زالزالک، کیالک یا ولیک از جمله میوه‌های پاییزی و از خانواده توت‌ها (بری) است که از قدیم، به خاطر خواص دارویی‌اش مشهور بوده است. این گیاه معمولا در اروپا، آمریکای شمالی و آسیا رشد می‌کند. رنگ انواع زالزالک از زرد تا قرمز تیره متغیر است. در این مقاله از سرویس سلامت در مجله کوروش به بررسی فواید و خواص زالزالک و عوارض احتمالی زالزالک می‌پردازیم. پیش از آن با انواع زالزالک آشنا می‌شویم و در ادامه موارد استفاده و ارزش غذایی زالزالک را هم بررسی می‌کنیم.
انواع زالزالک
زالزالک قرمز
«زالزالک قرمز» در مناطق آفتابی رشد خوبی دارد و خاک آن باید مرطوب و سبک باشد. درختچه این نوع زالزالک با ارتفاع ۵ تا ۷ متری، چند ساقه دارد و در برابر سرما و باد، مقاومت خوبی از خود نشان می‌دهد. در ضمن پرندگان از خارهای درخت زالزالک قرمز برای محافظت از لانه خود در برابر شکارچیان حیات وحش استفاده می‌کنند. زالزالک قرمز اصالتا بومی آمریکای شمالی است.
زالزالک زرد
«زالزالک زرد» در قسمت‌های وسیعی از کشور ایران، سوریه، لبنان، عراق و … رشد می‌کند که خود دارای ارقام و تنوع مختلفی از جمله درخت زالزالک با میوه نارنجی، درخت زالزالک با میوه زرد، درخت زالزالک با میوه قرمز مایل به زرد و در نهایت درخت زالزالک با میوه‌های قرمز و زرد است که تا ۷ متر رشد می‌کند و برگ‌های بادبزنی دارد.
زالزالک وحشی
«سرخ ولیک»، «زالزالک وحشی» و «کجیل» از نام‌های مختلف نوعی زالزالک است که خواص درمانی فراوانی دارد و خوراکی است. این زالزالک، درختچه‌ای خاردار و بسیار پر شاخ و برگ دارد که ممکن است ارتفاع آن به ۱۰ متر هم برسد. گل‌ها و میوه این گیاه، در انتهای شاخه‌های کوچک قرار گرفته‌اند. گل‌ها سفید رنگ هستند. میوه قرمز تیره آن، حاوی یک هسته کوچک است. این میوه، در جنگل‌های خزر و ارتفاعات متوسط آستارا، طالش، مازندران، گرگان و … دیده می‌شود.
زالزالک غیر‌خوراکی
«خار خروس پهن برگ» (Crataegus x prunifolia) که از انواع غیر‌خوراکی زالزالک به شمار می‌آید، احتمالا حاصل پیوند بین زالزالک خروس (Crataegus crus-galli) و زالزالک خار بلند آمریکای شمالی (Crataegus succulenta var. macrantha) است. این زالزالک‌ها، برای قرن‌ها در محیط‌های شهری مثل پارک‌ها یا کنار خیابان‌ها رشد و پرورش یافته‌اند.
خار خروس پهن برگ، حاصل چندین گونه زالزالکِ پرورش یافته است و در نتیجه گونه مقاوم به سرما و گرما به شمار می‌رود. درختچه این گیاه، ارتفاع حدود ۵ تا ۶ متر و عرض ۴ تا ۵ متر دارد. شاخه‌های آن به شدت خاردار و شاخ و برگ آن سبز براق است که در پاییز به رنگ قرمز مایل به نارنجی در می‌آید. این زالزالک با میوه‌های کوچک فراوان، برای تغذیه پرندگان، فوق‌العاده است.
فواید و خواص زالزالک
زالزالک قرن‌هاست که به عنوان داروی گیاهی برای درمان مشکلات گوارشی، نارسایی قلبی و فشار خون بالا مورد استفاده قرار می‌گیرد. این میوه در طب سنتی چینی، جایگاه ویژه‌ای دارد. در ادامه فواید و خواص زالزالک برای سلامتی را توضیح خواهیم داد.
۱- ارزش غذایی بالای زالزالک
زالزالک سرشار از مواد مغذی و معدنی است که هر یک می‌توانند به سلامت بدن کمک بسزایی کنند. هر ۱۰۰ گرم زالزالک، حاوی مواد معدنی زیر است:
| ارزش غذایی زالزالک | در مقدار ۱۰۰ گرم |
| انرژی | ۷۷ کالری |
| کربوهیدرات | ۱۸ گرم |
| چربی | ۲۶ گرم |
| آب | ۷۸ گرم |
| فیبر | ۱۵ گرم |
| ویتامین ث | ۴۰ میلی‌گرم |
| تیامین | ۶۰ میلی‌گرم |
| ریبوفلاوین | ۱۸ میلی‌گرم |
| نیاسین | ۴۰ میلی‌گرم |
| آهن | ۳۸ میلی‌گرم |
| کلسیم | ۷۲ میلی‌گرم |
| فسفر | ۱۷ میلی‌گرم |
همانطور که از جدول بالا مشخص است، زالزالک جزو میوه‌های با کلسیم بالا است که می‌توانید آن را به رژیم غذایی خود اضافه کنید و از مزایای آن برای سلامتی، بهره ببرید. در عین حال، کالری زالزالک هم کم است و در هنگام مصرف آن، نیازی به نگرانی برای اضافه وزن نیست.
۲- فواید زالزالک برای چشم و بینایی
انواع زالزالک وحشی و قرمز، سرشار از ویتامین آ هستند که این ویتامین به سلامت بیشتر و عملکرد بهتر سلول‌های بینایی کمک می‌کند. در افرادی که با افزایش سن، احتمال بروز آب مروارید بیشتر است، برای تقویت بینایی و پیشگیری از این عارضه، خوردن زالزالک توصیه می‌شود.
۳- زالزالک برای کاهش وزن و لاغری
خواص زالزالک برای لاغری و تناسب اندام، یکی از فوایدی است که احتمالا باعث می‌شود این میوه را در رژیم غذایی خود قرار دهید. زالزالک به عنوان یک میوه کم کالری، به چربی‌سوزی طبیعی بدن کمک کرده و سوخت و ساز بدن را افزایش می‌دهد. بنابراین با خوردن آن، می‌توانید به کاهش وزن سالم و ایمن خود، کمک کنید.
۴- خواص زالزالک برای قلب
زالزالک با خواص آنتی اکسیدانی خود، از لخته شدن خون در رگ‌ها جلوگیری کرده و مانع بروز نارسایی‌های قلبی می‌شود. زالزالک با تقویت ماهیچه‌های قلب، روند خون‌رسانی را بهبود بخشیده و اگر به دستور پزشک و همراه با داروهای قلب مصرف شود، می‌تواند به طور موثرتری، از بروز درد در قفسه سینه جلوگیری کند.
۵- خواص آرام بخشی زالزالک
یکی از میوه‌هایی که می‌توانید با مصرف آن، سطح استرس و اضطراب خود را کاهش دهید، زالزالک است. این میوه، هورمون‌ها را تنظیم کرده و به تعادل‌رسانی فشار خون، کاهش اضطراب و استرس کمک می‌کند. البته که اگر تحت درمان هستید و داروهای ضد افسردگی مصرف می‌کنید، از زالزالک به عنوان جایگزین داروها نباید استفاده کنید و حتی اگر در حجم زیاد و به طور متوالی، قصد مصرف زالزالک دارید، بهتر است با پزشک متخصص خود، مشورت کنید.
۶- فواید زالزالک برای رشد موها
زالزالک وحشی بیش از دیگر انواع زالزالک، می‌تواند به رشد موها کمک کند. این میوه با تقویت پیاز مو، از ریزش موها جلوگیری کرده و تارهای موی شما محکم‌تر خواهد شد.
۷- زالزالک برای فشار خون
احتمالا در مورد فواید زالزالک برای بهبود و به تعادل رساندن فشار خون شنیده‌اید. در کسانی که فشار خون پایینی دارند، خوردن زالزالک ممکن است منجر به افت فشارخون شود ولی این میوه، برای افراد با فشار خون بالا، گزینه مناسبی است که بتوانند سطح فشار خون خود را پایین آورده و به تعادل برسانند. زالزالک، به‌عنوان یک گشادکننده عروق عمل می‌کند و با شل کردن عروق خونی منقبض شده، فشار داخل رگ‌های خونی را کاهش می‌دهد.
۸- خواص زالرالک برای قند خون و دیابت
اگر به دنبال راهی برای کاهش قند خون هستید، مصرف زالزالک به صورت دمنوش زالزالک یا میوه تازه، حتی به مقدار کم، می‌تواند در درمان دیابت و کاهش قند خون موثر باشد. علاوه بر این، زالزالک حاوی مواد ضد‌التهاب است. از آن‌جایی که التهاب مزمن، با بسیاری از بیماری‌ها مانند دیابت نوع ۲، بیماری آسم و حتی برخی سرطان‌ها، در ارتباط است. بنابراین، مصرف زالزالک، تاثیر مثبتی بر بهبود دیابت نوع ۲ دارد.
۹- افزایش انرژی بدن با زالزالک
اگر بدن به صورت درست و اصولی، خون را به بافت‌ها و اعضای بدن برساند، انرژی و قدرت بدنی افزایش پیدا می‌کند. زالزالک از جمله میوه‌هایی است که به گردش خون کمک کرده و اکسیژن‌رسانی به بافت‌های بدن را انجام می‌دهد. همچنین با افزایش سوخت و ساز بدن، سطح انرژی را بالاتر خواهد برد.
۱۰- فواید زالزالک برای روده
از مهم‌ترین خواص زالزالک برای سلامتی، جلوگیری از عارضه یبوست و سوءهاضمه است. با مصرف این میوه، می‌توانید به حرکات روده کمک کرده و نفخ روده را کنترل کنید. علاوه بر این ترکیبات ارگانیک موجود در زالزالک، با تاثیر مثبتی که بر آنزیم‌های روده دارد، می‌تواند به سیستم گوارش کمک کرده و عفونت‌های روده را از بین برده و پاکسازی کند.
۱۱- تنظیم کلسترول و چربی خون با زالزالک
از دیگر فواید و خواص زالزالک، تنظیم چربی خون است. تعادل بخشیدن به میزان کلسترول و تری گلیسیرید خون، باعث جلوگیری از تصلب شرایین یا گرفتگی رگ‌ها شده که این میوه، به خوبی می‌تواند از عهده چنین کاری بربیاید. زالزالک همچنین با جداسازی چربی خوب و بد، از بروز سکته قلبی و حملات قلبی ناشی از کلسترول بالای خون، پیشگیری می‌کند.
۱۲- خواص زالزالک برای پوست
همانطور که گفته شد، زالزالک از میوه‌هایی است که به سم‌زدایی بدن کمک می‌کند و برای رفع اگزما، عارضه پسوریازیس و خارش ناشی از زخم‌های پوستی مفید است. حتی می‌توانید این میوه را بکوبید و روی پوست خود بمالید تا اثر بیشتری داشته باشد.
۱۳- خواص زالزالک برای سرطان
زالزالک یک منبع عالی از انواع آنتی اکسیدان‌های قوی است. این آنتی اکسیدان‌ها با رادیکال‌های آزاد بدن مقابله کرده و جلوی رشد سلول‌های سرطانی را می‌گیرند. علاوه بر این، زالزالک، یک سم‌‌زدای طبیعی خون است و در نتیجه، کل بدن را سم‌زدایی کرده و روند رشد این سلول‌ها را کاهش می‌دهد.
مضرات و عوارض احتمالی زالزالک
زالزالک در کنار خواص و فواید فراوانی که برای سلامت عمومی بدن دارد، در صورت زیاده‌روی در مصرف آن، چه به صورت تازه و چه به صورت دمنوش زالزالک، منجر به بروز علائم و نشانه‌هایی حساسیت به زالزالک مانند تپش قلب، لکه‌های پوستی خفیف، سردرد، سردرد میگرن، خستگی، تهوع، علائم بیماری‌های روده و معده‌ای و خواب آلودگی و … می‌شود.
طبع زالزالک و مصلح آن در طب سنتی
در طب سنتی، زالزالک طبع سرد و خشک دارد. به عنوان مصلح و بهبود‌دهنده خواص و مزاج زالزالک، می‌توانید این میوه را همراه با عسل و بادیان رومی یا آنیسون میل کنید.
نگهداری زالزالک قرمز و زرد به روش‌های متنوع
میوه زالزالک در صورت نگهداری درست تا ۲ هفته به صورت تازه قابل مصرف است. اگر می‌خواهید از آن در فصول دیگر استفاده کنید، می‌توانید مقدار دلخواه از این میوه را فریز کنید یا ترشی زالزالک و مربای زالزالک درست کنید. ضمن اینکه از زالزالک خشک و پودر شده می‌توان در تهیه انواع چای، دمنوش و به صورت عصاره نیز استفاده کرد.
سوالات متداول
زالزالک برای چی خوبه؟
زالزالک یکی از میوه‌های وحشی، خوشمزه و با خواص دارویی فراوان است که از مزایای آن برای کاهش قند خون، کلسترول خون، بهبود عملکرد قلب، سلامت چشم، بهبود بینایی، افزایش انرژی، کاهش وزن و … می‌توان بهره برد.
زالزالک در کدام قسمت‌های ایران می‌روید؟
زالزالک در ایران در استان‌های قزوین، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، زنجان، اردبیل، لرستان، گیلان، مازندران، مرکزی، قم، همدان، اصفهان، کردستان، کهگیلویه و بویراحمد، فارس، خوزستان، کرمانشاه، ایلام رشد می‌کند. روش های کاشت زالزالک را بلد هستید؟
