خبر آتش سوزی جنگل در تابستان و دیگر فصل‌های سال، از آن دسته اخباری است که نه تنها دوستداران محیط زیست، بلکه افراد عادی را هم بسیار نگران می‌کند. جنگل‌ها ریه‌های زمین هستند و بدون آنها حتما اکوسیستم انسانی و حیوانی دستخوش تغییرات و مشکلات گوناگون خواهد شد. در این میان، بروز آتش سوزی در جنگل‌ها، یکی از پدیده‌های شایع، نه فقط در ایران بلکه در کل دنیا است. آتش سوزی جنگل در تابستان یا با منشأ انسانی رخ می‌دهد و یا جنگل‌ها به صورت طبیعی شروع به آتش گرفتن و وسیع شدن آن می‌کنند. در این مقاله از سرویس سبک زندگی در مجله کوروش به عوامل و علل آتش سوزی جنگل در تابستان و تبعات ناشی از آن می‌پردازیم.
آتش سوزی جنگل در تابستان؛ چرا و چگونه؟
این یک خبر ناخوشایند و نگران کننده است که تقریبا حدود ۸۵ درصد از آتش‌سوزی‌هایی که به طور خاص در ایالات متحده آمریکا رخ می‌دهد، توسط انسان ایجاد می‌شود. در مورد ایران این آمار بر اساس اخبار، به ۹۰ درصد هم می‌رسد. هر چند عموم این آتش‌سوزی‌ها به صورت غیر عمد اتفاق می‌افتند اما خسارت‌های ناشی از آنها، اصلا کم نیستند.
آتش‌سوزی‌ها با منشأ انسانی ناشی از سوزاندن زباله‌ها، پختن غذا در طبیعت، استفاده از تجهیزاتی که عملکرد درستی ندارند، انداختن سیگار، رها کردن زباله‌ها در طبیعت و … ایجاد می‌شود و به سرعت گسترش پیدا می‌کند.
عوامل طبیعی مثل گرمای طولانی مدت، هوای خشک و برخورد صاعقه هم از دیگر عوامل آتش سوزی جنگل در تابستان به شمار می‌‌روند. آتش‌سوزی‌های جنگلی برای رشد و گسترش پیدا کردن به سه فاکتور نیاز دارند که به آنها، «مثلث آتش» گفته می‌شود. سوخت، اکسیژن و گرما اضلاع این مثلث را تشکیل می‌دهند و اگر حداقل یکی از این ۳ عنصر حذف شود، آتش امکان برافروختن پیدا نمی‌کند یا آن را می‌توان خاموش کرد.
عوامل انسانی یا طبیعی؛ کدام در بروز آتش‌سوزی مهم‌ترند؟
طبق آمارهای سالانه عوامل انسانی مثل آتش‌هایی که در اردوها افروخته می‌شود و آتش‌سوزی‌های کنترل‌شده کشاورزی، عامل اصلی بیش از ۶ آتش‌سوزی حیات وحش در سال هستند. ولی در طول یک سال مساحت مناطقی که در اثر عوامل طبیعی دچار حریق می‌شوند، بسیار بیشتر از مساحت مناطقی است که در اثر عوامل انسانی می‌سوزند. البته این آمار در حال حاضر یافته‌های متفاوتی را نشان می‌دهد.
مثلا در سال ۲۰۱۰ تقریبا ۵۶۶۰ کیلومتر مربع از جنگل‌ها در اثر عوامل انسانی و ۸۰۹۰ کیلومتر مربع در اثر عوامل طبیعی آتش‌سوزی جنگل رخ داد. ولی در سال ۲۰۱۱ آتش‌سوزی‌هایی که در اثر عوامل انسانی ایجاد شده بود بسیار بیشتر بود، به این ترتیب که تقریبا ۲۱۸۰۰ کیلومتر مربع از آتش‌سوزی‌ها در اثر عوامل انسانی و فقط ۱۳۷۰۰ کیلومتر مربع در اثر عوامل طبیعی بودند. این آمار که تکان‌دهنده به نظر می‌رسد، نقش عامل انسانی را در بروز این آتش‌سوزی‌ها، بیش از پیش نشان می‌دهد.
عوامل بروز آتش سوزی جنگل در تابستان چیست؟
در مورد اینکه چرا جنگل‌ها در تابستان آتش می‌گیرند، دلایل مختلفی عنوان می‌شود. این دلایل و عوامل شامل موارد زیر می‌شود:
آتش‌سوزی در جنگل با عوامل انسانی
*افرادی که برای گسترش اراضی و مراتع خود، اقدام به آتش زدن جنگل و از بین بردن گونه‌های گیاهی می‌کنند. در مناطقی که کشت متناوب انجام می‌شود و زمین کشاورزی باید به سرعت برای کشت آماده شود، قطع کردن درختان و سوزاندن زمین، به عنوان ارزان‌ترین راه برای آماده‌سازی زمین برای کشت شناخته می‌شود.
در مناطق جنگلی که در اثر قطع درختان صاف شده است، احتمال آتش‌سوزی علف‌ها در افزایش پیدا می‌کند. همچنین جاده‌های متروکه‌ای که در اثر قطع درختان به وجود آمده و گیاهان در آن رشد کرده‌اند، مثل یک راهروی آتش عمل می‌کنند.
*بی‌احتیاطی برخی افراد از جمله طبیعت‌گردان، مسافران، شکارچیان و رهگذران باعث ایجاد آتش سوزی‌های متناوب در جنگل‌ها می‌شود.
*اگر گیاهان زراعی در زمین‌های نزدیک و مجاور به جنگل آتش زده شود، این آتش به سرعت در جنگل گسترش پیدا می‌کند.
*انداختن ته سیگارهایی که هنوز به طور کامل خاموش نشده‌اند، یا کبریت‌هایی که بعد از روشن کردن، از خاموش شدنشان مطمئن نشده‌اید.
*آتش زدن مراتع نزدیک به جنگل برای از بین بردن آفت‌ها.
*آتش زغال‌هایی که بعد از پخت و پز در جنگل به طور کامل خاموش نشده‌اند. بسیاری از مواقع، زغال‌ها تا مدت زیادی روشن می‌مانند و حتی وقتی فکر می‌کنید خاموش شده‌اند، ممکن است با وزش یک باد، دوباره شعله‌ور شوند.
*تیراندازی در جنگل و مراتع.
*جرقه‌های ناشی از وسایل نقلیه.
*قوس‌های الکتریکی خطوط انتقال نیرو که در نزدیکی جنگل‌ها واقع شده‌اند.
آتش سوزی‌های طبیعی در جنگل
*به آتش گرفتن جنگل‌ها به صورت خودبه‌خود، «خودسوزی جنگل‌ها» گفته می‌شود. این پدیده در اثر وزش بادهای گرم اتفاق می‌افتد و بر اثر شدت گرما و خشکی شدید امکان گسترش آن بسیار وسیع و زیاد است.
*درخت‌های توخالی و پوسیده و درخت‌هایی که دچار شکستگی شده‌اند و روی زمین افتاده‌اند، شرایط را برای گسترش آتش فراهم می‌کنند.
*اگر جنگل دارای درخت‌های برگ سوزنی باشد، احتمال آتش سوزی بسیار بیشتر است. این درخت‌ها به حرارت و آتش، حساسیت بیشتری دارند و گسترش آتش سوزی در بین آنها بسیار زیاد است.
*خشکسالی و گرمای آب و هوا، مخصوصا اگر چند سال مداوم ادامه داشته باشد، می‌تواند جنگل را برای آتش سوزی مستعد کند.
*خشکی هوا و نداشتن رطوبت باعث ایجاد و گسترش سریع آتش در جنگل می‌شود.
*عوامل طبیعی مثل رعد و برق یا صاعقه، می‌تواند یک جرقه برای ایجاد آتش سوزی جنگل در تابستان باشد.
*فوران‌های آتشفشانی یکی از دلایل آتش سوزی جنگل در تابستان هستند.
*وقتی صخره‌ها از روی هم فرو می‌افتند، بین آنها جرقه‌هایی ایجاد می‌شود، این جرقه‌ها می‌توانند عامل آتش سوزی شوند.
*برخی آتش سوزی‌های جنگلی به خاطر بقایای به جا مانده از گردشگران ایجاد می‌شوند. وسایلی مثل لیوان‌ها و استکان‌های شکسته، بطری‌های شفافی که روی زمین افتاده‌اند، همه و همه مثل یک ذره‌بین عمل می‌کنند و بعد از تابش مستقیم نور خورشید، باعث ایجاد جرقه و آتش سوزی در گیاهان یا درختان مجاور می‌شوند.
فرق آتش‌سوزی در جنگل با بقیه آتش‌سوزی‌ها چیست؟
آتش سوزی‌هایی که در جنگل اتفاق می‌افتند گستردگی و سرعت انتشار بسیار زیادی دارند. همچنین در جنگل، به خاطر وجود رودخانه‌ها و جاده‌ها، خاموش کردن آتش توانایی‌های متفاوتی را می‌طلبد. از طرفی به خاطر تاثیر بسیار زیادی که آب و هوا روی سرعت و شدت آتش سوزی دارد، یا به خاطر سرعت پراکندگی آتش و موادی که قابلیت بالایی در آتش گرفتن دارند، تفاوت‌های عمده‌ای بین آتش سوزی‌های جنگلی با سایر آتش سوزی‌ها وجود دارد.
آتش سوزی جنگل‌ها، چه تاثیراتی بر سلامت دارد؟
مهم‌ترین جزئی از بعد از آتش سوزی متصاعد می‌شود، دود است. هر چه غلظت دود بیشتر باشد، می‌تواند بر دستگاه تنفسی انسان‌ها و حیوانات و پرندگانی که در جنگل زندگی می‌کنند، تاثیر منفی و عوارض سوئی بگذارد. دود ناشی از آتش سوزی دارای مشتقاتی مثل دی اکسید کربن، مونوکسید کربن، بخار آب، مواد شیمیایی آلی، اکسید نیتروژن، ذرات متعلق و ترکیبات دیگر است. استنشاق دی اکسید کربن و ذرات معلق موجود در دود آتش، باعث بروز مشکلات سلامتی برای دیگر جانداران می‌شود.
در کسانی که مبتلا به بیماری آسم هستند یا مشکلات تنفسی دارند، به ویژه در کودکان، آلودگی هوا ناشی از آتش سوزی، یکی از معضلات سلامتی است. این افراد در مواجهه با این آتش‌سوزی‌ها و بخارات و گازهای ناشی از آن، سریعا باید از ماسک‌های مخصوص استفاده کنند.
همچنین در آتشنشان‌ها، به خاطر استنشاق مونوکسید کربن، مشکلات تنفسی بسیاری مشاهده می‌شود. اگر دود آتش وارد ریه شود، اکسیژن کمتری به اندام بدن می‌رسد و همین موضوع می‌تواند خفگی را در پی داشته باشد. مونوکسید کربن یک گاز بی‌رنگ و بدون بو است که در نزدیک آتش، غلظت زیادی دارد.
سوالات متداول
آتش‌سوزی‌های جنگلی چطور ایجاد می‌شوند؟
آتش‌سوزی‌های جنگلی برای رشد و گسترش پیدا کردن به سه فاکتور نیاز دارند که به آنها، «مثلث آتش» گفته می‌شود. سوخت، اکسیژن و گرما اضلاع این مثلث را تشکیل می‌دهند و اگر حداقل یکی از این ۳ عنصر حذف شود، آتش امکان برافروختن پیدا نمی‌کند یا آن را می‌توان خاموش کرد.
عوامل انسانی نقش پررنگ‌تری در آتش سوزی جنگل دارند یا عوامل طبیعی؟
در ایران حدود ۹۰ درصد آتش‌سوزی‌ها را عوامل انسانی تشکیل می‌دهند. این آمار در کل دنیا، به طور میانگین حدود ۸۵ درصد است.
منابع: wilderness/ indianexpress
