در مورد آداب و رسوم یلدا در طالقان و البرز چه می‌دانید؟ در گوشه گوشه ایران، برای شب یلدا به عنوان یکی از شب‌های آیینی و سنتی ایرانی، رسم و رسومی وجود دارد که از پیشینیان و مردمان بومی آن منطقه به جا مانده است. آداب و رسوم یلدا در طالقان و البرز پیشینه‌ای دیرینه دارد و اهالی این مناطق رسوم قدیمی شب چله را هنوز زنده نگه داشته‌اند. در این مقاله از سرویس سبک زندگی در مجله کوروش نگاهی به آداب و رسوم یلدا در طالقان و البرز می‌اندازیم.
آداب و رسوم یلدا در طالقان و البرز
اگر از تهران کمی دور شوید و به روستاهای طالقان و استان البرز بروید، احتمالا با مردمی مواجه می‌شوید که با وجود نزدیکی به پایتخت، برای شب یلدا، رسوم جالب و خاص خودشان را دارند. البرزی‌ها و طالقانی‌ها هر چند در سال‌های اخیر، میزبان مهاجران زیادی از شهرهای مختلف ایران و قومیت‌های دیگر مثل لر، کرد، بلوچ و فارس بوده‌اند ولی هنوز رسوم یلدا در طالقان و البرز بر اساس سنت‌هایی که پیشینیان آنها برای این شب به آن پایبند بوده‌اند، بجا آورده می‌شود.
مثل همه مردم ایران، طالقانی‌ها و البرزی‌ها، در شب چله دور هم جمع می‌شوند و کمی بیشتر از شب‌های دیگر سال، شب زنده‌داری می‌کنند. در این میان هم خوراکی‌ها شب یلدا، نوشیدنی‌های یلدایی و غذاهای شب یلدا را در کنار هم میل می‌کنند. اما رسم و رسوم یلدا در طالقان و البرز چیست؟
خوراکی‌های یلدا در طالقان و البرز
برای طالقانی‌ها و البرزی‌ها که آب و هوای سردتری را نسبت به تهرانی‌ها تجربه می‌کنند، خوردن میوه‌های پاییزی مقوی در شب یلدا یکی از رسومی است که با به خاطر حفظ سلامت بدن، حتما انجام می‌شود. میوه‌های یلدایی در این شب شامل انار، هندوانه، خرمالو و دیگر میوه‌های پاییزی می‌شوند که در سفره یلدای مردم طالقان و البرز می‌توانید پیدا کنید.
علاوه بر این، خوراکی‌هایی مثل سنجد، گردو، زالزالک، گندم برشته و انگور خشک شده، به عنوان خوراکی‌های ساده یلدا در دورهمی‌های طالقانی‌ها و البرزی‌ها وجود دارند که لطف و صفای این دورهمی‌ها را بیشتر می‌کنند. طالقانی‌ها به خوردن کدو حلوایی پخته شده هم علاقه زیادی دارند. در این مناطق برای شب چله دسرهای مختلفی با کدو تنبل درست می‌شوند که هر کدام هنر خانم‌های باسلیقه این مناطق را به خوبی نشان می‌دهند.
بیشتر بخوانید: طرز تهیه دسر کدو حلوایی پخته
شب نشینی یلدا در طالقان و البرز
نه تنها در طالقان و البرز، بلکه در همه جای ایران، دورهمی یلدا معمولا به پاسی از شب کشیده می‌شود. اهالی روستای طالقان و روستاهای استان البرز، در شب یلدا معمولا به خانه ریش سفید روستا می‌روند و مراسم یلدا را دور هم و با دیگر اهالی روستا برگزار می‌کنند. معمولا رسم است که بسیاری از مهمانان، با خودشان خوراکی‌ها، تنقلات و میوه می‌برند و بین دیگر مهمانان تقسیم می‌کنند.
نشستن دور کرسی و خواندن قرآن، دعا و بیت‌هایی از شعرای ایرانی مثل حافظ و سعدی، در شب نشینی شب چله در البرز و طالقان انجام می‌شود. بزرگ مجلس که همان ریش سفید روستا است، معمولا فال حافظ می‌گیرد و داستان‌های مختلفی را از قهرمان‌های ایرانی یا پهلوان‌های روستا نقل می‌کند.
گرفتن فال حافظ در تعبیر خانه در شب چله
در روستاها و مناطق جنوبی البرز و در طالقان، تفال زدن و فال حافظ گرفتن در شب چله، از رسوم دیرینه یلدا است. در آخرین روز آذرماه، مردم برای گرفتن فال، به جایی به نام «تعبیر خانه» می‌روند. تعبیر خانه در اصل به یکی از خانه‌های روستا گفته می‌شود که ریش سفید‌ها و بزرگان روستا، که معمولا تعدادشان به ۱۰ نفر می‌رسد، در آنجا دور هم جمع می‌شوند. در تعبیر خانه، ریش‌سفیدها یک آفتابه مسی را وسط مجلس قرار می‌دهند. هر یک از دخترها، از پشت بام تعبیر خانه، علامت یا نشانه‌ای را از خود، به داخل آفتابه می‌اندازد. این نشانه می‌تواند شامل انگشتر یا هر نشان دیگری باشد.
دخترهای دم بخت هم، در پشت بام خانه جمع می‌شوند و نیت می‌کنند. سپس ۱۰ ریش سفید متاهل، هر یک به نوبت فال حافظ می‌گیرند و با خواندن شعر، دست خود را در آفتابه فرو می‌برند و یکی از این نشانه‌ها را بیرون می‌آورند. اگر فالی که زده می‌شود، تعبیر به خوب شود، همه شادی می‌کنند و اگر تعبیر بد کردند، باید یک سال دیگر هم صبر کنند. بعد از تمام شدن مراسم فال‌گیری، خانواده‌هایی که فال دخترشان، تعبیر خوب شده باشد، یک سینی میوه و شیرینی به تعبیر خانه می‌آورند و بین افراد داخل تعبیرخانه، قسمت می‌کنند.
بازی‌ها و سرگرمی‌های یلدا در طالقان و البرز
در میان طالقانی‌ها، «انگشتر بازی» و «گدره بازی»، «گل یا پوچ» و … بین جوان‌ها و افراد سن بالاتر فامیل انجام می‌شود. انگشتر بازی و گدره بازی به این صورت است که یک گردو را می‌شکنند و مغز آن را خالی می‌کنند. سپس یک انگشتر را داخل پوست گردو می‌گذارند. پوست‌های گردوی خالی را هم با پوست گردویی که در آن انگشتر پنهان شده است، هم می‌زنند. اگر شخص درست حدس بزند که انگشتر داخل کدام یک از گردوها است، صاحب انگشتر می‌شود. البته معمولا از انگشتر همان کسی که قرار است حدس بزند، برای بازی استفاده می‌شود.
درجی سران از رسوم شب یلدا در طالقان
در میان رسوم جالب ایرانی‌ها، «درجی سران»، یکی از رسومی است که به خاطر قدمت طولانی که دارد، به عنوان میراث معنوی و ناملموس، ثبت ملی شده است. بنا بر این رسم شب یلدا در طالقان، جوان‌ها و بچه‌های روستا بر بام خانه می‌روند و از درجی (سوراخی که در پشت بام است) یک لنگه جوراب تمیز را با یک طناب می‌بندند و به طرف پایین می‌اندازند و آن را تکان می‌دهند. زمانی که اهل منزل که در خانه نشسته‌اند، متوجه جوراب شدند، در آن میوه و تنقلات می‌ریزند و دوباره گره زده و طناب را تکان می‌دهند. بعد کسی که شال را از پشت بام به پایین انداخته، آن را بالا می‌کشد و خوراکی‌هایی که اهالی خانه در کیسه ریخته‌اند را بین دوستانش قسمت می‌کند.
شال اندازی؛ خواستگاری یلدایی طالقانی‌ها
یک رسم جالب و قدیمی برای خواستگاری در شب یلدا بین طالقانی‌ها، «شال اندازی» است. برخی جوان‌ها، این شب سنتی را برای خواستگاری کردن از دختری که دوستش دارند، انتخاب می‌کنند. پس از غروب آخرین روز ماه آذر و زمانی که هوا تاریک شده و چراغ‌ها روشن می‌شوند، زمان برگزاری آیین شال اندازی خواستگاری است.
بنا بر این رسم، خواستگار در یک شال پشمی، هدایایی مثل النگو، انگشتر، روسری، چادر، جوراب و … می‌گذارد و شال را گره می‌زند. این شال هدایا را از پشت بام خانه دختر، به پایین می‌اندازد. بعد از این که اهالی خانه، شال هدایا را دیدند، همه افراد خانه، به جز دختر، از خانه خارج می‌شوند و پسر از پشت بام پایین می‌آید و با دختر صحبت می‌کند. وقتی پسر و دختر حرف‌هایشان تمام شد، پسر دوباره به پشت بام برمی‌گردد.
بعد از این که اهالی خانه برگشتند، دختر شال را باز کرده و به پدر و مادر خود نشان می‌دهد. در صورتی که خانواده با ازدواج دو جوان موافق باشند، هدایای پسر را از شال بیرون می‌آورند و یک هدیه با ارزش در شال می‌گذارند و آن را تکان می‌دهند تا پسر با طناب، شال را بالا بکشد و با این روش موافقت خود را اعلام می‌کنند. اما اگر داخل شال، هدیه بی‌ارزشی مثل کفش یا لباس کهنه بگذارند، به معنی این است که مادر یا پدر خانواده، با این ازدواج مختلف است.
بیشتر بخوانید: چرا شب یلدا هندوانه می‌خوریم + آموزش فال با هندوانه
سوالات متداول دربار آداب و رسوم شب چله در طالقان و البرز
رسم خواستگاری شب یلدا در طالقان چیست؟
طالقانی‌ها یک رسم جالب به نام «شال اندازی» برای خواستگاری در شب یلدا دارند که این رسم جزو میراث ناملموس و معنوی این شهر، ثبت ملی شده است.
رسم فال گرفتن شب یلدا در طالقان چه نام دارد؟
در اصل طالقانی‌ها و اهالی روستاهای البرز، برای فال گرفتن یلدا، به جایی به نام «تعبیر خانه» می‌روند و با رسوم جالبی، بزرگان روستا، شروع به تفال زدن برای دختران دم بخت روستا می‌کنند. به این رسم، «فال گرفتن در تعبیر خانه» می‌گویند.
