جالب‌ترین آداب و رسوم و خوراکیهای شب چهارشنبه سوری در ۵ شهر تاریخی ایران

چهارشنبه سوری یکی از قدیمی‌ترین جشن‌های ایران باستان است. تاریخ چهارشنبه سوری سال ۹۸ ، ۲۷ اسفند ماه است اما با توجه به شیوع ویروس بیماری کرونا به نظر می‌رسد مراسم چهارشنبه سوری امسال بیشتر در منزل و در حد یک دورهمی خانوادگی محدود برگزار شود. اصلا تا پیش از این‌که در سال‌های اخیر چهارشنبه سوری تبدیل به نبرد فشفشه و ترقه‌بازی شود مراسمی بود که در آن تمام اعضای خانواده و دوستان دور هم جمع می‌شدند، خوراکی‌های مخصوص چهارشنبه سوری را می‌خوردند و از روی آتش می‌پریدند. نام‌های دیگر چهارشنبه سوری در مناطق مختلف ایران عبارتند از: گول چارشَمبه (اردبیل) گولی-گولی چارشمبه (گیلان)، کوله چوارشمبه (کردستان)، چوارشمبه-کولی (غروه)، و چارشمبه-سُرخی (اصفهان). جالب‌ترین آداب و رسوم جشن شب چهارشنبه سوری در شهرهای مختلف ایران را در مجله کوروش بخوانید.

جشن شب چهارشنبه سوری در تبریز

تبریزی‌ها در گذشته رسم و رسوم مفصلی برای برگزاری جشن چهارشنبه سوری داشتند. از خرید آجیل چهارشنبه سوری که معمولا عصر روز سه شنبه یعنی یک روز قبل از چهارشنبه سوری انجام می‌دادند تا خرید لباس برای کوچک‌ترها. در روز جشن چهارشنبه سوری یک سینی طبق مانند شامل پارچه لباس، آجیل و لباس عروس یا داماد از سوی خانواده دختر و پسری که نامزد بودند و هنوز سر زندگی خودشان نرفته بودند رد و بدل می‌شد که در اصطلاح به آن «چهارشنبه لیق» می‌گفتند که در واقع به معنای مژدگانی یا مشتلق چهارشنبه سوری بود.

غروب چهارشنبه در پشت بام خانه‌ها یا جلوی خانه‌ها آتش روشن می‌کردند و شعر معروف چهارشنبه سوری را حین پریدن از روی آتش می‌خواندند: زردی من از تو، سرخی تو از من. در زمان‌های دورتر تبریزی‌ها هر ۴ چهارشنبه ماه اسفند را جشن می‌گرفتند و آتش روشن می‌کردند و برای هر کدام از چهارشنبه‌های ماه اسفند اسم داشتند.

جشن چهارشنبه سوری در مازندران

در گذشته مازندرانی‌های برای برگزاری جشن چهارشنبه سوری حسابی سنگ تمام می‌گذاشتند و هنوز هم جز استان‌هایی محسوب می‌شوند که به برگزاری درست و اصولی جشن چهارشنبه سوری اهمیت می‌دهند. از پختن آش ترش و آش چهل گیاه یا همان آش گزنه گرفته تا روشن کردن هفت کپه آتش به خاطر تقدس عدد هفت.  فالگوش ایستادن، شال انداختن برای گرفتن مشتلق و قاشق زنی از دیگر آداب و رسوم مازندرانی‌ها در جشن چهارشنبه سوری بودند. در منطقه کلاردشت اهالی به ویژه آن‌هایی که اصلیتی کرد دارند معمولا چند مراسم چهارشنبه سوری برگزار می‌کنند، حتی برخی اهالی روستاهایی مثل «کلنو» از برگزاری سه چهارشنبه سوری در گذشته تعریف می‌کنند. این سه مراسم عبارت بودند از: «کُله چهارشنبه»، «خاله چهارشنبه» و چهارشنبه آخر که همان «چهارشنبه سوری» است.

در برخی محله‌ها در هر سه شب شمع‌های دست ساز را در چند جای مختلف مثل کنار مسجد، آب روان،چاه، چشمه و یا جلوی خانه‌ها روشن می‌کردند ( دربعضی محله‌ها فقط جلو در خانه‌ها و زیرپنجره‌ها) و دسته‌های کاه را آتش می‌زدند و از روی آن می‌پریدند و «سرخی من از تو،زردی تو از من» می‌خواندند. برای شام هم برنج می‌خوردند ( البته آ‌ن‌هایی که بضاعت‌شان اجازه می‌داد) تا تمام سال خانه‌شان برکت داشته باشد.

در اغلب نقاط مازندران به خصوص مناطقی مثل کلاردشت در این شب آن‌هایی که دست‌شان به دهن‌شان می‌رسید حتما برای شام سبزی پلو با ماهی را به صورت گرده‌پیج می‌خوردند. «تره کُلا»،«تره» و «شیر تره» ، «ماست و برنج کته» هم از جمله غذاهای این شب هستند. در گذشته از جمله آداب و رسوم عید کلاردشت خوردن «شیر تره» از ملزومات شب چهارشنبه سوری بود چرا که معتقد بودند که اگر در این شب «شیر تره» بخورند سال سبزی را پیش رو خواهند داشت.

جشن چهارشنبه سوری در گیلان

«کولی کولی چارشمبه» یا همان چهارشنبه سوری در استان گیلان حسابی سرخ و آتشین است. گیلانی‌های اصیل هنوز هم خاکستر باقی مانده از هفت کپه‌ آتش را در پایان مراسم جشن چهارشنبه سوری پای ریشه درختان میوه می‌ریزند تا بار درخت برای سال بعد حسابی پر برکت شود. فال گوش ایستادن دختران و پسران مجرد برای این‌که بدانند در سال جدید چه طالعی در انتظارشان است هنوز هم رسم است و در فرهنگ چهارشنبه سوری در سرتاسر ایران نوعی مراد خواهی محسوب می‌شود. گیلانی‌ها مثل تمام ایرانی‌های در این شب آجیل چهارشنبه سوری می‌خورند و البته یک کار عجیب هم انجام می‌دهند؛ برای یک موجود خیالی به نام «خاتون» ماست، ماهی و تره آماده می‌کنند.

طبق افسانه‌ها خاتون هر سال شب چهارشنبه سوری از یک چاه بیرون می‌آید، به خانه‌ها سر می‌زند تا ببیند خانه تکانی را خوب انجام داده‌اند یا خیر و غذا را که ماست، ماهی و تره است را می‌خورد. گیلانی‌ها در شب جشن چهارشنبه سوری «نمک گیر» می‌شوند، به این معنا که در گذشته تخمه هندوانه، تخمه کدو، پسته، فندق، بادام، نخود، تخمه خربزه، گندم و شاهدانه را که از ذخیره زمستان باقی‌ مانده بود، روی آتش مقدس بو می‌داند، نمک می‌زدند و می‌خوردند. گیلانی‌ها عقیده داشتند هر کس از این دانه‌های نمک زده بخورد خلق و خویش بهتر می‌شود و کینه و رشک از او دور می‌شود. چرا؟ چون نمک‌گیر شده و حس خیانت و حسادت به دیگران از او دور می‌شود.

غذاهای مرسوم گیلانی‌ها در شب چهارشنبه سوری ترش تره با برنج بود که ترش تره را با چهل گیاه درست می‌کردند. خاتم تره، ترنگ زبان، خَنَش، چواش، خانه‌سوزان، برگ سیر، باقلا‌ولک، کبار، چینی گول، چوچاق، شیرین‌واش، خالی‌واش، روغنی‌واش، بِنه، و گوسفند تعدادی از این گیاهان بودند.

چهارشنبه سوری در ارومیه

مراسم جشن چهارشنبه سوری در منطقه آذربایجان غربی و شهر ارومیه از اواسط اسفند ماه آغاز می‌شود. در حقیقت خانه‌تکانی در اواسط اسفند آغاز می‌شود و تا شب چهارشنبه سوری تمام می‌شود. اهالی این دیار هنوز هم به اسفند ماه می‌گویند بایرام آیئی یعنی « ماه عید». ارومیه‌های در شب چهارشنبه سوری اسپند دود می‌کنند، تخم رنگی که معمولا با پوست پیاز رنگ شده به بچه‌ها هدیه می‌دهند، آجیل مخصوص شب چهارشنبه سوری که به آن آجیل هفت رنگ می‌گویند می‌خورند، فال گوش می‌ایستند و جوانان مراسم شال اندازی را انجام می‌دهند تا صاحبخانه با آجیل و شیرینی و میوه شال‌شان را پر کند.

جشن چهارشنبه سوری در قزوین

در یکی از قدیمی‌ترین شهرهای ایران مراسم جشن چهارشنبه سوری حال و هوای پرشوری دارد. قزوینی‌ها در این شب با پختن انواع شیرینی، درست کردن تخم مرغ رنگی، سبزی پلو ماهی، هندوانه، انار، انواع تنقلات از جمله کشمش، گردو، تخمه، آجیل مشکل گشا و انجیرخشک شب نشینی می‌کنند. قزوینی‌های قدیمی برای این شب غذایی به نام «دُیماج» می‌پزند که متشکل از نان محلی خشک شده، سبزی، گردو و پیازداغ و خیار است. خوردن مرصع پلو یا پلو هفت رنگ، قاشق زنی٬ پریدن از روی آتش، بخت‌گشایی٬ فالگوش نشینی٬ کوزه شکستن و خوردن پلو چهار رنگ و نذری دادن به نیازمندان از جمله مراسم جشن چهارشنبه سوری در قزوین است. شاید برای‌تان جالب باشد که بدانید قزوینی‌ها خریدن آینه نو را در شب چهارشنبه سوری خوش یمن می‌دانند.

نوشته های مرتبط

۵۰ مدل شیک و جذاب برای ایده تزیین سفره هفت سین ۱۴۰۰