سندرم تخمدان پلی کیستیک یک مشکل هورمونی در خانم‌ها است که معمولاً علائم آن در بسیاری از افراد از نخستین سال‌های باروری ایجاد می‌شود. بیشتر افرادی که با این مشکل مواجه هستند، چرخه قاعدگی نامنظمی دارند و از علائم دیگری مثل جوش صورت و موهای زائد رنج می‌برند. اما علت سندرم تخمدان پلی کیستیک و نحوه تشخیص و درمان این بیماری چگونه است؟ در این مقاله از سرویس سلامت در مجله کوروش می‌توانید با هر آن چیزی که لازم است درباره سندرم تخمدان پلی کیستیک بدانید، آشنا شوید.
سندرم تخمدان پلی کیستیک چیست؟
سندرم تخمدان پلی کیستیک یا PCOS مشکلی است که به دلیل تولید بیش از حد هورمون آندروژن در بدن خانم‌ها ایجاد می‌شود. در این بیماری گاهی اندازه تخمدان بزرگ می‌شود و کیست‌های کوچکی از مایع در امتداد لبه بیرونی تخمدان ایجاد می‌شود.
این کیست‌ها حاوی تخمک‌های نابالغی هستند که به آن‌ها فولیکول گفته می‌شود. شواهد نشان می‌دهد که افراد چاق بیشتر به سندرم تخمدان پلی کیستیک یا PCOS مبتلا می‌شوند. سندرم تخمدان پلی کیستیک بیشتر در سنین باروری بین ۱۵ تا ۴۴ سالگی ایجاد می‌شود و بین ۲/۲ تا ۲۶/۷ درصد از زنان به این بیماری مبتلا می‌شوند.
علائم سندرم تخمدان پلی کیستیک
علائم و نشانه‌های سندرم تخمدان پلی کیستیک اغلب اوقات از اولین دوره قاعدگی شروع می‌شود و گاهی نیز پس از گذشت مدتی از پریود شدن، بروز می‌کند. به طور کلی علائم سندرم تخمدان پلی کیستیک در هر فرد متفاوت است، اما اگر فرد حداقل ۲ مورد از علائم را داشته باشد، نشان می‌دهد که به سندرم تخمدان پلی کیستیک یا PCOS مبتلا شده است.
- چرخه قاعدگی نامنظم
- داشتن دوره‌های قاعدگی کمتر یا بیشتر از حالت معمول
- مشکل در بارداری
- ایجاد موهای زائد روی صورت و بدن
- آکنه‌های شدید پوستی
- ریزش مو با الگوی مردانه
- سردرد
- قاعدگی دردناک
علت سندرم تخمدان پلی کیستیک
به‌طورکلی علت سندرم تخمدان پلی کیستیک هنوز مشخص نیست، اما عوامل زیادی می‌توانند ریسک ابتلا به این بیماری را افزایش دهند. در ادامه به مهم‌ترین دلایل سندرم تخمدان پلی کیستیک اشاره شده است.
مقاومت به انسولین
«انسولین» هورمونی است که توسط غده پانکراس تولید می‌شود و به سلول‌ها اجازه می‌دهد تا از قند برای تولید انرژی استفاده کنند. اگر در بدن انسولین به مقدار لازم تولید نشود، سطح قند خون افزایش پیدا می‌کند.
به همین دلیل بدن برای کاهش سطح قند خون شروع به تولید انسولین می‌کند. تولید انسولین زیاد در بدن موجب افزایش تولید هورمون‌های مردانه آندروژن می‌شود. این موضوع روی تخمک‌گذاری اثر می‌گذارد و این فرآیند را با مشکل روبرو می‌کند.
یکی از مهم‌ترین نشانه‌های مقاومت به انسولین ایجاد لکه‌های تیره و مخملی روی پوست است. این لکه‌ها بیشتر در قسمت پایین گردن، زیر بغل، کشاله ران و زیر سینه ایجاد می‌شوند و موجب افزایش اشتها و افزایش وزن می‌شوند.
ایجاد التهاب در بدن
مطالعات نشان می‌دهد که افرادی مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک نوعی التهاب طولانی مدت با درجه پایین را تجربه می‌کنند. این موضوع موجب تولید آندروژن در تخمدان‌های پلی کیستیک می‌شود. مطالعات نشان می‌دهد که افرادی که به سندرم تخمدان پلی کیستیک مبتلا هستند، در صورت عدم درمان، بیشتر در معرض ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی قرار دارند.
وراثت
سابقه خانوادگی نقش مهمی در ابتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک دارد. معمولاً بیشتر افرادی که به این بیماری مبتلا می‌شوند، سابقه خانوادگی دارند و این بیماری را از خانواده خود به ارث می‌برند.
آندروژن اضافی
در برخی افراد تخمدان‌ها ممکن است سطح بالایی از آندروژن را تولید کنند. مطالعات نشان می‌دهد که داشتن آندروژن بیش از حد در تخمک‌گذاری سبب بروز اختلال در بدن می‌شود. این موضوع به این معنا است که تخمک‌ها به طور منظم رشد نمی‌کنند و از فولیکول‌هایی که در آن رشد می‌کنند، آزاد نمی‌شوند. اندروژن اضافی می‌تواند در بدن منجر به آکنه و رشد موهای زائد شود.
عوارض سندرم تخمدان پلی کیستیک
ابتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک و عدم پیگیری برای درمان می‌تواند سبب بروز عوارضی جدی در بدن شود. در ادامه به مهم‌ترین عوارض سندرم تخمدان پلی کیستیک اشاره شده است.
- ناباروری
- دیابت بارداری
- فشار خون بالا در بارداری
- سقط جنین یا زایمان زودرس
- کبد چرب
- سندرم متابولیک
- دیابت نوع ۲ یا پیش دیابت
- افسردگی
- اضطراب و اختلال در غذا خوردن
- سرطان پوشش رحم یا سرطان آندومتر
نحوه تشخیص سندرم تخمدان پلی کیستیک
معمولاً پزشک با بررسی علائم بیمار و همچنین معاینه بدن و سونوگرافی «ترانس واژینال» می‌تواند ابتلا به بیماری را تشخیص دهد. به‌طورکلی هیچ آزمایش مشخص و واحدی تحت عنوان آزمایش سندرم تخمدان پلی کیستیک وجود ندارد. متخصص ابتدا با پرسیدن سوالاتی در مورد چرخه قاعدگی، تغییرات وزنی و اطلاع از ایجاد جوش و موی زائد در بدن می‌تواند تا حد زیادی از بیماری فرد مطلع شود.
سپس در صورت نیاز معاینه اندام تناسلی برای بررسی وجود توده و تغییرات دیگر انجام می‌شود. برای اندازه‌گیری سطح هورمون‌های بدن لازم است فرد آزمایش خون انجام دهد و در کنار بررسی هورمون‌ها سطح کلسترول و تری گلیسرید و قند خون بیمار نیز سنجیده شود.
در انتها برای بررسی ظاهر تخمدان و ضخامت پوشش داخلی رحم سونوگرافی انجام می‌شود. در صورت صلاحدید پزشک گاهی لازم است پزشک تست‌ها و آزمایش‌های تشخیصی دیگری را نیز انجام دهد.
درمان سندرم تخمدان پلی کیستیک
درمان تخمدان پلی کیستیک به خصوص اگر به موقع تشخیص داده شود، معمولاً موفقیت‌آمیز خواهد بود. اولین مسئله‌ای که باید در مورد درمان تخمدان پلی کیستیک بدانید، مدیریت بیماری و علائم مربوط به آن است. در ادامه می‌توانید با رایج‌ترین روش‌های درمان تخمدان پلی کیستیک آشنا شوید.
۱- کاهش وزن
کاهش وزن و مصرف غذاهای سالم و کم کالری اولین گامی است که باید برای درمان و کنترل بیماری انجام دهید. تنها کمی کاهش وزن در افراد مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک می‌تواند وضعیت و علائم فرد را تا حد زیادی کاهش دهد. کاهش وزن حتی می‌تواند اثربخشی داروهای درمانی را افزایش دهد و به درمان ناباروری کمک کند.
پیشنهاد می‌کنیم مقاله بهترین رژیم غذایی برای سندرم تخمدان پلی کیستیک را مطالعه کنید.
۲- تغییر سبک زندگی
فردی که به سندرم تخمدان پلی کیستیک مبتلا شده است، قبل از هر کاری باید سبک زندگی خود را تغییر دهد. برای درمان تخمدان پلی کیستیک سعی کنید میزان مصرف کربوهیدرات روزانه خود را کاهش دهید.
در طول روز بیشتر از میوه‌ها و سبزیجات تازه، غلات کامل و حبوبات استفاده کنید. ورزش کنید و فراموش نکنید که ورزش کردن به تعادل قند خون و کاهش وزن شما کمک زیادی می‌کند و در درمان تخمدان پلی کیستیک بسیار مؤثر است.
۳- درمان سندرم تخمدان پلی کیستیک در خانه
یکی از بهترین روش‌های درمان تخمدان پلی کیستیک استفاده از روش‌های درمان خانگی است. در ادامه به برخی از روش‌های درمان خانگی سندرم تخمدان پلی کیستیک اشاره شده است.
*برای این کار باید مصرف غذاهای ناسالم، قندها و کربوهیدرات‌های ساده را کاهش دهید.
*سعی کنید بیشتر از سبزیجات برگ‌دار، ماهی‌های چرب، روغن زیتون و گوجه فرنگی استفاده کنید.
*مصرف بیشتر غذاهای غنی از آهن می‌تواند به درمان کم خونی در این افراد کمک کند، سعی کنید از سبزی اسفناج، تخم مرغ، جگر و کلم بروکلی بیشتر استفاده کنید.
*مصرف غذاهای حاوی منیزیم مثل بادام هندی، موز و اسفناج را افزایش دهید.
*فیبر بیشتری در طول روز استفاده کنید و از حبوبات، انواع کلم و میوه آووکادو استفاده کنید.
*مصرف نوشیدنی‌های حاوی کافئین را محدود کنید، زیرا مصرف این نوشیدنی‌ها موجب به هم ریختن تعادل هورمون‌ها در بدن می‌شوند.
*از غذاهای ناسالم، سرخ شده و چرب در رژیم غذایی خود استفاده نکنید.
*استرس را از خود دور کنید و خواب منظمی داشته باشید.
*چای سبز یا چای بابونه بنوشید. این دمنوش‌ها برای حفظ سطح انسولین و کاهش علائم PCOP مناسب هستند.
۴- مصرف دارو
برای تنظیم دوره‌های قاعدگی و همچنین کاهش علائم مربوط به بیماری پزشک داروهایی را به بیمار تجویز می‌کند. قرص‌های ضد بارداری ترکیبی که هم حاوی استروژن و هم پروژسترون هستند، تولید آندروژن را در بدن کاهش می‌دهند و سطح هورمون‌ها را متعادل می‌کنند. مصرف این قرص‌ها می‌تواند به تنظیم چرخه قاعدگی و رشد موهای زائد و رفع آکنه کمک کند.
راهکار بعدی پروژسترون درمانی است که فرد باید برای مدت ۱۰ تا ۱۴ روز در ماه تحت پروژسترون مصرف کند تا چرخه قاعدگی و سطح هورمون‌ها منظم شوند. استفاده از قرص‌هایی مثل کلومیفن، لتروزول، اسپیرونولاکتون، افلورنیتین، متفورمین نیز در صورت صلاحدید پزشک برای کنترل و درمان سندرم تخمدان پلی کیستیک استفاده می‌شوند.
۵- جراحی
در صورتی که استفاده از دارو و تغییر سبک زندگی اثربخش نبود و بهبودی در روند بیماری ایجاد نگردد، لازم است بیمار برای درمان از روش جراحی استفاده کند. روش جراحی با استفاده از لیزر یا سوزن‌های نازک انجام می‌شود و به بازگرداندن تخمک‌گذاری به حالت طبیعی کمک می‌کند.
بیشتر بخوانید: علائم سرطان تخمدان و روش‌های پیشگیری و درمان
سوالات متداول
ریسک ابتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک در خانم‌ها چقدر است؟
سندرم تخمدان پلی کیستیک یک بیماری نسبتاً شایع است که بین ۲/۲ تا ۲۶/۷ درصد از جمعیت زنان جهان به آن مبتلا می‌شوند و یکی از شایع‌ترین علت‌های ناباروری محسوب می‌شود.
آیا تخمدان پلی کیستیک خطرناک است؟
سندرم تخمدان پلی کیستیک یک بیماری نسبتاً شایع در خانم‌ها است که در اکثر مواقع قابل کنترل و درمان است.
چگونه با سندرم تخمدان پلی کیستیک باردار شویم؟
بین سندرم تخمدان پلی کیستیک و ناباروری ارتباط تنگاتنگی وجود دارد، عدم درمان این بیماری می‌تواند سبب ناباروری شود. اما این موضوع به این معنا نیست که افراد مبتلا به این بیماری نمی‌توانند باردار شوند، تنها ممکن است فردی که به سندرم تخمدان پلی کیستیک مبتلا است، بارداری سخت‌تری را تجربه کند و یا لازم باشد در طول بارداری بیشتر تحت نظر باشد.
منابع: mayoclinic، healthline، healthlibrary
