خستگی گرمایی یا (Heat exhaustion) یکی از آسیبهای ناشی از عارضه گرمازدگی است که در فصل تابستان و در دماهای بالا رخ میدهد. این اختلال سلامتی معمولا زمانی اتفاق میافتد که بدن توانایی خنک کردن خود را نداشته باشد و عملکرد آن دچار مشکل شود. خستگی گرمایی جزو مشکلاتی سلامتی است که برخلاف سکته گرمایی معمولا زندگی را تهدید نمیکند و به راحتی با مصرف مایعات و استراحت کردن میتوان آن را درمان کرد. در این مقاله از سرویس سلامت در مجله کوروش به بررسی علائم خستگی گرمایی، عوامل دخیل در بروز آن، راههای مقابله، پیشگیری و درمان خستگی گرمایی و در کل هر آنچه که باید درباره آن بدانید میپردازیم.
خستگی گرمایی چیست؟
بدن به صورت طبیعی و نرمال، با پمپاژ کردن خون به سطح پوست و ترشح کردن عرق، گرمای اضافی داخلی بدن را خارج میکند. در این میان آب و هوای گرم و مرطوب باعث میشود عرق کمتری از پوست خارج شود، در نتیجه بدن توانایی کمتری برای خنک کردن خود خواهد داشت.
از سوی دیگر، وقتی بدن با کمآبی یا دهیدراته شدن مواجه شود، آب و املاح ضروری که «الکترولیت» نامیده میشود، کاهش مییابد یا از بین میرود. کم آبی بدن نیز بر کاهش تعریق تاثیر مستقیم میگذارد. در هر حال، اگر بدن نتواند با تعریق، دمای بالا رفته و اضافی خود را از دست بدهد و دفع کند، احتمال بروز خستگی گرمایی بالا میرود. خستگی گرمایی به خودی خود، در برخی مواقع باعث بالا رفتن دمای بدن نیز میشود.
علائم خستگی گرمایی چیست؟
علائم خستگی گرمایی به خاطر شباهت داشتن به بسیاری از بیماریهای شایع در فصل گرما مثل مسمومیتهای شایع در فصل گرما، ممکن است اشتباه یا نادیده گرفته شوند. این علائم شامل موارد زیر میشوند:
• نبض سریع، احساس ضعف
• تعریق زیاد
• افزایش دمای داخلی بدن
• ضعف یا گرفتگی عضلات
• حالت تهوع
• سردرد و میگرن
• سرگیجه
• پوست سرد، رنگ پریده و مرطوب
• فشار خون پایین یا احساس سرگیجه در هنگام ایستادن یا خم شدن
• استفراغ
• تحریک پذیری و عصبی شدن
• چهره قرمز و برافروخته
• تنفس سریع و سطحی
علائم خستگی گرمایی در کودکان
علائم خستگی گرمایی در کودکان با علائم این اختلال سلامتی در بزرگسالان، شباهتهای زیادی دارد. کودکانی که خستگی گرمایی دارند، ممکن است این نشانهها را از خود بروز دهند:
• بیش از حد خسته به نظر میرسند؛
• به طور غیرعادی احساس تشنگی و کم آبی میکنند؛
• پوستشان سرد و مرطوب است؛
• در کودکانی که سن بالاتری دارند، ممکن است این علائم به صورت گرفتگی معده یا پا خود را نشان دهد. در این مواقع، اقدام کردن برای درمان کودک بسیار مهم است.
تفاوت خستگی گرمایی و گرمازدگی
خستگی گرمایی در صورتیکه درمان نشود، میتواند منجر به گرمازدگی شود. برخلاف گرمازدگی که میتواند تهدیدکننده زندگی باشد، خستگی گرمایی باعث اختلال در عملکرد ذهنی، گیجی یا از دست دادن هوشیاری نمیشود.
همچنین در خستگی گرمایی، دمای داخلی بدن فرد از ۱۰۳ درجه فارنهایت بالاتر نمیرود. بنابراین علائم آن به شدت و خطرناکی گرمازدگی نیست. بد نیست بدانید که گرمازدگی کمتر از خستگی گرمایی اتفاق میافتد ولی علائم و خطرات ناشی از آن جدیتر است. گرمازدگی میتواند به قلب، ریهها، کلیهها و کبد فشار وارد کند.
بیشتر بخوانید: علائم گرمازدگی در کودکان و روش های درمان آن
دلایل خستگی گرمایی
خستگی گرمایی اغلب بهخاطر انجام فعالیت بدنی در هوای گرم ایجاد میشود. عوامل دیگری که احتمال وقوع خستگی گرمایی را بیشتر میکنند، عبارتند از:
• شرجی و رطوبت بالای هوا، معمولا بیش از ۶۰ درصد؛
• مشکلات مربوط به کبد یا کلیه؛
• فعالیت فیزیکی شدید؛
• شرایط زمینهای از جمله بیماری دیابت یا هایپرگلیسمی که منجر به کمآبی بدن میشوند؛
• آسیبهایی که در قسمتهایی از بدن بهخاطر برخورد جسم سنگین به وجود آمدهاند ( این آسیبها به عنوان آسیبهای ناشی از لهشدن نیز شناخته میشود)؛
• سوء مصرف مواد مخدر؛
• مصرف زیاد یا طولانی مدت الکل؛
• استعمال دخانیات؛
• اضافه وزن؛
• مصرف برخی داروها، به ویژه داروهایی که خطر کمآبی بدن را افزایش میدهند، از جمله داروهای ضد افسردگی، بیخوابی، داروهای درمان کننده یا التیام دهنده آلرژی و گردش خون ضعیف؛
• فشار خون بالا؛
• بیماری قلبی؛
• افراد در رده سنی زیر ۴ سال یا بالای ۶۵ سال.
عوارض ناشی از خستگی گرمایی
به طور معمول و در حالت کلی، خستگی گرمایی خطر و نگرانی عمدهای برای سلامت عمومی بدن به وجود نمیآورد. با این حال، اگر این مشکل درمان نشود، میتواند منجر به بروز گرمازدگی شود و عوارض بیشتر و شدیدتری، از جمله آسیب مغزی و نارسایی اندام را به وجود آورد.
در موارد نادر، وقتی گرمازدگی با فعالیت شدید بدنی یا سایر مشکلات سلامتی همراه باشد، ممکن است خطرات جدیتری برای سلامتی ایجاد کند. عوارض بالقوه خستگی گرمایی شامل موارد زیر میشوند:
• آسیب شدید کلیه؛
• رابدومیولیز، که میتواند باعث نارسایی کلیه، ادرار با رنگ تیره به دلیل افزایش میوگلوبین (پروتئین ماهیچهای)، ضربان نامنظم قلب، دردهای عضلانی و استفراغ شود؛
• نارسایی کبد؛
• آریتمی، به صورت ضربان خیلی سریع یا خیلی کند قلب؛
• هذیان یا کما.
راههای درمان خستگی گرمایی
برای درمان خستگی گرمایی در اولین قدم، فرد باید بلافاصله بعد از بروز هر یک از نشانههای این اختلال سلامتی، فعالیت بدنی یا ورزش را متوقف کند. فرد مبتلا به خستگی گرمایی، سریعا باید آب یا یک نوشیدنی سالم خنک کننده بنوشد. نکات بیشتر برای درمان خستگی گرمایی عبارتند از:
• پناه گرفتن در یک مکان خنک و سایهدار یا رفتن به داخل خانه؛
• بیرون آوردن لباسهای اضافی و تنگ؛
• دراز کشیدن به صورت صاف به پشت؛
• گرفتن دوش آب ولرم یا خنک؛
• قرار دادن یک پارچه خنک و مرطوب روی صورت و سینه؛
• در موارد شدیدتر بروز خستگی گرمایی، قرار دادن کمپرس یخ زیر هر بغل و پشت گردن؛
• نوشیدن ۱ لیتر از نوشیدنیهای حاوی الکترولیت، هر یک ساعت.
نحوه آبرسانی مجدد به بدن
برای این که بدن خود را از عوارض خستگی گرمایی و به دنبال آن، گرمازدگی محافظت کنید، آبرسانی یا هیدراته کردن آن ضروری است. در این مواقع، مراحل زیر را انجام دهید و یک محلول آبرسان خوراکی در خانه تهیه کنید:
• ۵ فنجان (۱ لیتر) آب را بجوشانید.
• آب جوشیده را از روی حرارت بردارید. سپس ۶ قاشق چایخوری شکر و ½ قاشق چایخوری نمک خوراکی را اضافه کنید.
• اجازه دهید محلول خنک شود.
• طعمدهندههای طبیعی مثل آبمیوه، عسل طبیعی یا شربت افرا اضافه کنید.
خوراکیهای مفید برای درمان خستگی گرمایی
برخی از نوشیدنیها و غذاها میتوانند به آبرسانی بدن در زمان بروز خستگی گرمایی کمک کنند. این خوارکیها عبارتند از:
• حریره (غلات پخته شده با آب)
• آب برنج یا برنج کتهای
• آب نارگیل سبز
• آب میوههای تازه، به ویژه پرتقال، گلابی یا هلو
• چای کمرنگ و بدون کافئین
• سوپ هویج
• پوره موز با آب
راههای پیشگیری از خستگی گرمایی
فرد می تواند با هیدراته و خنک کردن بدن از خستگی گرمایی جلوگیری کند. راههای دیگر برای جلوگیری از خستگی گرمایی عبارتند از:
• نوشیدن مایعات حین و بعد از ورزش؛
• پرهیز از ورزش و فعالیت سنگین زیر نور مستقیم خورشید در ماههای گرم سال؛
• اجتناب از قرار گرفتن طولانی مدت در هوای گرم و مرطوب؛
• پوشیدن لباسهای گشاد هنگام ورزش یا در هوای گرم؛
• در دسترس نگه داشتن نوشیدنیهای الکترولیتی برای آبرسانی بدن؛
• پرهیز از مصرف نوشیدنیهای شیرین و گازدار؛
• افزایش ندادن سریع حجم کار یا سرعت آن؛
• ورزش در یک مکان با تهویه مناسب؛
• زمانی که دمای هوای بیرون بیش از ۹۰ درجه فارنهایت است، به مکانهای با تهویه مطبوع و سرپوشیده بروید؛
• استفاده از کرم ضد آفتاب با SPF 15 یا بالاتر، ۳۰ دقیقه قبل از بیرون رفتن؛
• موکول کردن فعالیتهای شدید به صبح زود یا عصر؛
• افزایش مصرف مایعات وقتی داروهای استفاده میکنید که خستگی گرمایی و گرمازدگی را افزایش میدهند؛
• هیدراته نگه داشتن بدن هنگام کار در محیطهای گرم و مرطوب مثل کارخانهها، خشکشوییها و آشپزخانهها؛
• پوشیدن لباسهای سبک با رنگ روشن هنگام ورزش یا کار در هوای گرم.
ارتباط خستگی گرمایی و گرفتگی عضلات در گرما
کرامپها یا گرفتگی عضلات در گرما، خفیفترین نوع از سندرمهای مرتبط با گرما هستند که معمولاً قبل از گرمازدگی رخ میدهند. درمان گرفتگی عضلات در گرما به محض وقوع آنها، ممکن است از ایجاد خستگی گرمایی جلوگیری کند. در صورتی که با علائم زیر مواجه شدید، به سرعت اقدام به درمان کنید تا از بروز خستگی گرمایی جلوگیری کنید. این علائم عبارتند از:
• تعریق شدید یا بیش از حد
• درد و گرفتگی عضلات
• تشنگی
• خستگی شدید
گرفتگیهای ناشی از گرما را میتوان با مصرف مایعات و استراحت کردن درمان کرد. فرد همچنین باید با مشاهده این علائم به دنبال سایه یا ساختمانی با تهویه مطبوع باشد.
زمان بهبودی خستگی گرما
در بیشتر افراد، علائم خستگی گرمایی بعد از گذشت حدود ۳۰ دقیقه شروع به بهبود میکند. با این حال، اگر علائم پس از ۳۰ تا ۶۰ دقیقه بهبود نیافت، مراقبتهای پزشکی را دنبال کنید.
در این مواقع معمولا پزشک، خستگی گرمایی را با تجویز یک یا دو لیتر از مایعات و الکترولیتهای داخل وریدی (IV) درمان میکند. اگر مایعات و استراحت علائم را برطرف نکرد، پزشک آزمایش خون و سایر آزمایشات بالینی را برای رد سایر علل احتمالی تجویز میکند. اگر گرمازدگی به سرعت درمان شود، فرد طی ۲۴ تا ۴۸ ساعت به طور کامل بهبود مییابد.
سوالات متداول
خستگی گرمایی خطرناکتر است یا گرمازدگی؟
خستگی گرمایی اگر درمان نشود، منجر به گرمازدگی میشود. بنابراین علائم آن به اندازه گرمازدگی شدید نیست و تهدید کننده زندگی نخواهد بود.
خستگی گرمایی چه ردههای سنی را درگیر میکند؟
افراد با سن ۴ تا ۶۵ سال میتوانند به خستگی گرمایی دچار شوند.
منبع: medicalnewstoday
