همه چیز درباره زعفران و خواص و مضرات و طبع و مصلح آن

زعفران یکی از ادویه های گران قیمتی به شمار می رود که به صورت وسیعی در ایران و به خصوص در استان خراسان، تولید و کشت می شود. این ادویه از دیرباز به خاطر رنگ، عطر و طعم دلپذیر خود، مورد استفاده قرار می گرفته و به عنوان یک ادویه اشرافی در مهمانی ها به بزرگان تقدیم می شده است. سپس کاربرد زعفران هم به مرور گسترش می یابد و در موارد مختلف از آن استفاده می شود. در این مطلب از مجله کوروش به بررسی خواص و مضرات و طبع و مصلح زعفران خواهیم پرداخت و همه چیز را درباره زعفران به شما خواهیم گفت.

تاریخچه زعفران

زعفران که با نام «زرپران» هم شناخته می شود در اصل گیاهی از تیره زنبقیان، با نام علمی  Crocus sativus است. ایرانیان در کاشت زعفران و صادرات آن به جهان باستان نقش اصلی را داشتند. ایرانی ها زعفران را به یونانی ها، رومی ها، چینی ها و سامی ها (عرب ها) شناساندند و شیوه کشت آن را هم به دیگر کشورهای اطراف مدیترانه یاد دادند. مصری های باستان از دیگر افرادی بودند که به این ادویه توجه خاصی نشان دادند و حتی می توان رد پای این ادویه پر خاصیت را در کتب هندی هم پیدا کرد.

بنا بر اسناد موجود، ایرانی ها در دوره ساسانی، به کاشت زعفران اهمیت بیشتری دادند و نخستین تجربه های کشت زعفران در شام، اسپانیا و شمال آفریقا، به وسیله ایرانیان انجام شد. شهرت یکی از اقوام ایرانی به نام «رستمیان» در انتقال فرهنگ زعفران کاری بیشتر است.

انواع زعفران

زعفران انواع مختلفی دارد که از میان آن ها می توان به نگین، سرگل، پوشال و … اشاره کرد. هر چند تعداد کمی از مردم نسبت به انواع و تفاوت آن ها با هم اطلاع دارند ولی ناگفته پیداست که هر چه کیفیت زعفران بالاتر باشد، طعم، عطر و رنگ بهتری هم خواهد داشت. در این صورت خواص و مضرات زعفران هم تغییر خواهد کرد.

۱- زعفران نگین

احتمالا اگر به استفاده از زعفران اهمیت می دهید، نام زعفران نگین به گوش تان خورده است. این زعفران به عنوان بهترین نوع زعفران ایرانی شناخته می شود است. انواع مختلفی هم دارد که می توان به نگین، شبه نگین و سوپر نگین اشاره کرد.

زعفران نگین رنگ بسیار خوبی پس می دهد و عموما به کشورهای آسیایی صادر می شود. البته به خاطر سخت بودن مراحل پاک کردن و فرآوری، تولید آن کمتر است که همین موضوع آن را به گران ترین نوع زعفران تبدیل کرده است. در زعفران نگین، سه شاخه کلاله از هم جدا هستند و تکه های به هم چسبیده در آن وجود ندارد.

انواع زعفران نگین:

زعفران نگین بر اساس شیوه فرآوری و پاک شدن به انواع مختلفی تقسیم می شود که شامل نگین سوپر، نگین پرسی، نگین درجه یک و شبه نگین می شود.

*نگین سوپر از دیگر انواع این نوع زعفران معروف تر است و به کشورهای آسیایی صادر می شود.

*نگین پرسی در زمان فرآوری تحت پرس قرار می گیرد.

*نگین درجه یک هم یکی از گرینه های دیگر برای صادرات است.

*زعفران شبه نگین نسبت به دیگر زعفران ها کیفیت پایین تری دارد. قیمت آن هم کمتر است. این زعفران معمولا بسته بندی می شود و در دسترس عموم قرار می گیرد.

۲- زعفران سرگل

سرگل یکی از گونه های شناخته شده زعفران است. زعفران ممتاز، زعفران ممتاز قائنات، زعفران سر ریشه و زعفران سر قلم از مدل های مختلف زعفران سرگل هستند. این زعفران را معمولا برای دم کردن به کار می برند. در زعفران سرگل، کلاله ها کاملا از هم جدا هستند. رنگ آن کاملا قرمز است. رشته های کلاله هم ضخیم هستند. این زعفران در موارد صنعتی، خانگی، درمانی  و به ویژه آشپزی کاربرد دارد.

۳- زعفران پوشال

زعفران پوشال انتهای کلاله سفیدی دارد. دارای فرخوردگی است و تکه های به هم چسبیده ندارد.

۴- زعفران دختر پیچ

دختر پیچ، پایه ای ترین نوع زعفران است. این زعفران از کنار هم گذاشتن رشته کامل زعفران شامل خامه و کلاله به دست می آید. رشته ها بنا به کیفیت قسمت کلاله، از خامه کوتاه تر یا بلندتر هستند. شاید جالب باشد بدانید که بیشترین خواص زعفران را در این نوع زعفران می توان یافت. زعفران دختر پیچ، بو و عطر فوق العاده ای دارد چون در اصل رشته کامل زعفران است.

در این زعفران انتهای کلاله سفید و دارای فرخوردگی زیادی است. همچنین این زعفران کاملا کلاف و خوش رنگ است.

۵- زعفران سفید

وقتی کلاله زعفران از خامه جدا شود، قسمت سفید یا همان خامه باقی می ماند که به آن زعفران سفید می گویند. البته ممکن است این قسمت را توسط سودجویان، رنگ و به جای زعفران نگین فروخته شود.

بیشتر بخوانید » آموزش کاشت زعفران در باغچه و گلدان خانه «

زعفران در چه نقاطی از کشور کاشت می شود؟

در حال حاضر بهترین زعفران دنیا در گناباد، قائنات و تربت حیدریه کاشته می شود. بیش از دیگر نقاط، در تربت حیدریه اقدام به کاشت زعفران می شود.  در بازار، زعفران سرگل قائنات را احتمالا بیشتر خواهید دید. زعفران تربت حیدریه هم به خاطر رنگ و بوی بسیار خوبی که دارد، برای صادرات مناسب است. این زعفران به تازگی در سازمان فائو ثبت شده است.

مواد مغذی موجود در زعفران

زعفران سرشار از ویتامین های آ، گروه ب  (ب۱، ب۲، ب۳، ب۶)، ویتامین ث، کلسیم، آهن، منیزیم، فسفر، پتاسیم، سدیم، روی، اسید فولیک و سلنیوم است. همچنین در ۱۰۰ گرم زعفران، مواد معدنی به شرح زیر وجود دارند:

انرژی: ۳۱۰ کیلوکالری

کربو هیدرات ها: ۶۵/۳۷ گرم

چربی: ۵/۸۵ گرم

چربی اشباع: ۱/۵۸ گرم

پروتئین: ۱۱/۴۳ گرم

آب: ۱۱/۹۳ گرم

موارد کابرد و مصارف زعفران

زعفران در موارد و برای کاربردهای مختلفی از جمله طعم دهی به غذا، رنگ دهی و عطر دهی به آن، برای درست کردن و تزیین شیرینی و انواع کیک ها به کار می رود. همچنین زعفران به خاطر خواص بسیار زیادی که دارد، در داروسازی مورد استفاده قرار می گیرد. در کنار این ها، از زعفران در زمینه انجام کارهای هنری، مثل خوشنویسی، نقاشی و رنگ طبیعی برای بافت فرش یا رنگ کردن پارچه به کار می رود.

بیشتر بخوانید » طرز تهیه برنج زعفرانی به ۲ روش «

راه های تشخیص زعفران مرغوب و اصلی از تقلبی

برای این که زعفران مناسب را انتخاب کنید در نخستین مرحله به ظاهر آن توجه کنید پرچم زعفران دارای انحنا است. اگر نگران هستید که به جای زعفران به شما ریشه ذرت فروخته نشود، باید بدانید که ریشه ذرت بدون انحنا و مستقیم است.

یک راه دیگر این است که ریشه های زعفران را روی شعله گاز قرار دهید. زعفران خالص به رنگ بنفش یا نارنجی در می آید. این موضوع به خاطر پتاسیم آن است. اما رنگ زعفران تقلبی، زرد خواهد شد.

یک روش دیگر هم این است که تارهای زعفران را بین کاغذ کاهی (کاغذ روزنامه) بگذارید و کمی فشار دهید. اگر زعفران مرغوب باشد، نباید لکه چربی ایجاد شود.

خواص و مضرات زعفران

خواص زعفران

تقویت سیستم ایمنی بدن

همان طور که گفتیم، زعفران سرشار از منگنز، ویتامین ث، آهن ، پتاسیم و ویتامین ب ۶ است. منگنز کمک باعث تنظیم قند خون می شود و به بهبود سوخت و ساز بدن و جذب کلسیم کمک می کند. همان ویتامین ث موجود در زعفران هم باعث تحریک سیستم ایمنی بدن برای تولید گلبول‌ های سفید می ‌شود. تقویت سیستم ایمنی، بدن را در برابر بیماری ‌ها مقاوم می کند.

از طرفی زعفران به تولید کلاژن، کمک می کند و برای تولید سلولی در بدن، برای ترمیم زخم و جراحت، رشد عضله، ترمیم رگ‌های خونی و تولید بافت، ضروری است.

بهبود سیستم گردش خون

زعفران با افزایش گردش خون‌، متابولیسم بدن‌ را بالا می برد. وجود مقدار زیاد آهن در زعفران، باعث افزایش میزان گلبول ‌های قرمز خون می شود. در نتیجه گردش خون و اکسیژن ‌رسانی به سیستم‌ های اندامی برای سوخت و ساز را بالا می برد و به ایجاد بدنی سالم ‌تر کمک می کند. استفاده از این ادویه موجب پیشگیری از علایم کم ‌خونی شود.

خواص زعفران برای زنان

زعفران به کاهش دردهای پیش از قاعدگی کمک می کند و توصیه می شود قبل و در زمان قاعدگی از جوشانده و دمنوش آن استفاده شود. همچنین سرطان پستان، یکی از بیماری های شایع در زنان است. زعفران به تشکیل رگ های جدید خونی می شود و برای کسانی که پرتو درمانی انجام می دهند، این ادویه اثرات درمان را بهبود می بخشد.

این مقاله را بخوانید: بهترین غذاهای ضد سرطان پستان

فواید زعفران برای مردان

طبق پژوهش های به عمل آمده، مصرف زعفران به افزایش تحرک اسپرم های مردان کمک می کند و به طرز قابل توجهی در درمان ناباروی موثر است. همچنین برای کسانی که با اختلالات نعوظ مواجهند، زعفران با افزایش گردش خون و تاثیر مثبتی بر عملکرد بافت های اندام تناسلی دارد.

کاهش عوارض ناشی از مصرف داروها با مصرف زعفران

در زنان و مردانی که با افسردگی دست و پنجه نرم می کنند، مصرف برخی داروها منجر به ایجاد اختلال در میل جنسی می شود. این داروها با جذب سروتونین در پایانه های عصبی، حس نشاط و سر زندگی را از بین می برند. در یک تحقیق مشخص شد کسانی که روزانه ۳۰ میلی گرم زعفران مصرف می کنند، عملکرد جنسی آن ها تا حد قابل توجهی افزایش می یابد.

خواص و فواید زعفران برای کبد

مصرف زعفران به عنوان یک روش گیاهی برای پیشگیری و درمان بیماری های کبدی، بسیار کاربردی است. پژوهشگران با انجام برخی تحقیقات روی موش ها متوجه شدند که در کبد موش ‌های تغذیه شده با زعفران، ابتلا به بیماری های کبدی و تخریب این عضو به ندرت مشاهده می شود. نتایج پژوهش های انجام شده روی تاثیر زعفران بر کبد، خاصیت آنتی اکسیدانی، ضد التهابی و ضد سرطانی ترکیبات زعفران را ثابت می کند.

خواص زعفران برای پوست

برای این که پوست شادابی داشته باشید چند رشته زعفران را با گلاب ترکیب کنید و روی پوست خود بمالید تا آبرسانی کامل انجام شود. همچنین برای بهبود بافت های پوستی می توانید ۱/۲ لیوان دسته دار آب را بجوشانید، کمی پودر سیر و چند رشته زعفران را در آن بریزید. بعد از این که رنگ زعفران خارج شد، آن را روی پوست خود بمالید.

برای درمان پوست خشک هم می توانید از مخلوط لیمو و زعفران استفاده کنید.

درمان ریزش مو با زعفران

زعفران فولیکول های زیادی دارد که رشد موها را سرعت می بخشد. برای جلوگیری از طاسی هم از این ادویه استفاده می شود.

کاهش وزن و لاغری از خواص و فواید زعفران

زعفران به خاطر خواص سیر کنندگی می تواند شما را برای مدت زمان بیشتری سیر نگه دارد. همچنین اشتها را در افرادی که دچار پرخوری هستند کاهش می دهد. به این ترتیب مصرف زعفران باعث لاغری و کاهش وزن می شود.

تقویت بینایی چشم با زعفران

سافرنال موجود در این ادویه به بهبود قوه بینایی کمک می کند. همچنین بر عملکرد ژن هایی که مقدار اسید چرب غشای سلولی را تنظیم می کنند، اثر می گذارد و باعث می شود تا قوه بینایی تقویت شود.

درمان بی خوابی با زعفران

در زعفران ماده ای به نام کروسین می تواند عملکرد خواب را بهبود بخشد و به درمان افسردگی کمک کند.

خواص زعفران برای دیابتی ها

منگنز موجود در زعفران، به بدن در بهینه ‌سازی میزان قند خون کمک کند. دیابت، یکی از خطرناک ‌ترین و شایع ‌ترین بیماری‌ها می آید که افراد زیادی درگیر آن هستند. با کنترل می توان میزان قند خون، انسولین و گلوکز، از ایجاد زمینه برای دیابت نوع دوم جلوگیری کرد. اما اگر به این بیماری مبتلا هستید، می توانید با مصرف زعفران علائم آن را کنترل کنید.

این مطلب را بخوانید: ۱۷ ماده طبیعی برای کاهش سریع قند خون

خواص و مضرات زعفران

مضرات زعفران

احساس تهوع و سرگیجه

مصرف بیش از حد زعفران باعث ایجاد اختلالات در سیستم و عملکرد بدن هم می شود. یک فرد عادی و سالم می تواند در ماه حدود ۳ گرم زعفران مصرف کند و بالای ۵ گرم مصرف، سردرد، سرگیجه، حالت تهوع و افزایش ضربان قلب را به دنبال خواهد داشت.

خونریزی رحم

برای خانم های باردار، مصرف بیش از حد زعفران باعث کاهش فشار خون و رقیق شدن خون خواهد شد. خونریزی بینی هم از دیگر عوارض مصرف بیش از اندازه زعفران است. اگر در ماه های اولیه بارداری هستید، حتما در مصرف زعفران و شربت زعفران اعتدال را رعابت کنید.

از طرفی بعد از زایمان مصرف زعفران باعث تغییر رنگ شیر می شود و اگر از زعفرانی استفاده کنید که در آن از رنگ های مصنوعی استفاده شده است، باعث ایجاد مسمومیت در کودک می شود. این یعنی خواص و مضرات زعفران برای زنان کم نیست.

اختلال در عملکرد کلیه ها از مضرات زعفران

مصرف بیش از اندازه زعفران باعث بی حالی و زردی پوست می شود و حتی گاهی اوقات منجر به مرگ خواهد شد. این ادویه می تواند کار کلیه‌ ها را هم با اختلال مواجه کند و سر درد شدید به همراه دارد. همچنین در مواقعی باعث اختلال حواس می‌ شود.

قاعدگی و زعفران

در دوران قاعدگی اگر بیش از حد زعفران مصرف کنید، باعث افزایش استرس می‌ شود و تغییر رنگ پوست و ضعف شدید را به همراه دارد.

مقدار مجاز مصرف روزانه زعفران

یک فرد عادی و سالم می تواند در ماه حدود ۳ گرم زعفران مصرف کند و بالای ۵ گرم مصرف، سردرد، سرگیجه، حالت تهوع و افزایش ضربان قلب را به دنبال خواهد داشت.

طبع و مصلح زعفران

طبع زعفران گرم و خشک است. انیسون و سکنجبین مصلح و بهبود دهنده خواص و مزاج گرم و خشک زعفران هستند.

بیشتر بخوانید » همه چیز درباره خواص و مضرات گلاب «

سخن پایانی درباره خواص و مضرات زعفران

زعفران ادویه پرخاصیت و گران قیمتی است که تقریبا برای همه افراد مناسب است. اگر چه باید در مصرف آن اعتدال را رعایت کنید. از این ادویه می توان به عنوان یک داروی خانگی برای درمان برخی بیماری ها هم کمک گرفت. خواص و مضرات زعفران بسیار زیاد است و بهتر است اگر بیماری خاصی دارید و تحت نظر پزشک هستید، برای استفاده از آن به عنوان یک دارو، حتما با وی مشورت کنید.