ویژگی‌های فرش دستباف خوب چیست؟ حتما می‌دانید که فرش دستباف ایرانی به خاطر زیبایی و کیفیتی که دارد، در تمام دنیا مشهور است. فرش‌بافی یک هنر اصیل ایرانی است و خیلی‌ها هم در هنگام خرید فرش، ترجیح می‌دهند فرش دستبافی بخرند که یک عمر برایشان کار کند و با گدشت زمان هم، زیبا و باکیفیت بماند. اما یک فرش ایرانی دست باف، چه خصوصیاتی دارد و چطور باید فرش دستباف را از فرش ماشینی تشخیص دهیم؟ در این مقاله راهنمای خرید فرش از سرویس سبک زندگی در مجله کوروش به بررسی ویژگی های فرش دستباف اصل و نحوه تشخیص فرش دستبافت اصل از فرش تقلبی می‌پردازیم.
بررسی ویژگی های فرش دستباف اصل
ممکن است در نگاه اول متوجه نشوید که یک فرش، دستباف است یا ماشینی و حتی احتمال دارد فرش ماشینی را به عنوان دستباف به شما بفروشند ولی با توجه به نکات زیر می‌توانید از اصل بودن فرش دستباف مطمئن شوید.
۱- تراکم بالا
تراکم یا گره‌های هر ردیف از فرش که به آن «رَج‌شُمار» گفته می‌شود، در فرش‌های دستباف که کیفیت بالایی دارند، زیادتر است. نحوه شمردن رجشمار به این صورت است که مثلا اگر رجشمار یک فرش، ۶۰ باشد، یعنی در هر ۷ سانتی‌متر از هر رج عرض فرش، ۶۰ گره وجود دارد. هر چه تعداد رجشمار بیشتر باشد، فرش دستبافت کیفیت بالاتری خواهد داشت. چون در این صورت، فرش ریزنقش‌تر، ظریف‌‌تر و انعطاف‌پذیر‌تر خواهد شد.
۲- تقارن نداشتن ابعاد
در فرش‌های دستباف، به خاطر کار با دست، همیشه در حد چند سانتی‌متر اختلاف ابعاد در قسمت بالا و پایین فرش وجود دارد که نشان‌دهنده اصالت و دستباف بودن فرش است. در فرش‌های ماشینی، به خاطر نقشه‌خوانی ماشین و بافت با دستگاه، معمولا چنین اتفاقی نمی‌افتد ولی این موضوع در فرش‌های دستباف کاملا عادی است و نشانه نقص یا عیب فرش نیست. در حد چند سانتی‌متر اختلاف ابعاد فرش، قابل چشم‌پوشی است اما اگر بیش از ۳ یا ۴ سانتی‌متر بود، از قیمت فرش کاسته می‌شود.
۳- تقارن نداشتن طرح
طرح و نقشه فرش دستباف هم مثل اندازه آن، کاملا متقارن نیست. یعنی یک طرف فرش، برابری صد در صدی با طرف دیگر ندارد و نقشه فرش، مثل آینه، در هر دو طرف یکسان نیست. ولی اگر فرش را از وسط تا کنید، می‌توانید تقارن فرش را پیدا کنید. البته اگر طرح‌های فرش، از حالت طبیعی خارج شوند و به طور ناگهانی قطع شده باشند، به معنی ناتمام گذاشته شدن طرح است که این موضوع می‌تواند روی قیمت فرش، تاثیر منفی داشته باشد.
۴- درخشان بودن فرش
یکی از ویژگی‌های فرش دستباف اصل، درخشان و براق بودن فرش است. فرش‌های دستباف به مرور بر ارزش هنری آنها افزوده می‌شود و اگر کثیف نباشند، رنگ تار و پود آنها، کدر نمی‌شود.
۵- منعطف بودن فرش
فرش‌های دستباف، خاصیت انعطاف‌پذیری بیشتری دارند چون از الیاف طبیعی در آنها استفاده می‌شود. اگر پرزهای فرش خشن باشند، باید بدانید که تمیز کردن و شستن آنها، سخت‌تر خواهد شود.
۶- یکنواخت بودن رنگ تار و پود فرش
یکی دیگر از ویژگی های فرش دستباف، رنگ یکدست آن است. رنگ سطح فرش دستباف اصل، باید در قسمت انتهای پرز یا قسمت ابتدای پرز، یکسان باشد. اگر پرزها در ابتدا و انتهای ریشه، رنگ یکسان نداشته باشند، به معنی این است که برای رنگ کردن الیاف، از رنگ‌های جوهری استفاده شده است. در این صورت، فرش بعد از شسته شدن، رنگ پس می‌دهد. البته به این موضوع دقت کنید که اگر فرش را به سمت خواب آن، صاف کنید، رنگ الیاف تیره‌تر خواهد شد ولی پریدگی، دورنگی و اختلال رنگ در آن نباید دیده شود.
۷- ارزشمندتر شدن فرش دستباف پس از استفاده
احتمالا اصطلاح «پاخور بودن» فرش را شنیده‌اید. فرش‌های دستباف اصل، بعد از این‌که مدتی روی آنها راه بروید و بشویید، زیبایی و جلوه بیشتری پیدا می‌کنند. هر چه فرش دستباف بیشتر پا بخورد، به ارزش مالی و جلوه آنها افزوده می‌شود و چشم‌نواز‌تر می‌شوند. مخصوصا اگر تار و پود فرش با رنگ‌های طبیعی، رنگ شده باشد؛ مثل همان ضرب‌المثل معروفِ قالی کرمون!
۸- استفاده از الیاف طبیعی در فرش دستباف
برای بافت فرش‌های دستباف از الیاف طبیعی مثل پشم گوسفند، موی شتر و ابریشم استفاده می‌شود. به همین دلیل این فرش‌ها در تابستان خنک و در زمستان گرم هستند؛ این ویژگی مهم فرش‌های دستباف است که در فرش‌های ماشینی وجود ندارد. چون فرش‌های ماشینی با الیاف مصنوعی درست می‌شوند.
۹- رنگ پس ندادن الیاف فرش
رنگ نخ‌های فرش، نباید بعد از شست‌وشو، بیرون بیاید. برای تشخیص رنگ دادن فرش، یک دستمال سفید نخی را خیس کنید و روی فرش بکشید. اگر پارچه، رنگی نشد، به معنی رنگ ندادن فرش است. این یک ترفندهای مهم شستن اصولی فرش دستبافت هم هست.
۱۰- بررسی ریشه فرش دستبافت
ریشه فرش دستباف نباید از فرش جدا باشد. یعنی ریشه جزو «چله» فرش است. در اصل ریشه‌ای که از دو طرف فرش به صورت تارهای نخ بیرون زده باشند، ابتدا و انتهای چله را نشان می‌دهند. به هیچ وجه نباید از پشت فرش، ریشه به آن دوخته شده باشد و ریشه، جدا از فرش باشد.
بیشتر بخوانید: راهنمای خرید تابلو فرش دستباف و ماشینی
۱۱- ضخامت فرش دستی
برخلاف تصور برخی افراد، فرش‌هایی که ضخامت کمتری دارند، گران‌تر و ارزشمندتر هستند. علاوه بر تراکم (تعداد گره‌ها در هر رج)، ارتفاع پرزها هم می‌تواند نشانگر کیفیت یا عدم کیفیت فرش دستباف باشد. هر چه فرش نازک‌تر باشد و ناهمواری‌های سطحی یا موج نداشته باشد، نشان‌دهنده کیفیت بالاتر فرش و هنرمندتر بودن بافنده آن است.
۱۲- کیفیت گره‌های فرش
برای دیدن کیفیت بافت فرش، پشت فرش را ببینید. در فرش‌های دستباف، همه گره‌ها کاملا یک اندازه نیستند. برخی بی‌نظمی‌ها را می‌توانید به وضوح از پشت فرش مشاهده کنید. این هم ویژگی فرش های دستباف است و نشانه معیوب بودن فرش نیست. با نگاه به پشت فرش، می‌توانید ظرافت گره‌ها، کیفیت بافت و نوع گره‌ها را تشخیص بدهید و ایرادات جزئی را به چشم ببینید.
۱۳- رنگ بندی طبیعی و آرامبخش
برای رنگ کردن الیاف فرش‌های ایرانی، از رنگ‌های طبیعی استفاده می‌شود و به همین خاطر، این رنگ‌ها با طبیعت و عناصر طبیعی، همخوانی دارند. معمولا طرح‌های فرش‌های ایرانی، از طبیعت و نقش‌های اصیل فرهنگ ایرانی گرفته شده‌اند و با دیدن آنها، آرامش خواهید گرفت.
۱۴- عدم تولید الکتریسته ساکن
یکی از جالب‌ترین ویژگی های فرش دستباف این است که وقتی روی آنها راه بروید یا دستتان را روی پرزهای فرش بکشید، الکتریسیته ساکن ایجاد نمی‌کنند. این خصوصیت به خاطر استفاده از الیاف طبیعی مثل ابریشم، پشم، پنبه یا موی شتر در این فرش‌ها است.
۱۵- مفید برای بیماری‌های جسمی
شاید جالب باشد ولی به برخی بیمارانی که مشکل دیسک کمر دارند، توصیه می‌شود که روی فرش دستباف بخوابند یا برای بیماران مبتلا به آسم و مشکلات تنفسی، الیاف فرش‌های دستباف، خطرناک نیست. همچنین فرش‌های دستباف حساسیت‌زا نیستند و برای کودکان که در برابر مواد مصنوعی آسیب بیشتری می‌بینند، ضرر ندارد.
۱۶- دوام و طول عمر بالا فرش
مهم ترین ویژگی فرش دستباف، طول عمر بالا و ماندگاری زیاد آنها است. فرش‌های دستباف، عمر طولانی دارند و در برابر شستشو و استفاده زیاد، خراب نمی‌شوند. البته این به معنی، سهل‌انگاری در نگهداری از فرش‌های دستباف نیست. بلکه باید تا جایی که می‌توانید از این هنر اصیل ایرانی، مراقبت کنید و آن را مثل روز اول، سالم و زیبا نگه دارید.
بیشتر بخوانید: بهترین روش شستن فرش و قالیچه ماشینی
سوالات متداول
فرش دستباف چند رج خوبه؟
تعداد رج‌های فرش به اندازه فرش و عرض و طول آن بستگی دارد. اما معمولا فرش‌های دستباف محلی با رجشمار ۲۰ تا ۳۵ بافته می‌شوند و در فرش‌های ابریشمی رجشمار متداول، بین ۶۰ تا ۷۰ است. هر چه رجشمارها بیشتر باشد، فرش کیفیت و ظرافت بیشتری خواهد داشت.
ضخامت فرش دستباف چقدر باید باشد؟
هر چه تعداد شانه‌های فرش بیشتر باشد، فرش نازک‌تر می‌شود. فرش‌های با ضخامت نازک بین ۶ تا ۷ میلی‌متر، بیشتر کاربرد دکوراسیون دارند. اما اگر از فرش‌ها برای نشستن روی آنها استفاده می‌کنید و کمتر روی مبل می‌نشینید، فرش‌های با ضخامت بیشتر، بهتر هستند. در فرش‌های ضخیم معمولا تعداد شانه‌ها، کمتر است.
کدام فرش دستباف بهتر است؟
در هر شهر ایران، فرش با توجه به فرهنگ و هنر آن منطقه طرح می‌خورد و بافته می‌شود. هر کدام از این فرش‌ها ممکن است مناسب ذائقه برخی افراد باشد ولی فرش‌های دستباف کاشان، تبریز، قم و اصفهان، جزو فرش‌های دستی معروف‌تر هستند که شهرت جهانی دارند.
