و عطر آن قرار می‌دهند. در این موارد نیازی نیست حتما برنج شکل مجلسی داشته باشد، همین که برنج خوش‌طعم و خوش‌عطر باشد، برای خریداران کافی است.
تفاوت انواع برنج ایرانی از نظر قیمت
مورد مهم دیگر، در تفاوت انواع برنج ایرانی بحث قیمت برنج است. طبیعتا بودجه‌ای که صرف خرید برنج می‌شود، باید متعادل و به‌صرفه باشد. حتی این تصور که برنج ایرانی، قیمت بالایی دارد گاهی اوقات مشتری را از خریداری کردن برنج ایرانی منصرف می‌کند. اما بهتر است بدانید که در میان برنجهای ایرانی هم می‌توانید نمونه‌‌هایی با کیفیت‌تر از برنجهای خارجی ولی با قیمت مناسب‌تر پیدا کنید. پس به صِرف قیمت بالای برنج ایرانی، اقدام به خریداری کردن برنجهای خارجی نکنید.
مقایسه تفاوت‌های انواع برنج ایرانی
انواع مختلفی از برنج‌ها با تفاوت در خصوصیاتی که در بالا به آنها اشاره شده در ایران کشت و فرآوری می‌شوند که معمولا در دسته‌بندی‌های دیگری قرار می‌گیرند. گونه‌های مختلف برنج ایرانی در ۴ گروه اصلی جای می‌گیرند. این گروه‌ها شامل موارد زیر می‌شود:
برنج صدری
برنج طارم
برنج گرد
برنج پرمحصول
اسامی انواع برنج ایرانی
برنج هاشمی
برنج هاشمی از معروف‌ترین برنجهای ایرانی است که اولین بار از سال ۱۳۷۸ در گیلان و مازندران کشت شد. کاشف این برنج شخصی به نام «یوسف هاشمی» است و به همین خاطر هم این برنج یا نام «هاشمی» شناخته می‌شود. برنج هاشمی جزو برنجهای دانه بلند ایرانی است و رنگ آن سفید متمایل به کرمی است. کیفیت این برنج در حد عالی و عطر و طعم آن هم بسیار خوشبو و خوشمزه است. این برنج بعد از پخت به هم نمی‌چسبد.
برنج علی کاظمی
برنج «علی کاظمی» جزو رقبای برنج هاشمی است و در صومعه سرا و فومن کشت می‌شود. این برنج نخستین بار توسط فردی به نام علی کاظمی کشف شد. این برنج هم جزو برنجهای دانه‌بلند ایرانی است و ارتفاع آن بعد از پخت به ۶/۱۱ میلی‌متر هم می‌رسد. قیمت مناسب برنج علی کاظمی نسبت به سایر برنج‌ها آن را به یکی از پرفروش‌ترین برنجهای ایرانی تبدیل کرده است.
برنج شیرودی
برنج شیرودی از انواع برنج ایرانی با کیفیت است. برنج شیرودی علاوه بر کیفیت بالایی که در پخت دارد، قیمت آن هم مناسب است. به همین دلیل معمولا در بسیاری از مراسم و نذری‌ها، مصرف رستوران‌ها و ادارات از برنج شیرودی برای پخت برنج آبکش مجلسی استفاده می‌شود. برنج شیرودی شمال در مقایسه با انواع دیگر برنج ایرانی از کیفیت پخت بسیار بالاتری برخوردار است و با طارم هاشمی مقایسه می‌شود.
برنج کوهسار
این برنج ایرانی در مناطق سردسیر مازندران کشت می‌شود و به سرما مقاومت بیشتری نشان می‌دهد. برنج «کوهسار» جزو «برنجهای زودرس» به حساب می‌آید و با دوره رشد، ۶۵ روز از نشاکاری تا برداشت آن طول می‌کشد.
برنج فجر
طارم و فجر برنج‌هایی با خصوصیات مشابه هستند. برنج «فجر» از سال ۱۳۷۷ در مزارع برنج مازندران کاشته شد. دانه این برنج متوسط بوده و رنگ سفید و اندکی کدر دارد. برنج فجر جزو برنجهای اصلاح‌نژاد شده عطردار است.
برنج صدری
برنج «صدری» از محبوب‌ترین و باکیفیت‌ترین برنجهای ایرانی است که در گیلان کشت می‌شود. طول دانه‌های برنج صدری بعد از پخت به ۱۳ میلی‌متر هم می‌رسد و قبل از پخت حدود ۷ میلی‌متر است. برنج صدری دم سیاه، برنج صدری دم سفید و برنج صدری دم زرد، صدری دم سرخ، صدری سالاری، صدری شاه پسند، صدری حسن سرایی، صدری هاشمی، صدری علی کاظمی از گونه‌های مختلف برنج صدری به حساب می‌آیند.
برنج طارم
برنج «طارم» در مازندران کشت می‌شود و کمی کوتاه‌تر از برنج صدری است. این برنج هم انواع مختلفی دارد که شامل برنج سنگ طارم، طارم دیلمانی، موسی طارم، طارم رشتی، طارم سنگ جو، طارم امیری، اهلمی طارم، طارم محلی، طارم عطری و طارم هاشمی می‌شود.
برنج «طارم هاشمی» نسبت به «طارم عطری»، عطر و بوی کمتری دارد ولی طعم آنها تفاوت چندانی ندارد. برنج طارم هاشمی نسبت به طارم عطری بیشتر به اصطلاح «ری» می‌کند و قد می‌کشد. طارم هاشمی از ترکیب دو برنج طارم و هاشمی به دست می‌آید و بهترین برنج طارم برای مخلوط کردن با برنج هاشمی، برنج «سنگ طارم» است. این مخلوط کردن در زمان کشت انجام می‌شود نه بعد از برداشت محصول.
برنج بینام
این برنج اصالتا در رشت، کوچصفهان و آستانه اشرفیه گیلان کشت شد. برنج «بینام» عطر و بوی متوسطی دارد و رنگ آن هم کمی شفاف‌تر از صدری و طارم است. همچنین جزو برنجهای دانه کوتاه و گرد ایرانی است که قیمت نسبتا کمتری نسبت به دیگر انواع برنج ایرانی دارد.
برنج عنبربو
این برنج ایرانی در خوزستان، لرستان و فارس کشت می‌شود. عطر برنج «عنبربو» قوی است و طول دانه آن بعد از پخت به ۴/۱۱ میلی‌متر می‌رسد. عنبربو جزو برنجهای باکیفیت بازار است که در جنوب کشور شناخته‌شده‌تر است.
برنج کامفیروزی یا قصرالدشتی
برنج «کامفیروزی» اصالتا بومی استان فارس است و عطر متوسطی دارد. این برنج جزو برنجهای با طول دوره رشد تقریبا طولانی است و از کشت تا رشد و برداشت آن حدود ۱۵۰ روز طول می‌کشد. برنج کامفیروزی جزو برنجهای دانه متوسط است.
برنج گرده
اصالت برنج «گرده» به آمل برمی‌گردد و جزو برنجهای مقاوم به سرما است. این برنج در شرایط نامساعد جوی تاب‌آوری بالایی دارد و در مناطق کوهستانی کشت می‌شود.
برنج خزر
برنج «خزر» جزو برنجهای دانه بلند شمالی است که هم در گیلان و هم در مازندران کشت می‌شود. رنگ این برنج کدر و گچی است. برنج خزر عطر و طعم خاصی ندارد.
برنج حسنی
برنج «حسنی» در تالش کشت می‌شود و جزو برنجهای دانه متوسط است. برنج حسنی بعد از پخت، بافت چسبنده‌ای به خود می‌گیرد و برای تهیه نان برنجی، رشته خوشکار و … استفاده می‌شود.
برنج شمشیری یا برنج ندا
برنج «شمشیری» دانه سفید و شفافی دارد و جزو برنجهای دانه بلند است. البته عطر چندانی ندارد.
بیشتر بخوانید: تفاوت برنج کشت اول و دوم ایرانی چیست؟
انواع دیگر برنج ایرانی
برنجهای ایرانی دیگری هم وجود دارند که از طریق اصلاح نژادی و با نام‌های مختلف در حال کشت هستند. از میان این برنجهای ایرانی می‌توان به برنج سپید رود، برنج شفق، برنج کادوس، برنج درفک، برنج تیسا، برنج نعمت، برنج تابش، برنج بهار و برنج ساحل اشاره کرد.
همچنین برخی برنج‌ها بسته به مکان و منطقه جغرافیایی که در آن کشت و تولید می‌شوند، نام‌گذاری شده‌اند، مثل برنج زاینده‌رود، برنج کوهرنگ، برنج یاسوج، برنج چمپا، برنج چرام، برنج لنجان، برنج سرخه.
نکات خرید برنج ایرانی
در هنگام خرید برنج ایرانی به این نکته توجه کنید که برنجهای مرغوب ایرانی در ۴ یا نهایتاً ۷ محصول بهره‌برداری می‌شوند. برای خرید برنج ایرانی انواع برنج طارم، صدری دم سیاه، هاشمی،، عنبربو و … توصیه می‌شود.
سوالات متداول
بهترین برنج ایرانی کدام است؟
عوامل مختلفی بر تعیین عنوان بهترین برنج ایرانی موثر هستند که شامل عطر، طعم، خواص، کیفیت برنج قبل و بعد از پخت، ظاهر یکدست و … می‌شود. علاوه بر سلیقه، نوع نیاز و اولویت فرد بر انتخاب تاثیر گذار است و نمی‌توان برنج خاصی را با عنوان بهترین برنج ایرانی معرفی کرد. در حال حاضر برنج های دودی و برنج صدری دم سیاه جزو گران‌ترین برنج ایرانی محسوب می‌شود.
برنج ایرانی در کجا کشت می‌شود؟
بیشترین میزان برنج تولیدی در شهرهای شمالی و استان گلستان و مازندران است ولی در شهرهای دیگر مثل لرستان، خوزستان، فارس، اصفهان، کهگیلویه و بویراحمد هم برنج کشت می‌شود.
