چهارشنبه سوری در فرهنگ ما ایرانیها رسم و رسوم و سنت‌های آیینی مخصوص به خود را دارد. آداب و رسوم آخرین چهارشنبه سال، همراه با دورهمی‌ها و روشن کردن آتش، فلسفه خاصی دارد که احتمالا با آن آشنا هستید. یکی از رسوم ایرانیها در شب چهارشنبه سوری، خوردن آجیل مخصوص چهارشنبه سوری است که تهیه همین آجیل و نحوه قسمت کردن آن هم رسم و رسومات جالبی دارد. به آجیل چهارشنبه سوری، آجیل مشکل گشا یا آجیل هفت مغز هم گفته میشود و ترکیب و پاک کردن آن هم آداب خاصی دارد. ما در این مقاله از مجله کوروش به فلسفه آجیل چهارشنبه سوری، آداب و رسوم آن و این که در آجیل چهارشنبه سوری از چه خوردنی‌ها و تنقلاتی استفاده میشود، می‌پردازیم. با سرویس آشپزی همراه باشید.
فلسفه آجیل چهارشنبه سوری یا آجیل مشکل گشا
در باور و فرهنگ ایرانیها خوردن آجیل چهارشنبه سوری موجب خوش یمنی و شگون میشود. اما این بدان معنا نیست که اگر این شب را بدون آجیل سر کنید، بدشانسی بیاورید یا برایتان نحسی داشته باشد. در برخی شهرها مثل شهرهای شمالی و گیلان مردم بر این باورند که خوردن آجیل چهارشنبه سوری باعث مهربان و رقیق القلب شدن میشود و کینه و دشمنی را از فرد دور می‌کند. همچنین نذر کردن آن باعث میشود که مشکلات حل شده و باعث گشایش خواهد شد.
برای آجیل چهارشنبه سوری یا آجیل مشکل گشا که به آن آجیل هفت مغز هم گفته میشود، در قدیم اعتقاد بر این بوده که این آجیل باید از یک «دکان رو به قبله» خریداری می‌شده است. بعد از پاک کردن آجیل، باید قصه مخصوص آجیل چهارشنبه سوری، معروف به قصه «پیرمرد خارکن» توسط یکی از افرادی که آجیل چهارشنبه سوری را پاک می‌کرد، خوانده می‌شد.
رسم خواندن این قصه از دیرباز با آجیل مشکل گشا همراه بوده و به آن جنبه نذری می‌داده است. بعد از پایان قصه و شکستن و تمیز کردن آجیل چهارشنبه سوری، آن را بین اطرافیان و نزدیکان پخش و آن را به نیت رفع مشکل سرو می‌کرده‌اند.
هر چند در حال حاضر جنبه نذری آجیل چهارشنبه سوری از بین رفته است و صرفا آن را به عنوان یک تنقلات و خوراکی سنتی در دورهمی‌های این شب نمادین و اسطوره‌ای سرو می‌کنند ولی پشت این رسم و رسوم، فلسفه آجیل چهارشنبه سوری برای برکت و خوش‌یمنی و رفع مشکلات وجود دارد.
آداب و رسوم آجیل چهارشنبه سوری
در گذشته، در زمان به جا آوردن آداب شب چهارشنبه سوری و بعد از این که مراسم روشن کردن و پریدن از روی آتش انجام می‌شد، آخرین دانه‌های نباتی را از این شب ذخیره می‌کردند. یعنی تخمه کدو، هندوانه، خربزه، شاهدانه و … را برای چهارشنبه سوری سال بعد نگه می‌داشتند و برای این شب، آن را بو می‌دادند و سرو می‌کردند.
البته بین عامه مردم مرسوم‌تر این بود که از «تخمه آفتابگردان» به عنوان تخمه اصلی آجیل چهارشنبه سوری استفاده می‌شد و هر کس که به مهمانی و دورهمی دعوت می‌شد، برای اینکه با دست خالی به مهمانی نرود، با خود مقداری از تنقلات و آجیل شب چهارشنبه را هم به خانه میزبان می‌برد تا هم باری از دوش میزبان برداشته شده و هم رسم مهمانی و دید و بازدید بجا آورده شود.
آجیل چهارشنبه سوری شامل چه مواردی میشود؟
ترکیب آجیل شب چهارشنبه سوری، علاوه بر اینکه پر از تنقلات رنگارنگ است و از رنگ‌های متنوعی در این آجیل استفاده شده است، طعم‌های متفاوتی هم دارد. این آجیل ترکیبی از طعم‌های شور و شیرین را تشکیل می‌دهد و برای زیبا و جذاب شدن بیشتر، آن را به شکل‌‌های مختلف تزیین می‌کنند. اما آجیل چهارشنبه سوری از چه تنقلات و خوراکی‌هایی تشکیل شده است؟
برگه زردآلو
برگه زردآلو یا قیسی، یکی از خوراکی‌های خوشمزه چهارشنبه سوری است که علاوه بر طعم عالی و فوق‌العاده، برای سلامتی هم خواص زیادی دارد. این میوه مثل دیگر میوه‌های خشک حاوی مواد مغذی زیادی است و علاوه بر آجیل برای تهیه برخی غذاها هم از آن استفاده میشود.
حدود ۳ برگ زردآلو یا قیسی، ۵۰ کالری انرژی دارد و برای کسانی که رژیم لاغری دارند هم گزینه مناسبی محسوب میشود. همچنین این آجیل برای کاهش وزن و لاغری در رژیم غذایی گنجانده میشود. به خاطر محتوای فیبر بالای آن، بعد از خوردن برگه زردآلو تا مدت طولانی احساس سیری خواهید کرد.
آجیل چهار مغز
نمی‌شود آجیل را بدون مغزها جزو آجیل به حساب آورد. به مغزهای بادام، فندق، پسته و گردو، آجیل «چهارمغز» گفته میشود. برای افرادی که می‌خواهند سیستم ایمنی بدن خود را تقویت کنند، آجیل چهار مغز گزینه بسیار مناسبی است.
از طرفی، این آجیل برای همه افراد و در همه سنین سرشار از خواص سلامتی است. به خاطر ویتامین‌های مختلف موجود در آجیل چهارمغز، خوردن آن‌ها بسیار توصیه میشود. این مغزها از بروز بیماری‌های قلبی و عروقی، آلزایمر و سرطان جلوگیری خواهند کرد. همچنین به عنوان میان وعده و به صورت جدا از آجیل چهارشنبه سوری می‌توان آن‌ها را سرو و میل کرد.
کشمش
معمولا در آجیل چهارشنبه سوری از «کشمش سبز» استفاده میشود. خوردن این میوه خشک کوچک و خوشمزه می‌تواند به راحتی انرژی موردنیاز بدن را تامین کند. کشمش‌‌های سبز هم به صورت بدون هسته و هم هسته‌دار وجود دارند که نوع بدون هسته آن پرطرفدارتر است.
همچنین برای کسانی که دچار بیماری دیابت هستند، خوردن این خوراکی، به جای قند توصیه میشود. البته این افراد باید از مصرف زیاد کشمش سبز خودداری کنند.
نقل و شکر پنیر
نقل و شکر پنیر اصلا نیازی به معرفی ندارند. در اصل این تنقلات و خوراکی‌ها را سوغات ارومیه و تبریز می‌دانند ولی از قدیم جای خود را در میان تنقلات همه شهرهای ایران باز کرده‌اند. پرطرفدارترین نوع نقل، نقل گل محمدی است که در آن از گلبرگ‌های گل محمدی پودر شده استفاده شده است.
این نقل به خاطر عطر زیادی که دارد، بسیار محبوب است. البته نقل‌ها در طعم‌ها و حتی رنگ‌های مختلف در میان آجیل چهارشنبه آخر سال خودنمایی می‌کنند. نقل هل و نقل گلاب هم از دیگر نقل‌های محبوب در بازار هستند.
مویز
در کنار کشمش، مویز هم از دیگر خوراکی‌هایی است که در آجیل مشکل گشا وجود دارد. مویز از خشک کردن انگور به دست می‌آید و انگوری که مویز از آن درست میشود، انگور شاهانی است. از این میوه و خواص آن برای درمان برخی بیماری‌ها و بهبود سلامتی استفاده میشود. همچنین مویز یک درمان طبیعی برای کم خونی است و به پیشگیری از ریزش مو نیز کمک بسیاری می‌کند.
نخودچی
نخودچی هم در کنار کشمش، مثل یک جفت جدانشدنی شناخته می‌شوند. نخودچی مورد استفاده در آجیل هفت مغز چهارشنبه سوری، از نخود تازه به دست می‌آید و برای درست کردن آن، باید نخودها بعد از آبپز شدن، پوستشان گرفته و جدا شود. سپس با نمک و در برخی مواقع با شکر تفت داده شوند.
نخودچی آجیل هم یکی از خوراکی‌های مقوی و مفید برای سلامتی است که به ساخت گلبول‌های سفید و قرمز کمک می‌کند و نقش مهمی در جلوگیری از کم‌خونی دارد.
باسلوق
هر چند در اصل باسلوق جزو موارد اصلی آجیل چهارشنبه سوری به حساب نمی‌آید ولی می‌توان آن را در این آجیل پیدا کرد. اصالت باسلوق به تبریز برمی‌گردد و از شیرینی‌های با میزان شیرینی متعادل و محبوب است. معمولا انواع باسلوق مثل مسقطی حالت کشدار دارند و روی آن‌ها با گردو تزیین میشود. پودر نارگیل هم جزو جدانشدنی باسلق به حساب می‌آید. پیشنهاد می‌کنیم مقاله طرز تهیه باسلوق گردویی را مطالعه کنید.
علاوه برای آجیل چهارشنبه سوری سایر تنقلات سنتی مثل شاهدانه بو داده، برنجک و گندمک هم جزو تنقلات چهارشنبه سوری محسوب می‌شوند.
شاهدانه
شاهدانه یکی از تنقلات عید نوروز با ارزش غذایی بالا منبع غنی آنزیم، نشاسته و چربی‌های غیراشباع است. در کنار شاهدانه، گندم برشته و برنجک هم به عنوان آجیل چهارشنبه سوری در شهرهای مختلف پرطرفدارند.
برای تهیه شاهدانه بو داده، شاهدانه‌ها را تمیز کرده و ناخالصی‌ها را جدا کنید. سپس شاهدانه‌ها را در یک کاسه بریزید و روی آن را آب اضافه کنید. آب باید روی شاهدانه‌ها را بپوشاند. چند دقیقه صبر کنید تا شاهدانه‌ها کف ظرف ته نشین شوند. برای خواندن ادامه مراحل طرز تهیه شاهدانه بو داده روی لینک مطلب کلیک کنید.
برنجک
برنجک نوعی برنج پفی است که در دسته تنقلات و خوراکی‌های سنتی قرار دارد. برنجک حالتی ترد و خوشمزه دارد. برخلاف این که خیلی از افراد برنجک را به صورت آماده از بیرون تهیه می‌کنند، اما طرز تهیه برنجک در خانه بسیار ساده است و شما می‌توانید آن را همراه با روغن یا بدون روغن به صورت نمکی یا شیرین آماده کنید. برای مطالعه مراحل طرز تهیه برنجک روی لینک مطلب کلیک کنید.
بیشتر بخوانید: ترفندهای درست کردن آجیل ارزان برای عید
سوالات متداول
آجیل چهارشنبه سوری چه فرقی با دیگر آجیل‌ها دارد؟
به آجیل چهارشنبه سوری، آجیل مشکل گشا یا آجیل هفت مغز هم گفته میشود. این آجیل در اصل از ۷ جزء تشکیل شده است ولی در کنار آن می‌توان تنقلات دیگر هم به کار برد. از آجیل چهارشنبه سوری به عنوان مشکل گشا و برای رفع حاجات و مشکلات هم استفاده میشود.
فسلفه آجیل چهارشنبه سوری چیست؟
معمولا این آجیل را بعد از آتش افروزی و با دانه‌های نباتاتی که از زمستان سال قبل جمع‌آوری شده بوده، تهیه می‌شده است. مردم در قدیم، خوردن این آجیل را خوش‌یمن و همراه با برکت می‌دانسته‌اند.
