آداب و رسوم عید نوروز کلاردشت برای نخستین بار در مجله کوروش

کلادرشت از جمله مقاصد محبوب ایرانی‌ها برای سفر ایرانگردی در ایام نوروز است پس بد نیست که با آداب و رسوم عید نوروز در کلاردشت که هنوز با وسواس زیاد اغلب آن‌ها اجرا می‌شود در مجله کوروش آشنا شوید. با سرویس سبک زندگی همراه باشید.

جنگ تخم مرغ در کلاردشت

معمولا آداب و رسوم عید نوروز در روستاها هنوز پرشورتر و سنتی‌تر از شهرها بجا آورده می‌شود. در این میان یکی از جالب‌ترین آداب و رسوم عید نوروز در کلاردشت این است که از اواسط ماه اسفند جوان‌های هر محل مراسم «جنگ تخم مرغ» یا «تخم مرغ جنگی» را شروع می‌کردند. در نهایت کسی برنده بود که تخم مرغ‌های بیشتری را از رقیبان می‌شکست و جایزه‌اش این بود که تمام تخم مرغ‌ها را صاحب می‌شد.

مراسم چهارشنبه سوری در کلاردشت

کلاردشتی‌ها به ویژه آن‌هایی که اصلیتی کرد دارند معمولا چند مراسم چهارشنبه سوری برگزار می‌کنند، حتی برخی اهالی روستاهایی مثل «کلنو» از برگزاری سه چهارشنبه سوری در گذشته تعریف می‌کنند. در فرهنگ بومی کلاردشت این سه مراسم عبارت بودند از: «کُله چهارشنبه»، «خاله چهارشنبه» و چهارشنبه آخر که همان «چهارشنبه سوری» است.

در برخی محله‌ها در هر سه شب شمع‌های دست ساز را در چند جای مختلف مثل کنار مسجد، آب روان، چاه، چشمه و یا جلوی خانه‌ها روشن می‌کردند (دربعضی محله‌ها فقط جلو در خانه‌ها و زیرپنجره‌ها) و دسته‌های کاه را آتش می‌زدند و از روی آن می‌پریدند و “سرخی من از تو، زردی تو از من” می‌خواندند. برای شام هم برنج می‌خوردند (البته آ‌ن‌هایی که بضاعت‌شان اجازه می‌داد) تا تمام سال خانه‌شان برکت داشته باشد.

کُله چهارشنبه و مراسم نوروزخوانی

شب «کله چُهارشنبه» (سه چهارشنبه قبل از عید) شب خوردن «تره » است. اصولا «تره» خوراکی اصلی کلاردشتی‌ها در چهارشبه سوری و عید نوروز محسوب می‌شود. در گذشته ز‌ن‌های روستا از چند روز قبل برای جمع آوری سبزی‌هایی مثل تره طبیعی، سیر کوهی، پیشن درناقه، کوکو چشمک و … به صحرا می‌رفتند.

در این شب حتما باید حسابی خانه را تمیز می‌کردند، پلو درست می‌کردند و شام را هم اول وقت صرف می‌کردند. در غیر این صورت اصطلاحی بود که می‌گفتند: «خاله کُله می‌آید و مسخره‌مان می‌کند».

علاوه بر این در چهارشنبه اول زن‌ها با گِل قرمز و سفیدی که از نزدیکی دریاچه  «ولشت» می‌آوردند دیوارهای خان‌ ها را با گل سفید یکدست و با گل قرمز نقش می انداختند که به اصطلاح به آن “گِل‌گویی” یا “گِل هاکنی ” می‌گویند و البته این آیین سنتی در فهرست میراث معنوی کشور هم به ثبت رسیده است.

یکی دیگر آداب و  رسوم عید در کلاردشت «نوروز خوانی بود» که البته از اوایل اسفند تا چند روز بعد از تحویل سال نو ادامه داشت. به این ترتیب که چند نفر از روستاهای اطراف می‌آمدند و با ساز و آواز اشعاری در مدح بهار یا با ذکر مفاهیم مذهبی به صورت بداهه یا از حفظ می‌خواندند.

این اشعار به زبان فارسی و یا زبان‌های محلی بود و پس از اسلام اغلب پس از ستایش خدا در مدح امامان شیعه گفته می‌شده است. علاوه بر این آداب و رسوم عید نوروز در مازندران، در اکثر نقاط گیلان هم به این افراد “نوروز خوان” می‌گویند. در برخی روستاها اعتقاد بر این بود که در این شب نان و شیر و گندم و سایر خوراکی‌ها را نباید به کسی جز اهل خانه داد چون برکت از خانه می‌رود.

اما با این وجود کسی نوروزخوانان را دست خالی نمی گذاشت و هر خانواده‌ای آن‌چه که در توانش بود به عنوان مشتلق تقدیم می‌کرد. رسم دیگری که در این شب حتما اجرا می‌شد این بود که جوان‌های فامیل به پشت بام خانه اقوام می‌رفتند و شال کمر خود را از «باجه» (پنجره) داخل اتاق می‌انداختند و صاحب خانه باید پول، تخم مرغ رنگی، شیرینی یا هرچه داشت در پارچه می‌گذاشت و به سر شال می‌بست و به دست صاحبش می‌داد.

مراسم خاله چهارشنبه در کلاردشت

بنا بر آداب و رسوم مردم مازندران در عید نوروز، در این روز دیگر کار خانه‌تکانی باید به پایان می‌رسید و به اصطلاح دیگر کاری روی زمین نمانده بود. بعد از غروب آفتاب کوچکترها به منزل بزرگ‌تر فامیل می‌رفتند و مراسم شب نشینی آغاز می‌شد.

غذای شب خاله چهارشنبه «سنگ سیر» بود که همه اعضای فامیل دور هم میل می‌کردند. غذایی خوش طعم و مقوی متشکل از سبزی‌های معطر مثل نعنا، گشنیز، جعفری، شوید، سیر تازه و اسفناج به همراه ماست گوسفندی ، آرد، تخم مرغ و گوشت گوسفند و یا مرغ محلی.

چهارشنبه سوری در کلاردشت

در این شب آن‌هایی که دست‌شان به دهن‌شان می‌رسید حتما برای شام سبزی پلو با ماهی را به صورت گرده‌پیج می‌خوردند. «تره کُلا»،«تره» و «شیر تره» ، «ماست و برنج کته» هم از جمله غذاهای شب چهارشنبه سوری در کلاردشت هستند. در گذشته از جمله آداب و رسوم عید کلاردشت خوردن «شیر تره» در شب چهارشنبه سوری بود چرا که معتقد بودند که اگر در این شب «شیر تره» بخورند سال سبزی را پیش رو خواهند داشت.

سفره هفت سین کلاردشتی و مراسم سمنو پزان

در فرهنگ بومی عید نوروز در مازندران، چند روز مانده به عید برای تدارک سفره هفت سین و تدارک منزل برای تحویل سال نو همه اعضای خانواده در تکاپو هستند. یکی دیگر از آداب و رسوم عید نوروز در کلاردشت این است که مردها سردر خانه ها را با شاخه‌های “همیشک” (گیاه همیشه سبز) تزیین می‌کنند و زن‌ها برای خوراکی‌های سفره هفت سین شیرینی‌های مختلف می‌پزند.

در گذشته انواع حلواهای کنجدی،گردویی و شاه دانه در دیگ‌های بزرگ طبخ می‌شد. حلواها را در سینی‌های بزرگ با سنگ می‌کوبیدند و برش می دادند و روی بر‌ش‌ها آرد برنج می‌پاشیدند که مانع فاسد شدن شیرینی‌ها می‌شد.

«سَرخوس حلوا» که نوعی سوهان با حلوای عسل بود یکی از شیرینی های محبوب عید کلادرشت بود. برای پختن این حلوا عسل را در قابلمه مسی آن‌قدر هم می‌زدند تا رنگش سفید شود سپس به آن مغز گردو ،تخم کنف و یا تخم کدو اضافه می‌کردند و در سینی می‌ریختند و صاف می کردند تا خشک شود.

مراسم سمنو پزان هم آداب و رسوم خاص خودش را داشت که هنوز هم در برخی محله‌های کلاردشت این رسم اجرا می‌شود و دو الی سه روز پخت سمنو طول می‌کشد. در سال‌های دورتر درست کردن کوزه و گلدان با آرد برای تزیین خانه یکی دیگر از کارای مهم زنها و بچه ها بود.

هنوز هم رنگ کردن تخم مرغ که در گذشته بیشتر با رنگ‌های طبیعی مثل پوست پیاز انجام می‌شد هم از جمله کارهای هیجان انگیز این روزهاست که نشان طراوت و شادابی و نماد تداوم نسل است.

یکی دیگر از کارهای مهم زن‌های خانه سبز کردن سبزه عید و پختن نان لواش به قدر روزها و شب‌های عید نوروز و پذیرایی از مهمانان و مصرف روزانه خانواده بود. البته در این سال‌ها رسم نان پختن دیگر چندان مثل گذشته پر رنگ نیست.

یکی دیگر از آداب مراسم تو عید نوروز کلاردشت این است که خانم‌های خانه دو روز قبل از سال تحویل سفره هفت سین را می‌چینند و تا روز سیزده بدر سفره را جمع نمی‌کنند. پیش از این ملزومات سفره علاوه بر هفت‌سین، ظرف آجیل متشکل از گندم بو داده، مغز گردو، فندق و تخم کدو بو داده بود.

سایر تنقلات برای تزیین سفره هفت‌سین میوه (به ندرت چون در قدیم کمتر در دسترس بود)، نان قرصک، حلوای عسل، تخم شاه دانه و کنجد، اسپند، یک شاخه گیاه همیشه سبز و نان و پنیر و سبزی بود که هنوز هم در اکثر محله‌های کلاردشت چینش و ملزومات سفره هفت‌سین کلاردشتی به همین ترتیب رعایت می‌شود.

عیدی تازه عروس‌ها در نوروز کلاردشت

از جمله جالب‌ترین آداب و رسوم عید نوروز در کلاردشت عیدی فرستادن برای تازه عروس‌هاست. در واقع از گذشته همواره یکی از دغدغه‌های زنان روستاهای مختلف عیدی فرستادن برای تازه عروس‌ها و دختران عقد کرده به عنوان چشم روشنی سال جدید بود که هنوز هم این رسم پابرجاست.

مادر عروس از همان سال اول ازدواج و یک هفته قبل از سال تحویل حلوا، نان محلی، برنج و مرغ همراه با روغن گوسفندی، کشمش سرخ کرده و احیانا چند تکه لباس به خانه دامادش می‌فرستد. مادر داماد هم تا زمانی عروس به خانه شوهر نرفته این رسم را به جا می‌آورد.

مراسم تحویل سال نو در کلاردشت

از زمان‌های دور از جمله آداب و رسوم عید نوروز در کلاردشت این بود در شب سال تحویل مردم روستاهای مختلف رسم داشتند که ابتدا بر سر مزار عزیزانشان بروند و جلوی در خانه و حتی طویله‌ها شمع روشن کنند. بعد از آن هم برای شام شب سال نو آ‌نها که وضع مالی بهتری داشتند سبزی پلو با ماهی، فسنجان، قورمه سبزی، خورش آلو، رشته پلو با گوشت چرخ کرده می خوردند.

خانواده‌هایی هم که از نظر مالی دست‌شان بسته‌تر بود هم با خوردن ترش تره آداب این شب را به جا می‌آوردند. کشتن گوسفند هم در این شب شگون دارد و معمولا با دل و جگر گوسفند قربانی غذایی به نام «سوتک» درست می‌کنند که حسابی پرطرفدار است.

یکی از رسوم قدیمی مازندرانی‌ها در لحظه تحویل سال که در کلاردشت هم با دقت و جزییات آن را هنوز هم انجام می‌دهند رسم «ماردمه» یا «مارمه»  است. مارمه در لغت از دو کلمه مار=مادر و مه=ماه یعنی «مادر ماه» تشکیل شده، که اولین روز هر ماه را “ماه در ماه” می‌گویند.

مردم معتقدند که «مادرمه» برکت را به خانه و زندگی می‌آورد و یکی از اعضای خانواده که قدمش خوب است به عنوان مادرمه (مارمه) انتخاب می‌شود و قبل از تحویل سال  وضو گرفته و با مجمعی که در آن قرآن، آب، آیینه و سبزه و شاخه‌های سبز جوان قرار دارد به خارج از خانه می‌رود تا سال تحویل شود.

بعد از تحویل سال این فرد با پای راست وارد خانه شده و به تمام اتاق‌ها سرک می‌کشد. سپس چهارگوشه اتاق‌ها آب می‌پاشد، قرآن را کنار سفره می‌گذارد و شاخه‌های سبز را به نیت سالی سرسبز و خوش و خرم  برای خانواده، جلوی در اتاق آویزان یا روی تاقچه اتاق می‌گذارد و عیدی خود را از بزرگ خانواده می‌گیرد.

تا زمانی که «مارمه» یعنی عمل نو شدن ماه یا سال انجام نگیرد ،کسی حق ورود به خانه را ندارد و اگر کسی از خانه خارج شود آن‌قدر باید بیرون از خانه بماند تا «مارمه کننده» بیاید «مارمه‌اش» را انجام بدهد. در برخی روستاها «ماردمه» گاهی یک «بره کوچک» بود که بعد از تحویل سال به خانه می‌آوردند.

در گذشته در دو روز نخست سال بزرگ محل یا ریش سفید فامیل با عده‌ای از اهالی به درب تک تک خانه‌های روستا می‌رفتند و سال نو را تبریک می‌گفتند. همراه این افراد شخصی بود که عیدی هر خانه را جمع می‌کرد که شامل تخم مرغ رنگی و احیانا میوه بود و سپس این عیدی ها را میان بچه‌های روستا تقسیم می‌کردند.

مراسم نوعید (پاپرس) در کلاردشت

از جمله مراسم عید نوروز در مازندران و کلاردشت، که قرن‌هاست سینه به سینه به ارث رسیده است این است که در اولین ساعات نخستین روز سال نو اهالی نقاط مختلف کلاردشت مراسم “نوعید” را برگزار می‌کنند که کردهای کلاردشت به آن «پاپرس» می‌گویند.

در این مراسم اهالی برای همدردی به منزل آشنایانی که در طول سال عزیزی را از دست داد‌ه‌اند می‌روند. در سال‌های اخیر در برخی روستاها این رسم در مساجد یک روز مانده به تحویل سال برگزار می‌شود.

روزهای عید نوروز در کلاردشت

در تمام روزهای عید نوروز بازار مهمانی گرفتن و مهمانی رفتن و عیدی دادن و عیدی گرفتن حسابی داغ است. در حقیقت مهمانی گرفتن از جمله آداب و رسوم اصلی عید نوروز در کلاردشت است. در گذشته عیدی بچه‌ها بیشتر تخم مرغ‌های رنگ شده با رنگ‌های طبیعی مثل پوست پیاز و البته شیرینی بود و بعدها که وضعیت مالی مردم بهتر شد اسکناس‌های تانخورده لای قرآن انتظار بچه‌ها را می‌کشید.

در بعضی روزهای عید اهالی دور هم جمع می‌شوند و بازی های محلی برگزار می‌کنند. خواستگاری رفتن، شیرینی‌خوران و مراسم نامزدی و عروسی هم به دلیل خوش یمنی این روزها معمولا پای ثابت روزهای عید در کلاردشت است. یکی خوراکی‌هایی که در روزهای عید پخته می‌شود «بورانی چغندر» برای وعده ناهار است و دسر فرنی هم به عنوان دسر طرفداران زیادی دارد.

سیزده بدر در کلاردشت

ایرانی‌ها از قدیم بر این باور بودند که در این روز باید برای راندن نحسی از خانه بیرون بروند و نحسی را در طبیعت به در کنند. کلاردشتی‌ها هم از این قاعده مستثنی نیستند و در روز سیزده به در اجازه نمی دهند کسی در خانه بماند چرا که معتقدند اگر کسی در این روز بخوابد یا در خانه بخوابد، تمام سال را تنبلی می‌کند.

معمولا در این روز یک نفر تمام اعضای فامیل را به صرف ناهار در طبیعت دعوت می‌کند و البته بعضی خانواده‌ها هم ترجیح می‌دهند که هر کدام یک نوع غذا بپزند و تنوع سفره سیزده بدر را بیشتر کنند. ناهار روز سیزده معمولا لوه کباب، کوکو، فسنجان، بورانی و مرغ محلی است.

در این روز انواع بازی‌های محلی مثل تاچی گولی، الک دولک، گولی کاچ، هفت سنگ، زو و خمیرشو انجام می‌شود و البته تاب بازی بازی محبوب این روز است و همه از کوچک و بزرگ حتما باید تاب بازی کنند.

یکی از سرگرمی‌های اهالی در این روز هنگام تاب سواری نشاندن جوان‌های مجرد روی تاب و سوال پیچ کردن آن‌ها بود که بگویند به کدام یک از دخترهای آشنا یا فامیل علاقمندند. در روز سیزده به در مردم معمولا تا نزدیکی‌های غروب در دشت و دمن می‌مانند و بعد از آن به خانه برمی‌گردند.

سوالات متداول

شیرینی مخصوص کلاردشنی‌ها برای عید نوروز چیست؟

«سَرخوس حلوا» که نوعی سوهان با حلوای عسل است یکی از شیرینی های محبوب عید در کلاردشت به حساب می‌آید. برای پختن این حلوا، عسل را در قابلمه مسی آن‌قدر هم می‌زنند تا رنگش سفید شود. سپس به آن مغز گردو ،تخم کنف یا تخم کدو اضافه می‌کنند.

عذای شب چهارشنبه سوری در کلاردشت چیست؟

غذای شب خاله چهارشنبه «سنگ سیر» بود که همه اعضای فامیل دور هم میل می‌کردند. غذایی خوش طعم و مقوی متشکل از سبزی‌های معطر مثل نعنا، گشنیز، جعفری، شوید، سیر تازه و اسفناج به همراه ماست گوسفندی، آرد، تخم مرغ و گوشت گوسفند و یا مرغ محلی. کسانی هم که وسع مالی داشتند و دستشان به دهانشان می‌رسد، در این شب سبزی‌ پلو با ماهی می‌پزند و سرو می‌کنند.