سندرم نقص ایمنی اکتسابی (ایدز) یک بیماری مزمن و به‌صورت بالقوه تهدید کننده زندگی است که از طریق ویروس نقص ایمنی انسانی (HIV) ایجاد می‌شود. ویروس HIV با آسیب رساندن به سیستم ایمنی بدن، توانایی بدن برای مبارزه با عفونت و بیماری را مختل می‌کند. HIV یک عفونت مقاربتی (STI) است و از طریق تماس با خون آلوده یا از مادر به کودک در دوران بارداری، زایمان یا شیردهی منتقل می‌شود. در این مقاله از سرویس سلامت در مجله کوروش به علائم و راه های انتقال بیماری ایدز، راههای پیشگیری و هر آنچه باید درباره این بیماری بدانید، می‌پردازیم.
علائم بیماری ایدز در زنان و مردان
علائم HIV و ایدز بسته به مرحله عفونت متفاوت است.
عفونت اولیه (اچ آی وی حاد)
برخی افراد آلوده به HIV در عرض دو تا چهار هفته پس از ورود ویروس به بدن دچار بیماری شبیه آنفولانزا می‌شوند. این بیماری که به عنوان عفونت اولیه (حاد) HIV شناخته می‌شود، ممکن است چند هفته طول بکشد. علائم و نشانه‌های معمول این بیماری عبارتند از:
- تب
- متورم شدن غدد لنفاوی، مخصوصا در قسمت گردن
- سردرد
- دردهای عضلانی و مفاصل
- راش
- گلو درد و زخم‌های دردناک دهان
- کاهش وزن
- اسهال
- سرفه
- تعریق شبانه
این علائم می‌توانند به قدری خفیف باشند که حتی ممکن است متوجه آنها نشوید. با این حال، میزان ویروس در جریان خون (بار ویروسی) در این زمان بسیار زیاد است. در نتیجه، عفونت در طول عفونت اولیه راحت‌تر از مرحله بعدی گسترش می‌یابد.
عفونت نهفته بالینی (HIV مزمن)
در این مرحله از عفونت، HIV هنوز در بدن و گلبول‌های سفید وجود دارد. با این حال، بسیاری افراد ممکن است در این مدت هیچ علامت یا عفونتی از خود بروز ندهند و اگر درمان ضد رتروویروسی (ART) دریافت نکنند، احتمال دارد که این مرحله سال‌ها طول بکشد. از طرفی، برخی افراد خیلی زودتر به مرحله شدیدتر بیماری می‌رسند.
عفونت علامت دار HIV
همانطور که ویروس به تکثیر و از بین بردن سلول‌های ایمنی ادامه می‌دهد (سلول‌هایی در بدن که به مبارزه با میکروب‌ها کمک می‌کنند) ممکن است فرد دچار عفونت‌های خفیف یا علائم و نشانه‌های مزمن شود. علائم بیماری ایدز در این مرحله مانند:
- تب
- خستگی
- تورم غدد لنفاوی (اغلب یکی از اولین علائم عفونت HIV است)
- اسهال
- کاهش وزن
- عفونت قارچی دهان (برفک دهان)
- زونا (هرپس زوستر)
- پنومونی (ذات الریه یا سینه پهلو)
حرکت به سمت ابتلا به بیماری ایدز
به لطف درمان‌های ضد ویروسی بهتر، امروزه اکثر افراد مبتلا به HIV در ایالات متحده به ایدز (بیماری پیشرفته) مبتلا نمی‌شوند. اچ‌آی‌وی بدون درمان معمولا طی ۸ تا ۱۰ سال به ایدز تبدیل می‌شود. وقتی سیستم ایمنی بدن به شدت آسیب ببیند، فرد به ایدز مبتلا می‌شود. بنابراین احتمال ابتلا به عفونت‌ها یا سرطان‌های فرصت‌طلب بیشتر است؛ یعنی بیماری‌هایی که معمولا در فردی با سیستم ایمنی قوی منجر به بیماری نمی‌شوند. علائم و نشانه‌های برخی از این عفونت‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تعریق
- تب مکرر
- لرز
- اسهال مزمن و مداوم
- تورم غدد لنفاوی
- بروز لکه‌های سفید مداوم یا ضایعات غیرعادی روی زبان یا دهان
- خستگی مداوم و غیر قابل توضیح
- ضعف
- کاهش وزن
- بثورات یا برجستگی‌های پوستی
چگونه ویروس HIV به بیماری ایدز تبدیل می‌شود؟
HIV سلول‌های CD4 T را از بین می‌برد، یعنی گلبول‌های سفید خون که نقش مهمی در کمک به بدن در مبارزه با بیماری دارند. هر چه سلول‌های CD4 T کمتری داشته باشید، سیستم ایمنی بدن ضعیف‌تر می‌شود. ممکن است فرد سال‌ها قبل از این‌که ویروس به بیماری ایدز تبدیل شود، عفونت HIV داشته باشد ولی با علائم کم یا بدون علائم.
ایدز زمانی تشخیص داده می‌شود که تعداد سلول‌های CD4 T به زیر ۲۰۰ کاهش یابد یا شخص دچار یکی از علائم بیماری ایدز، مثل عفونت جدی یا سرطان شده باشد.
راه های انتقال بیماری ایدز یا ویروس HIV
برای آلوده شدن به HIV، خون آلوده، مایع منی یا ترشحات واژن باید وارد بدن شود. این سرایت و انتقال می‌تواند به چندین روش اتفاق بیفتد:
۱-برقراری رابطه جنسی:
در صورت داشتن رابطه جنسی واژینال، مقعدی یا دهانی با شریک آلوده‌ای که خون، مایع منی یا ترشحات واژن وارد بدن می‌شود، ممکن است به بیمای ایدز مبتلا شوید. ویروس می‌تواند از طریق زخم‌های دهان یا پارگی‌های کوچک که گاهی در رکتوم یا واژن در حین فعالیت جنسی ایجاد می‌شود، وارد بدن شود.
۲- استفاده از سوزن‌های مشترک:
به اشتراک گذاشتن لوازم دارویی آلوده (مثل سوزن و سرنگ)، فرد را در معرض ابتلا به HIV و سایر بیماریهای عفونی مثل هپاتیت قرار می‌دهد.
۳- انتقال خون:
در برخی موارد، ویروس ممکن است از طریق انتقال خون منتقل شود. بیمارستان‌ها و بانک‌های خون در کشورهای پیشرفته، منبع خون را برای آنتی‌بادی‌های HIV بررسی می‌کنند، بنابراین این خطر بسیار ناچیز است.
۴- در دوران بارداری یا زایمان یا از طریق شیردهی:
مادران آلوده می‌توانند ویروس را به نوزادان خود منتقل کنند. مادرانی که HIV مثبت هستند و در دوران بارداری برای عفونت تحت درمان قرار می‌گیرند، می‌توانند به طور قابل توجهی خطر را برای نوزادان خود کاهش دهند.
آیا انتقال بیماری ایدز از طریق تماس معمولی ممکن است؟
شما با تماس معمولی به HIV مبتلا نمی‌شوید. یعنی با در آغوش گرفتن، بوسیدن، رقصیدن یا دست دادن با فردی که مبتلا به این عفونت است، به اچ آی وی یا ایدز مبتلا نخواهید شد. همچنین ویروس HIV از طریق هوا، آب یا نیش حشرات منتقل نمی‌شود.
چه کسانی به ایدز مبتلا می‌شوند؟
هر کس در هر سن، نژاد، جنس یا گرایش جنسی ممکن است به HIV/AIDS آلوده شود. با این حال، در صورت انجام موارد زیر، انتقال بیماری ایدز در فرد بالاتر می‌رود:
۱-فرد رابطه جنسی محافظت نشده داشته باشد. بنابراین هر بار که رابطه جنسی دارید، از کاندوم جدید لاتکس یا پلی اورتان استفاده کنید.
۲- به خاطر داشته باشید که رابطه مقعدی از رابطه جنسی واژینال خطرناک‌تر است. اگر چندین شریک جنسی داشته باشید، خطر ابتلا به HIV افزایش می‌یابد.
۳-در صورتی که بیماری مقاربتی داشته باشید. بسیاری از بیماریهای مقاربتی باعث ایجاد زخم‌های باز در ناحیه تناسلی می‌شوند. این زخم‌ها به عنوان دریچه‌ای برای ورود HIV به بدن عمل می‌کنند.
۴-اگر از داروهای IV (تزریق وریدی) استفاده کنید. افرادی که از داروهای IV استفاده می‌کنند، اغلب از سوزن و سرنگ مشترک استفاده می‌کنند. این عامل آنها را در معرض قطرات خون دیگران قرار می‌دهد. این اتفاق در مبتلایان به سوءمصرف مواد مخدر متداول‌‌تر است.
عوارض و علائم بیماری ایدز:
عفونت HIV سیستم ایمنی بدن را تضعیف می‌کند و احتمال ابتلا به بسیاری از عفونت‌ها و انواع خاصی از سرطان‌‌ها را افزایش می‌دهد. این بیماری‌ها شامل موارد زیر هستند:
۱-عفونت‌های مشترک HIV/AIDS
پنومونی پنوموسیستیس (PCP): این عفونت قارچی می‌تواند باعث بروز یک بیماری شدید شود. اگرچه با درمان‌های فعلی HIV/AIDS به میزان قابل توجهی کاهش یافته است، اما برای مثال، در ایالات متحده PCP همچنان شایع‌ترین علت ذات‌الریه در افراد آلوده به HIV یا مبتلایان به ایدز است.
کاندیدیازیس (برفک دهان): کاندیدیازیس یک عفونت شایع مرتبط با HIV است. این عفونت باعث التهاب و یک پوشش ضخیم و سفید روی دهان، زبان، مری یا واژن می‌شود.
سل (TB): در کشورهای با منابع محدود، سل شایع‌ترین عفونت مرتبط با HIV است. این بیماری یکی از علل اصلی مرگ و میر در میان افراد مبتلا به ایدز است.
سیتو مگالو ویروس: این ویروس در مایعات بدن مانند بزاق، خون، ادرار، مایع منی و شیر مادر وجود دارد و از این راه منتقل می‌شود. یک سیستم ایمنی سالم ویروس را غیرفعال می‌کند و در بدن خفته باقی می‌ماند. اگر سیستم ایمنی بدن ضعیف شود، ویروس دوباره، ظاهر و باعث آسیب به چشم‌ها، دستگاه گوارش، ریه‌ها یا سایر اندام‌ها می‌شود.
مننژیت کریپتوکوکی: مننژیت التهاب غشا و مایع اطراف مغز و نخاع (مننژ) است. مننژیت کریپتوکوکی یک عفونت شایع سیستم عصبی مرکزی مرتبط با HIV است که توسط قارچ موجود در خاک ایجاد می‌شود.
توکسوپلاسموز: این عفونت بالقوه کشنده توسط توکسوپلاسما گوندی ایجاد می‌شود، یک انگل که عمدتا توسط گربه‌ها پخش می‌شود. گربه‌های آلوده، انگل‌ها را در مدفوع خود دفع می‌کنند که ممکن است به سایر حیوانات و انسان‌ها سرایت کند. توکسوپلاسموز می‌تواند باعث بیماری قلبی شود و تشنج زمانی رخ می‌دهد که به مغز سرایت کند.
۲- سرطان‌های مشترک HIV/AIDS
لنفوم: این سرطان از گلبول‌های سفید شروع می‌شود. شایع‌ترین علامت اولیه، تورم بدون درد غدد لنفاوی در گردن، زیر بغل یا کشاله ران است.
تومور دیواره رگ‌های خونی: سارکوم کاپوزی یا تومور دیواره رگ‌های خونی معمولا به صورت ضایعات صورتی، قرمز یا بنفش روی پوست و دهان ظاهر می‌شود. در افرادی که پوست تیره‌تری دارند، ضایعات ممکن است قهوه‌ای تیره یا سیاه به نظر برسند. سارکوم کاپوزی می‌تواند اندام‌های داخلی بدن از جمله دستگاه گوارش و ریه‌ها را تحت تاثیر قرار دهد.
سایر عوارض بیماری ایدز
۱- ویروس درمان نشده ایدز می‌تواند باعث کاهش وزن قابل توجهی شود که اغلب با اسهال، ضعف مزمن و تب همراه است.
۲- عوارض عصبی: HIV می‌تواند علائم عصبی مثل گیجی، فراموشی، افسردگی، اضطراب و مشکل در راه رفتن را ایجاد کند. اختلالات عصبی-شناختی مرتبط با HIV (HAND) می‌تواند از علائم خفیف تغییرات رفتاری و کاهش عملکرد ذهنی تا زوال عقل شدید که باعث ضعف و ناتوانی در عملکرد می‌شود، متغیر باشد.
۳- بیماری کلیوی: نفروپاتی مرتبط با ایدز (HIVAN) به التهاب فیلترهای ریز کلیه گفته می‌شود که مایعات اضافی و مواد زائد را از خون خارج و به ادرار منتقل می‌کند. این عارضه اغلب افراد سیاهپوست یا اسپانیایی‌تبار را مبتلا می‌کند.
۴-بیماریهای کبد: بیماری کبد نیز یک عارضه جدی است، به ویژه در افرادی که هپاتیت B یا هپاتیت C نیز دارند.
راه های پیشگیری از انتقال بیماری ایدز
هیچ واکسنی برای پیشگیری از عفونت HIV و هیچ درمانی برای ایدز وجود ندارد. اما می‌توانید از خود و دیگران در برابر عفونت محافظت کنید. برای کمک به جلوگیری از گسترش و انتقال بیماری ایدز و ویروس HIV راهکارهای زیر را به کار ببندید:
۱- از درمان به عنوان پیشگیری (TasP) استفاده کنید. اگر مبتلا به HIV هستید، مصرف داروهای HIV می‌تواند شریک زندگی و جنسی شما را از آلوده شدن به ویروس جلوگیری کند. اگر مطمئن باشید که بار ویروسی غیرقابل تشخیص است (آزمایش خون هیچ ویروسی را نشان نمی‌دهد) ویروس را به دیگران منتقل نمی‌کنید. استفاده از TasP به این معنی است که داروی خود را دقیقا طبق دستور مصرف کنید و معاینات منظم را انجام دهید.
۲- اگر در معرض ویروس HIV قرار گرفته‌اید، از پروفیلاکسی پس از مواجهه (PEP) استفاده کنید. اگر فکر می‌کنید از طریق رابطه جنسی، سوزن یا در محل کار در معرض تماس قرار گرفته‌اید، با پزشک خود تماس بگیرید یا به بخش اورژانس مراجعه کنید. مصرف PEP در اسرع وقت (در ۷۲ ساعت اول) می‌تواند تا حد زیادی خطر ابتلا به HIV را کاهش دهد. باید به مدت ۲۸ روز دارو مصرف کنید.
۳- هر بار که رابطه جنسی دارید، از کاندوم جدید استفاده کنید. هر بار که رابطه مقعدی یا واژینال دارید از کاندوم جدید استفاده کنید. خانم‌ها می‌توانند از کاندوم زنانه استفاده کنند.
۴- اگر از روان‌کننده استفاده می‌کنید، مطمئن شوید که بر پایه آب است. روان‌کننده‌های روغنی می‌توانند کاندوم‌ها را ضعیف کرده و باعث شکستگی بافت آنها شوند.
۵- در طول رابطه جنسی دهانی از یک کاندوم بدون روغن و برش خراش استفاده کنید.
استفاده از داروهای پیشگیری از ایدز
۶- پروفیلاکسی قبل از مواجهه (PrEP) را جدی بگیرید. داروهای ترکیبی امتریسیتابین به همراه تنوفوویر (Truvada) و امتریسیتابین به همراه تنوفوویر آلافنامید (Descovy) می‌توانند خطر ابتلا به عفونت HIV مقاربتی را در افراد در معرض خطر بسیار بالا کاهش دهند. طبق گفته مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری، PrEP می‌تواند خطر ابتلا به HIV را از رابطه جنسی تا بیش از ۹۰ درصد و در اثر مصرف مواد مخدر تزریقی را تا بیش از ۷۰ درصد کاهش دهد. البته دسکووی در افرادی که رابطه جنسی واژینال با افراد متعدد دارند، مورد مطالعه قرار نگرفته است.
۷- پزشک تنها در صورتی این داروها را برای پیشگیری از ایدز، تجویز می‌کند که قبلا به عفونت HIV مبتلا نشده باشید. قبل از شروع مصرف PrEP و سپس هر سه ماه تا زمانی که آن را مصرف می‌کنید، نیاز به آزمایش HIV دارید. پزشک همچنین عملکرد کلیه را قبل از تجویز ترووادا آزمایش می‌کند و هر ۶ ماه یک بار آزمایش آن را ادامه می‌دهد.
۸- باید داروها را هر روز مصرف کنید. این داروها از سایر بیماریهای مقاربتی جلوگیری نمی‌کنند. بنابراین همچنان باید رابطه جنسی ایمن داشته باشید. اگر هپاتیت B دارید، قبل از شروع درمان باید توسط یک متخصص بیماریهای عفونی یا کبد مورد ارزیابی قرار بگیرید.
۹- اگر HIV دارید به شریک جنسی خود بگویید. مهم است که به همه شرکای جنسی فعلی و گذشته خود بگویید که HIV مثبت هستید. آنها باید آزمایش شوند.
۱۰-اگر از سوزن برای تزریق دارو استفاده می‌کنید، مطمئن شوید که استریل است و آن را با دیگران به اشتراک نگذارید.
۱۱- اگر باردار هستید، فورا مراقبت‌های پزشکی را دریافت کنید. اگر HIV مثبت هستید، ممکن است عفونت را به کودک خود منتقل کنید. اما اگر در دوران بارداری تحت درمان قرار بگیرید، می‌توانید به طور قابل توجهی خطر ابتلای نوزاد خود را کاهش دهید.
۱۲- ختنه مردان را جدی بگیرید. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد ختنه مردان می‌تواند به کاهش خطر ابتلا به عفونت HIV کمک کند.
سخن پایانی
ایدز یکی از بیماریهای شایع معمولا بین افرادی است که دچار سوء مصرف مواد مخدر هستند و افرادی که شریک‌های جنسی متعدد دارند. اما راههای انتقال بیماری ایدز به همین موارد ختم نمی‌شود. با همه این توضیحات، اگر فکر می‌کنید ممکن است به ویروس HIV آلوده شده باشید یا در خطر ابتلا به این ویروس هستید، یا در صورتی که به صورت مداوم و مزمن، علائم بیماری ایدز را در بدن خود مشاهده می‌کنید، در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید و آزمایش‌های لازم را انجام دهید.
سوالات متداول
آیا ایدز درمان دارد؟
هیچ درمانی برای HIV/AIDS وجود ندارد، اما داروها می‌توانند به طور چشمگیری پیشرفت بیماری را کاهش دهند. این داروها مرگ و میر ناشی از ایدز را در بسیاری از کشورهای توسعه یافته کاهش داده‌اند.
آیا ایدز واگیردار است؟
ویروس HIV یک عفونت مقاربتی (STI) است و از طریق تماس با خون آلوده یا از مادر به کودک در دوران بارداری، زایمان یا شیردهی منتقل می‌شود. این بیماری از طریق تنفس هوای آلوده یا نیش حشرات منتقل نخواهد شد.
آیا ایدز از طریق دهان منتقل می‌شود؟
ایدز از راه بوسیدن و معاشرت‌های معمول منتقل نمی‌شود ولی رابطه جنسی دهانی یعنی در صورتی که فرد در مواجهه مستقیم با منی یا ترشحات جنسی مرد یا زن باشد و در دهان زخم‌ها، جراحات، خونریزی لثه و … وجود داشته باشد، احتمال انتقال ایدز وجود دارد. البته این احتمال نسبت به رابطه مقعدی و واژینالی کمتر است.
انتقال بیماری ایدز با خون خشک شده ممکن است؟
در تماس بودن با مقدار کمی از خون آلوده به ایدز خشک شده، منجر به انتقال بیماری ایدز نخواهد شد.
منبع: mayoclinic
