آداب و رسوم عزاداری محرم در اصفهان | از فانوس گردانی تا جارو‌کشی

آداب و رسوم عزاداری محرم در اصفهان | از فانوس گردانی تا جارو‌کشی


14 تیر 1401 . زمان مطالعه: 12 دقیقه

خیلی بد »»»»»»»»»»»»»» خیلی خوب
آداب و رسوم عزاداری محرم در اصفهان

عزاداری‌های سنتی و کهن محرم در استان اصفهان همانند دیگر شهرهای ایران با سیاه‌پوشی و راه اندازی دسته‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی آغاز می‌شود. مردم اصفهان در دسته پیشتازان امور مذهبی در کشور محسوب می‌شوند و از همین رو هر ساله سنت‌های ماه محرم را با شور و شکوه بیشتری به جا می‌آورند. بیشتر آداب و رسوم مردم اصفهان در محرم از قرن‌ها پیش به جا مانده و هنوز در میان مردم رواج دارد. اما شما چقدر با آداب و رسوم عزاداری محرم در اصفهان آشنایی دارید؟ آیا چیزی در مورد برگزاری مراسم عزاداری امام حسین در اصفهان و شهرستان‌های اطراف آن می‌دانید؟ در این مقاله از سرویس سبک زندگی در مجله کوروش می‌توانید با برخی از سنت‌های محرم در استان اصفهان آشنا شوید. در انتهای مقاله به سوالات متداول در مورد مراسم عزاداری امام حسین در اصفهان پاسخ خواهیم داد.

 

 

ماه محرم در فرهنگ مردم اصفهان

 

ماه محرم در فرهنگ مردم اصفهان

 

آیین‌های محرم در اصفهان در ماه محرم از قرن‌ها پیش به جا مانده و هنوز هم عزاداران امام حسین این مراسم را همانند گذشته و با شور فراوان برگزار می‌کنند. قبل از شروع محرم همه عزاداران لباس سیاه به تن می‌کنند و بر سر در تکیه‌ها و حسینیه‌ها و حتی خانه‌های خود پارچه سیاه آویزان می‌کنند. معروف‌ترین دسته‌های عزاداری اصفهان در محله‌های قدیمی آن یعنی چهارسو، لونبان، در کوش و طوقچی برگزار می‌شود.

بسیاری از عزاداران در مراسم عزاداری امام حسین در اصفهان به سر و روی خود گل می‌مالند و با سینه‌زنی و زنجیر‌زنی ارادت خود را به امام حسین نشان می‌دهند. مراسم غبارروبی و نظافت مساجد نیز از آداب و رسوم عزاداری محرم در اصفهان است که معمولاً قبل از شروع محرم و به وسیله مردم انجام می‌شود.

در اصفهان همانند بسیاری از شهرهای ایران در محرم نذری پخت می‌شود و بین مردم و فقرا تقسیم می‌شود. غذاهایی مثل آش رشته، شله زرد، کاچی، حلیم گندم و خورش قیمه از رایج‌ترین غذاهای نذری در ماه محرم در اصفهان هستند.

 

مراسم علم گردانی در شرق اصفهان

 

«علم گردانی» یکی از رایج‌ترین آداب و رسوم مردم اصفهان در محرم است که بیشتر در شهرستان‌های شرق استان به ویژه شهرهای خور و بیابانک برگزار می‌شود. جالب است بدانید که این مراسم حدود ۵ قرن قدمت دارد و در روز تاسوعا برگزار می‌شود.

در آیین علم گردانی عزاداران علم‌ها را در دست می‌گیرند در میان کوچه‌ها و خانه‌ها حرکت می‌کنند. تمام این علم‌ها از پارچه‌های ابریشمی سیاه و سبز پوشیده شده‌اند و مراسم عزاداری معمولاً با حرکت علم‌ها و نوحه‌خوانی و سینه زنی انجام می‌شود.

 

تخفیف شوینده های افق کوروش

بیشتر بخوانید: جالب‌ترین آداب و رسوم ماه محرم در گیلان

 

آیین زار خاک در روستای قورتان اصفهان

 

آیین زار خاک در روستای قورتان

 

آیین «زار خاک» یکی دیگر از آداب و رسوم عزاداری محرم در اصفهان است که در عصر تاسوعا و در قلعه تاریخی روستای «قورتان» برگزار می‌شود. این مراسم معمولاً از اول تا ۱۲ محرم اجرا می‌شود و روز اصلی آن تاسوعا است. در این روز مردم روستا در خیابان اصلی جمع می‌شوند.

قبل از شروع مراسم همه کوچه‌ها و خیابان‌های خاکی با آب شسته می‌شوند و سپس تمام مسیر را با کاه پر می‌کنند. افرادی که سید هستند در این مراسم شال سبز برمی‌دارند و به همراه مردم عادی در مراسم شرکت می‌کنند. شروع این آیین با گرداندن شال سبز آغاز می‌شود که به آن مراسم «شال گردانی» می‌گویند. سپس افرادی که شال سبز دارند حرکت می‌کنند و سایر مردم به دنبال آن‌ها می‌آیند.

حتما بخوانید  10 روش نگهداری گیلاس ? و کمپوت گیلاس برای مدت طولانی

در این مراسم هر چند قدم مردم می‌نشینند و مشتی کاه بر سر می‌زنند و تا پیش از غروب به مسیر خود ادامه می‌دهند.

 

مراسم فانوس گردانی شهر کوهپایه اصفهان در ماه محرم

 

«کوهپایه» شهری در شمال شرق اصفهان است که مراسم خاصی در محرم دارد. آیین «فانوس گردانی» که در شب شام غریبان اجرا می‌شود، قدمتی بیش از ۲ قرن دارد و از اصلی‌ترین آیین‌های مردم کوهپایه در محرم است.

در این روز مردم فانوس‌هایی روشن در دست می‌گیرند و در کوچه و خیابان حرکت می‌کنند و روضه می‌خوانند. مسیر حرکت عزاداری از روستای جبل به سمت «امامزاده شاه ناصر» است و در انتها مراسم عزاداری در امامزاده برگزار می‌شود.

 

مراسم شبیه‌سازی فرات و صحرای کربلا در هرند، اصفهان

 

مراسم شبیه‌سازی فرات و صحرای کربلا در هرند

 

از دیگر آداب و رسوم مردم اصفهان در محرم می‌توان به شبیه‌سازی صحنه‌های فرات و صحرای کربلا اشاره کرد. این مراسم که بیشتر در شهر هرند اصفهان و شهرستان‌های مناطق شرقی این استان برگزار می‌شود، درواقع شبیه‌سازی صحنه‌هایی است که در کربلا اتفاق افتاده است و همراه با تعزیه خوانی اجرا می‌شود. مردم از سراسر شهر برای تماشای صحنه‌های این شبیه‌سازی گرد هم جمع می‌شوند و برای امام حسین عزاداری می‌کنند.

 

آیین جغجغه زنی ابیانه

 

آیین جغجغه زنی ابیانه

 

روستای «ابیانه» که به عنوان یک روستای دیدنی و توریستی در اصفهان شناخته می‌شود، در روزهای تاسوعا و عاشورا مراسم متفاوتی برای عزاداری حسینی دارد. در این روزها عزاداران به دسته‌های چند نفره تقسیم می‌شوند و دو عدد جغجغه چوبی در دست می‌گیرند و در کوچه‌های روستا حرکت می‌کنند؛ مراسمی شبیه جغجغه زنی در مراسم محرم یزد.

این مراسم از محله «یسمون» در ابیانه شروع می‌شود و عزاداران به سمت امامزاده عیسی و یحیی حرکت می‌کنند. بعد از نوحه‌خوانی و عزاداری، عزاداران دوباره به محله یسمون بازمی‌گردند.

 

عزاداری محرم خانه زرگرباشی‌ها در اصفهان

 

عزاداری محرم در خانه زرگرباشی‌ها در اصفهان

 

در اصفهان یک خانه با نام «خانه زرگرباشی» وجود دارد که در روز تاسوعا تعداد زیادی از عزاداران در آن جمع می‌شوند. مراسم عزاداری در این خانه از حدود ۳۰۰ سال پیش اجرا می‌شود. در مورد این که چرا این خانه به مکانی مقدس تبدیل شده اطلاعات ضد و نقیضی وجود دارد. در یکی از حکایات آمده است که سال‌ها پیش زن اولین صاحبخانه با مرگ شوهرش فقیر می‌شود و نمی‌تواند برای امام حسین مراسم عزاداری برپا کند.

به همین دلیل در شب تاسوعا به تنهایی شروع به گریه کردن برای امام حسین می‌کند. ناگهان درب خانه به صدا درمی‌آید و یک قطار شتر با مقدار زیادی قند و چای و استکان وارد می‌شود. از همان زمان هر سال مردم در روز تاسوعا «استکان چای‌خوری» خانه زرگرباشی را با خود گرو می‌بردند و سال بعد اگر به حاجت خود می‌رسیدند، یک دست ۶ تایی استکان به جای آن می‌آورند. جالب است بدانید که در اتاق عقبی این خانه ۲ تا ۳ هزار استکان وجود دارد که از همین طریق جمع شده است.

در روایت دیگر گفته می‌شود این خانه متعلق به «حاج سید محمد علی» از زرگران معروف دوره قاجار است. «ظل السلطان»، شاهزاده عصر، به حاج سید محمد علی سفارش می‌دهد تا یک شمشیر طلا برای او درست کند. اما سید محمد علی نمی‌تواند در تاریخ مشخص این شمشیر را آماده کند، از همین رو شاهزاده او را زندانی و تنبیه می‌کند.

در روز دستگیری حاج سید محمد علی شاهزاده برای تفریح به تپه‌های «قمیشلو» می‌رود و بنا به اتفاق با تیر و کمان خودش زخمی می‌شود. شاهزاده با خود فکر می‌کند که شاید این اتفاق با زندانی کردن سید محمد علی مرتبط باشد. برای همین به سرعت نزد حاج سید محمد علی می‌رود و از او معذرت‌خواهی می‌کند و برای رفع دلخوری به او مقام زرگرباشی می‌دهد.

در مورد این خانه داستان‌ها و البته خرافات زیادی وجود دارد، اما هنوز علت اصلی مقدس شدن این خانه به طور دقیق مشخص نیست. افراد زیادی مدعی هستند که در این خانه حاجت گرفته‌اند و به خواسته قلبی خود رسیده‌اند. امروزه خانه زرگرباشی‌ها یک محله‌ شناخته شده برای برگزاری مراسم عزاداری امام حسین است و هر ساله در حیاط این خانه جمعیت انبوهی جمع می‌شوند و برای امام حسین عزاداری می‌کنند.

حتما بخوانید  کریسمس ارامنه چه روزی است | چرا تاریخ کریسمس ارامنه فرق می کند؟

 

رسم سقایی ماه محرم در بازار کاشان

 

رسم سقایی در بازار کاشان

 

رسم «سقایی» که از مهم‌ترین آداب و رسوم عزاداری محرم در اصفهان است هر ساله به یاد تشنگان صحرای کربلا برگزار می‌شود. در این مراسم که در ده روز اول محرم اجرا می‌شود، جوانان لنگی به کمر می‌بندند و مشک سقایی و جام‌هایی فلزی را بر دست می‌گیرند و در بازار کاشان و در میان عزاداران حرکت می‌کنند. در این مراسم هر کسی که تشنه شد می‌تواند از جوانی که آب بر دوش دارد، طلب آب کند.

 

رسم گل مالی ماه محرم در اصفهان

 

رسم گل مالی در ماه محرم اصفهان

 

یکی دیگر از آداب و رسوم عزاداری محرم در اصفهان آیین «گل مالی» است. این مراسم معمولاً سال‌هاست که به وسیله مهاجرین اصفهان انجام می‌شود و بیشتر مربوط به مردم خرم‌آباد است که در منطقه فولاد شهر ساکن هستند.

در این مراسم که در تاسوعا و عاشورا برگزار می‌شود، مردم در محل‌هایی خاص آماده می‌شوند و سپس مقداری خاک رس یا گل باغچه را با گلاب و آب ترکیب می‌کنند و در مراسم عزاداری حسینی آن را به سر، صورت و بدن خود می‌مالند.

 

مراسم جارو‌کشی در محرم اصفهان

 

مراسم جارو کشی در محرم

 

از دیگر عزاداری‌های سنتی و کهن محرم در استان اصفهان می‌توان به آیین «جارو‌کشی» اشاره کرد. در این مراسم «پیرغلامان امام حسین» در بیرون تکایا و مساجد با یک جارو می‌ایستند و با خواندن ذکری خاص وارد تکیه می‌شوند. در این مراسم فردی که کوزه‌ای آب در دست دارد در ابتدا وارد تکیه می‌شود و سپس پیرغلامان با جارو وارد می‌شوند.

مراسم جارو‌کشی در شب اول محرم در نطنز برگزار می‌شود و در فهرست میراث معنوی کشور نیز به ثبت رسیده است.

 

مراسم کتل کردن کودکان در نوش آباد اصفهان

 

مراسم کتل کردن کودکان در نوش آباد

 

از دیگر آیین‌های محرم در اصفهان می‌توان به رسم «کتل» اشاره کرد. این مراسم که در شهر «نوش آباد» و در روز عاشورا برگزار می‌شود، یک سنت خاص است که برای افزایش برکت، باران و حاصلخیزی خاک انجام می‌شود. نوزاد در این مراسم نماد «حضرت علی اصغر» است.

طبق این آیین فرد قبل از به دنیا آمدن فرزندش نذر می‌کند که اگر نوزاد پسر شد او را «کتل» کند. برای این کار لباسی خاص به کودک می‌پوشانند، سپس کودک را در اولین یا دومین عاشورا بعد از تولد روی اسبی تزیین شده می‌نشانند و در ابتدای مراسم عزاداری حرکت می‌کنند. بعد از پایان مراسم از مردم و عزاداران با نذری‌ها و غذاهای محرمی پذیرایی می‌شود.

 

مراسم چهل منبر غروب تاسوعا در اصفهان

 

مراسم چهل منبر غروب تاسوعا در اصفهان

 

از مهم‌ترین آیین‌های محرم در اصفهان می‌توان به «شمع زنی» یا «چهل منبر» اشاره کرد. در این مراسم مردان و زنان بعد از غروب آفتاب روز تاسوعا ۷۲ شمع به یاد ۷۲ شهید روز عاشورا در دست می‌گیرند و به صورت پابرهنه به ۴۰ مکان مذهبی و مقدس می‌روند و شمع روشن می‌کنند.

در جلوی مساجد، تکیه‌ها و برخی محله‌ها مکان‌هایی خاص برای روشن کردن شمع آماده می‌شود و فرد در این مکان شمع روشن می‌کند و یک بسته کوچک از آجیل مشکل گشا در ظرف جلوی آن قرار می‌دهد. سپس فردی همه این نذورات را جمع می‌کند و بین کودکان تقسیم می‌کند.

 

سوالات متداول

 

مهم‌ترین آداب و رسوم عزاداری محرم در اصفهان چه آیین‌هایی هستند؟

 

علم گردانی، زار خاک، فانوس گردانی، جغجغه زنی، عزاداری در خانه زرگرباشی‌ها و سقایی و گل مالی از معروف‌ترین سنت‌های محرم در استان اصفهان محسوب می‌شوند.

 

مراسم فانوس گردانی در محرم بیشتر در کدام شهر اصفهان اجرا می‌شود؟

 

فانوس گردانی از آداب و رسوم عزاداری محرم در اصفهان است که در کوهپایه شهری در شمال شرق اصفهان برگزار می‌شود.

 

 

کالابرگ الکترونیک