آداب و رسوم شب یلدا در شهرهای مختلف ایران عموما مختص به همان شهر است و پیشینه‌ای کهن دارد. اما آداب و رسوم شب یلدا یا آداب شب چله در شهرهای مختلف ایران چگونه برگزار می‌شود؟ آیا چیزی در مورد سنت‌های جذاب شب چله در اصفهان می‌دانید؟ مراسم کرسی گذاران شب یلدا در چه شهری برگزار می‌شود یا تهرانی‌ها و قزوینیها شب یلدا را چگونه جشن می‌گیرند؟ در این مقاله از سرویس سبک زندگی در مجله کوروش می‌توانید با آداب و رسوم جالب شب یلدا در شهرهای مختلف ایران آشنا شوید. در انتهای مقاله هم به سوالات متداول در مورد آداب و رسوم شب یلدا در ایران پاسخ خواهیم داد.
آداب و رسوم جالب شب یلدا (شب چله) در ایران
هر منطقه‌ای از ایران به توجه به فرهنگ، شرایط اقلیمی و آب و هوایی و بالطبع مواد خوراکی و میوه‌هایی که در این فصل از سال خوردن آن‌ها مرسوم است، شب یلدا را به شیوه خودشان برگزار می‌کنند. برای مثال در آداب و رسوم شب یلدا شهر تهران در گذشته خوردن هندوانه شب یلدا و خربزه و انار در کنار شب‌نشینی حرف نخست را می‌زد. اما می‌دانید امسال شب یلدا کی هست؟
در آداب شب چله یا همان «چله گجه سی» به زبان آذری، خواننده‌ها و نوازنده‌ها که در زبان آذری به آن‌ها «عاشیق» می‌گویند تا پاسی از شب ساز می‌زدند و می‌خواندند. در آداب و رسوم شب یلدا همدان خوردن میوه به از اوجب واجبات است و در آداب و رسوم شب یلدا اصفهانیها حتما باید در شب یلدا «انگور» بخورند و «پسته» یکی از شب چره‌های مهم سفره شب چله یا شب یلدا قزوینی‌هاست. در ادامه آداب و رسوم شب یلدا در شهرهای مختلف ایران را با هم مرور می‌کنیم.
بیشتر بخوانید: عجیب ترین آداب و رسوم شب یلدا در کشورهای مختلف دنیا
رسومات شب یلدا در همدان؛ شام محبت بخوریم
در تمام تاریخ شب یلدا در «همدان» شب چله همدانی‌ها با پهن کردن بساط کرسی در هوای سرد آخرین روز پاییز همراه بوده است. اصلاً درست کردن کرسی برای شب یلدا در همدان یک امر واجب و ضروری است و بدون آن شب چله معنا ندارد و مقدمه اصلی شب یلدا است. همدانی‌ها به این مراسم «کرسی گذاران» می‌گویند.
وقتی که تمام اعضای فامیل در خانه بزرگ‌تر فامیل دور کرسی جمع شدند خوردن شب چره و خوراکیهای نمادین شب یلدا آغاز می‌شود. در همدان قدیم زمستان را به «چله بزرگه» و «چله کوچیکه» تقسیم می‌کردند و معتقد بودند که چله بزرگه «۴۰ روز» است و از اول دی شروع می‌شود و چله کوچیکه «۲۰ روز» است که از یازدهم تا آخر بهمن ادامه دارد.
رسم شام و خوراکیهای شب یلدا در همدان
زنان همدانی از چند هفته قبل از شب یلدا دسرهای شب یلدا و خوراکیهای مخصوص شب چله را آماده می‌کنند. از خرید انواع تخمه، شاهدانه، انجیر خشک، نخود، گردو، بادام و سایر انواع شب چره تا خشک کردن انواع میوه و خرید هندوانه شیرین و سرخ و میوه انار و البته میوه «به» که همه در سینی‌های مسی چیده و تزیین می‌شوند.
همدانی‌ها یک شعر معروف هم درباره خوردن میوه «به» در شب یلدا دارند به این مضمون: سیب سردی، انار نامردی، «به» به دستم بده اگر مردی! رسم غذای شب یلدا در همدان خوردن برنج است.
در گذشته به شام شب یلدا که معمولاً «کله پاچه» بود «شام محبت» می‌گفتند. اگر بین دو خانواده اختلافی بود در شب یلدا بزرگان فامیل آن دو خانواده‌ای را که با هم کدورت داشتند را به خانه خود دعوت می‌کردند و با خوردن شام محبت، صلح و صفا را برقرار می‌کردند.
فال شب یلدا در همدان
در این شب یک رسم قدیمی از صدها سال پیش اجرا می‌شود که «فال سوزن» نام دارد. هنوز هم برخی خانواده‌های همدانی به برگزاری این رسم پایبند هستند. روال آداب چله در همدان چنین است که وقتی خوردنی‌ها تمام شد، یک تکه پارچه تازه و آب نخورده می‌آورند.
یک خانم مسن و با کمالات که اشعاری را از حفظ است، شعری می‌خواند. سپس دختر بچه کوچکی روی همان پارچه سوزن می‌زند. حاضران مجلس در دل نیت می‌کنند. خواندن هر شعر که تمام شد، در هر محلی که دختر سوزن زده (البته دیگران محل سوزن زدن‌ها را نباید ببینند) مخصوص یک شعر است و هر کسی هر نیتی دارد یکی از آن‌ها را که مخصوص یک شعری است را انتخاب و شعر را جواب نیت خود می‌داند.
شعرهایی که در ادامه می‌آوریم نمونه‌ای از اشعاری است که برای فال سوزن همدانی‌ها در شب چله می‌خوانند:
- بالای کوچه پسندت کردم/ ای گل کوتاه بودی بلندت کردم/ ای گل ترش بودی مثل آبلیمو به مثل خرده قندت کردم ای گل.
- سفید مرغی بودم بر شاخ پسته/ فلک سنگی زدم بالم شکسته/ فلک بالی بده پرواز گیرم/ در دروازه شیراز گیرم.
- سحر صبحی برفتم دیدن گل/ بدیدم جفت بلبل شاخه گل/ زبان زرگری می خواند و می‌گفت/ خدا تا کی کنم صبر و تحمل ؟
- کوچه درآمدی و می رقصیدی/ کارد و قمه و کیسه به ما بخشیدی/ کارد و قمه و کیسه به ما نفتاده/ عید من و تو، عید قربان افتاده.
بازی‌های جذاب شب یلدا در همدان
یکی دیگر از آداب و رسوم شب یلدا در همدان انجام بازی‌های مختلف است. یکی از معروف‌ترین بازی‌های همدانی‌ها در این شب «مهره ریزان» است. برای این بازی یک شب قبل از شب چله یک کوزه که به آن «قوزوله» می‌گویند و از سوی میزبان تهیه می‌شود، به در خانه کسانی که قرار است شب یلدا مهمان باشند برده می‌شود.
هر کدام از مهمان‌ها یک چیزی در این کوزه می‌اندازند؛ از سوزن و سکه گرفته تا مهره و سنگ ریزه و چیزهای کوچک دیگر. در شب چله این کوزه را به دست یک دختر نابالغ می‌دهند. سپس یک تور قرمز هم روی سر دختر می‌اندازند.
بعد تمام افراد شرکت کننده به دور دختر حلقه زده و با خواندن ابیاتی از اشعار دلنشین بوستان سعدی یا حافظ برای هر وسیله‌ای یک بیت خوانده و بعد از دختر کوچک می‌خواهند آن را بیرون آورد. بر همین اساس بیت شعر همراه هر شیء به عنوان فال صاحب شیء تلقی شده و توسط بزرگ خانواده تفسیر و نتیجه فال و نیت شرکت‌‌کننده معلوم می‌شود.
آداب و رسوم شب چله برای تازه عروس در همدان
همدانی‌ها اگر تازه عروسی داشته باشند در شب چله نوعروس برایش آجیل شور، مرغ و ماهی، یک جعبه شیرینی و یک قواره پارچه می‌فرستند. همه را داخل سینی می‌چینند یا در خوانچه می‌گذارند و برای عروس می‌برند. عروس هم در عوض چیزی مانند پارچه پیراهنی یا پارچه لباسی یا جوراب همراه با یک جعبه شیرینی برای داماد می‌فرستد.
بیشتر بخوانید: ایده های تزیین هندوانه شب یلدا
آداب شب چله اصفهانیها؛ چله زری و عمو چله
می‌دانستید مهمترین میوه برای اصفهانیها در شب چله در کنار انار و هندوانه، انگور است؟ اصفهانیها هم مثل همدانی‌ها دو چله دارند: «چله» و «چله کوچک» که «چله» همان شب یلدا است. در گذشته این باور پر‌رنگ‌تر بود. چله از ابتدای دی ماه آغاز و تا ۱۰ بهمن ماه ادامه داشت.
«چله کوچک» اما از ۱۰ بهمن آغاز می‌شد و تا ۳۰ بهمن ادامه داشت. شب چله در اصفهان یک نام جالب دارد. شاید بهتر باشد بگوییم در حقیقت برای این که تناسب میان زن و مرد برقرار شود، شب چله در اصفهان دو نام دارد: چله زری که برای زنان است و عمو چله برای مردان. به همین خاطر در زمان قدیم اصفهانیها ۲ شب چله برگزار می‌کردند.
یکی دیگر از آداب و رسوم شب یلدا در اصفهان قدیم که ریشه در سال‌های دور دارد پهن کردن لباس‌ها و رختخواب‌ها در هوای آزاد به خصوص در مقابل خورشید بود تا با این کار به «عمو چله» و «چله زری» خوشامد بگویند.
رسم غذای شب یلدا در اصفهان
اصفهانیها در گذشته اعتقاد داشتند برای شب یلدا حتما باید به خاطر خواص و فواید انگور حتما این میوه بخورند. به همین خاطر در فصل انگور، مقداری انگور در پارچه‌ای می‌پیچیدند و در زیرزمین خانه‌ها نگه می‌داشتند تا از بین نرود و شب چله در سفره شب چله قرار دهند و آن را میل کنند.
یکی دیگر از آداب و رسوم شب یلدا در اصفهان خوردن «چلسمه» است. در زمان قدیم چلسمه به آجیل و تنقلاتی مثل گندم، مویز، کشمش، نخود و شاهدانه و … گفته می‌شد. علاوه بر این، میوه‌های فصل مثل خرمالو و انار از جمله میوه‌های حاضر همیشگی در سفره شب یلدای اصفهانیها بود. البته هندوانه همیشه حضور پر رنگی نداشت.
کشمش، گردو، بادام، قیسی، برگه زردآلو یا برگه گلابی، جوزقند، انجیر و خرما از جمله محبوب‌ترین شب چره‌های اصفهانیها از گذشته تا امروز هستند. یکی از غذاهای مرسوم شب یلدای اصفهان و حومه «آش کدو» است که جزو آش‌های مخصوص شب یلدا در این منطقه است. اگر شب چله برف ببارد، خوردن «شیره با برف» از جمله خوراکیهای محبوب اصفهانی‌هاست.
آداب و رسوم شب یلدا برای عروس در اصفهان
در شب یلدای اصفهانیها از گذشته آن‌هایی که سواد داشتند برای سایرین شعر یلدایی و شاهنامه می خواندند. اصفهانیها هم در شب چله همانند همدانی‌ها، برای تازه عروس‌ها خوراکی و هدیه می‌فرستند که باز هم رسمی قدیمی و زیباست.
بیشتر بخوانید: ایده‌های جذاب دکور شب یلدا برای عکاسی
آداب و رسوم شب یلدا در قزوین؛ از کله‌پاچه خوری تا شال اندازی
قزوینیها برای هر کدام از میوه‌های شب یلدا نماد خاصی تعیین کرده‌اند. هر کدام را نشانی از برکت، سلامتی، فراوانی رزق و روزی و شادی و سرخوشی می‌دانند. آجیل شور و شیرین، انواع باسلوق، انواع تخمه شور و البته باقلوا قزوینی از جمله مهمترین خوراکیهای شب چله قزوینیها هستند.
از قدیم رسم بر این بوده که قزوینیها در شب یلدا به منزل بزرگ فامیل بروند و حین خوردن خوراکی به قصه و متل‌های پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها گوش بدهند.
غذا و خوراکیهای شب یلدا در قزوین
خوردن انار دانه شده (روش‌های دان کردن انار) و البته هندوانه در شب یلدای قزوینیها هم مرسوم بوده است. چون در گذشته در اواخر پاییز هندوانه‌ای پیدا نمی‌شد، قزوینیها هندوانه‌های تابستانی را در انبار کاه و در مکانی که نه سرد و نه گرم بود پنهان می‌کردند تا برای شب یلدا هندوانه تازه داشته باشند.
میوه خرمالو یکی دیگر از مهمترین خوراکیهای شب یلدا در قزوین بوده و هست. شام شب چله هم یا باید انار پلو باشد یا کله پاچه، قدیمی‌ها شیر برنج هم می‌پختند. چون عقیده داشتند که خوردن آن با شیره خرما در آخرین شب پاییز خواص درمانی دارد.
در روستاهای قزوین رسم بر این است که اگر شام شب چله «کله پاچه» باشد، استخوان‌ها را دور نمی‌اندازند. آن‌ها را نگه می‌دارند و در فصول بهار و تابستان می‌سوزانند. سپس خاکستر استخوان‌ها را در جالیز می‌ریزند تا محصولاتشان از شته و آفت در امان بماند.
آداب و رسوم شب چله برای عروس در قزوین
یکی دیگر از آداب و رسوم یلدایی روستایی‌های قزوین در شب چله سنت «شال اندازی» است. اگر پسر جوانی دختری را نشان کرده باشد در شب چله شالش را از سقف پشت بام خانه آن دختر از «درجی سران» یا «باجه» خانه آویزان می‌کند. اگر خانواده دختر تمایل به دادن دخترشان به این پسر جوان داشته باشند، به آن شال هدیه‌ای مثل جوراب می‌بندند و داخل جوراب یک مشت نخود و کشمش هم می‌ریزند.
«کرسی سری» یکی دیگر از آداب و رسوم شب یلدا قزوینیها به خصوص در مناطق روستایی برای تازه عروس است. در این مراسم دختر و پسری که نامزد می‌شدند. خانواده پسر مجمعی را روی کرسی می‌گذاشت و دور مجمع را تزیین می‌کرد. سپس داخل آن را با توجه به وسع مالی هدیه‌ای مانند یک قواره لباس، کله قند، میوه و آجیل می‌گذاشت و به در خانه عروس می‌بردند.
پیشنهاد می‌کنیم ترانه یلدایی «تو شب یلدای منی» اثر علی مولایی که برای جشن شب یلدا حسابی پرطرفدار است را در ادامه به صورت آنلاین بشنوید:
آداب و رسوم شب یلدا در لرستان
رسم و رسوم شب یلدا در لرستان نیز درست مثل تمام شهرهای ایران با سنت‌ها و آیین‌های مردم این سرزمین گره خورده است. در این شب بیشتر خانواده‌ها در منزل بزرگ خانواده جمع می‌شوند و یک شب به یاد ماندنی را در کنار هم رقم می‌زنند.
شب یلدا یا به گویش مردم لرستان «شوچله» یا «شب اول قاره» با رسوم و سنت‌های جذابی در این استان برگزار می‌شود. پیشنهاد می‌کنیم مقاله مفصل آداب و رسوم شب یلدا در لرستان را بخوانید.
آداب و رسوم شب یلدا در کرمانشاه
کرمانشاه یکی دیگر از شهرهای تاریخی ایران است که مردم آن رسم و رسوم شب یلدا را طبق آیین کهن و دیرینه ایرانیان با شعرخوانی و قصه گفتن سپری می‌کنند. طبق آداب و رسوم شب یلدایی در کرمانشاه در این روز همه افراد فامیل در خانه بزرگ‌تر خانواده جمع می‌شوند و دور هم فال حافظ می‌گیرند، قصه می‌گویند و پایکوبی می‌کنند.
در این روز بزرگ فامیل قصه‌هایی از شیرین و فرهاد، رستم و سهراب و اشعار قدیمی را برای جمع می‌خواند. گرفتن فال حافظ در شب چله یکی دیگر از سنت‌های یلدایی جذاب مردم این شهر در شب چله محسوب می‌شود.
غذاها و خوراکیهای شب یلدا در کرمانشاه
در کرمانشاه خوردن میوه‌هایی که نماد خورشید هستند در شب یلدا اهمیت زیادی دارد. این میوه‌ها عبارتند از: هندوانه، انار، سیب قرمز و لیمو شیرین. معمولاً در سفره شب یلدای کرمانشاهی‌ها می‌توانید همیشه آجیل، راحت الحلقوم، آجیل مشکل گشا، شیرینی‌های محلی مثل کاک و نان برنجی کرمانشاهی را پیدا کنید.
پیشنهاد می‌کنیم مقاله مفصل آداب و رسوم جالب شب یلدا در کرمانشاه را هم بخوانید.
آداب و رسوم یلدا در خراسان جنوبی؛ برگزاری مراسم کف زنی
یکی از جالب‌ترین آداب و رسوم شب یلدا در خراسان جنوبی برگزار می‌شود. مراسم «کف زنی» نام آیینی خاص در این شهر است که به شیوه‌ای جذاب و متفاوت اجرا می‌شود. برای این مراسم ریشه گیاهی به نام «چوبک» که به آن «بیخ» می‌گویند را در آب خیس می‌دهند. سپس آن را چند بار می‌جوشانند و در یک ظرف بزرگ سفالی به نام «تغاز» می‌ریزند.
در شب یلدا، مردان و پسران جوان دسته‌های نازک چوب درخت انار را آن قدر داخل این ظرف سفالی می‌زنند تا کف کند. این کار باید در هوای سرد انجام شود. سپس این کف را با شیره شکر و مغز گردو و پسته ترکیب می‌کنند و آن را میل می‌کنند. بسیاری از جوان‌ها این کف‌ها را به سمت هم پرت می‌کنند و به صورت یکدیگر می‌مالند و شادی می‌کنند.
آداب و رسوم یلدا در کهگیلویه و بویراحمد؛ سنت متیل خوانی و کاسه بهره
در کهگیلویه و بویر احمد رسومات شب یلدا با «متیل خوانی» بزرگ فامیل اجرا می‌شود. طبق این مراسم پیرترین فرد خانواده باید متیل یا افسانه‌ای بلند را برای دیگران بخواند. در این شب مردم شهرهای یاسوج و اطراف طبق رسمی کهن به نام «کاسه بهره»، برای همسایه‌هایی که کم بضاعت هستند، غذا می‌برند.
بیشتر بخوانید: ایده‌های سرگرمی بچه‌ها و بزرگترها در شب یلدا
رسم غذای شب چله و خوراکیهای شب یلدا در کهگیلویه و بویراحمد
در این شب مردم کهگیلویه و بویراحمد به منظور افزایش بارش برف و باران، آش‌های محلی مخصوص شب یلدا مثل «آش دووا» می‌پزند. آش دووا یک نوع آش دوغ محلی است که به مقدار زیاد در این شب پخته می‌شود. از دیگر غذاهای معروف این شهر در شب یلدا می‌توان به «شیر برنج»، «آش کارده»، «شله ماش» و «شله بادام» اشاره کرد.
آداب و رسوم یلدا در مازندران؛ مراسم چله شو
در مازندران نیز مردم این روز را با رفتن به منزل بزرگترها و خوردن خوراکیهای مختلف جشن می‌گیرند. در این روز که به آن «چله شو» گفته می‌شود، یکی از افراد فامیل شروع به خواندن اشعار فردوسی می‌کند و همه فامیل دور هم فال می‌گیرند و از داستان‌هایی که بزرگترهای فامیل تعریف می‌کنند لذت می‌برند.
کشتی گرفتن و مچ اندازی و خواندن شعرها و آوازهای قدیمی برای شب یلدا به گویش مازندرانی و منظومه‌های امیری و طبری و … از جمله سرگرمی‌های شب یلدا یا چله شو مازندرانی‌هاست.
غذاها و خوراکیهای شب یلدا در مازندران
مازندرانی‌ها در شهرهای مختلف از ساری گرفته تا بابل و آمل در شب یلدا غذاهایی مثل سبزی پلو همراه با مرغ، اردک یا ماهی شکم پر طبخ می‌کنند. خوردن کوکو سبزی با سبزی تازه نیز یکی دیگر از غذاهای سنتی مازندرانی‌ها در شب یلدا محسوب می‌شود. خوردن انار قرمز، میوه‌های مختلف، آجیل و تنقلاتی مثل گندم برشته، تخم بو داده هندوانه و کدو، کدو حلوایی پخته و میوه خشک نیز در این شب بسیار رایج است.
مازندرانی‌ها معتقد هستند که خواص هندوانه خوردن آن را در شب یلدا واجب کرده است چرا که می‌تواند از سکته قلبی و خفقان جلوگیری کند. آن‌ها بر این باور هستند که هرکس در شب چله یک قاچ هندوانه بخورد در طول سال دندان درد نمی‌گیرد و تمام حاجاتش نیز برآورده می‌شود. بد نیست مقاله عوارض خوردن هندوانه در شب یلدا را هم بخوانید.
عیدی دادن، بردن خرجی و تیکه‌ای برای شب یلدای تازه عروس و فالگوش ایستادن و گرفتن فال گردو از دیگر آداب و رسوم یلدایی مازندرانی‌هاست. پیشنهاد می‌کنیم مقاله کامل مراسم چله شو در مازندران را در مجله کوروش بخوانید.
مراسم شب یلدا در آذربایجان شرقی
مراسم شب یلدا در آذربایجان شرقی به عنوان «چیله گچی سی» شناخته می‌شود. هر چند که این مراسم در قدیم به طور جدی‌تر و باشکوه‌تر برگزار می‌شد، اما هنوز هم بسیاری از خانواده‌های آذری در شب یلدا این رسوم سنتی را به جای می‌آورند.
یکی از مهمترین مراسم شب یلدا در تبریز و شهرها و روستاهای این استان این است مردم در این شب در خانه‌های خود «کرسی» می‌گذارند و از سایر فامیل و بزرگان دعوت می‌کنند تا برای دورهمی یلدا به خانه آن‌ها بیایند.
اهل خانواده و مهمان‌ها دور کرسی می‌نشینند و از شنیدن خاطرات و داستان‌هایی که بزرگان فامیل تعریف می‌کنند، لذت می‌برند. در این روز خواندن دوبیتی‌های آذری یا «بایاتیلار» و طرح کردن انواع معما نیز بسیار رایج است. مهمان‌ها در حالی که از قاچ‌های هندوانه قرمز و دانه‌های انار می‌خورند، به معماها پاسخ می‌دهد و به نوای دوبیتی‌های آذری گوش می‌سپارند.
شعرخوانی یکی دیگر از آداب و رسوم شب یلدا در آذربایجان شرقی است که هنوز هم در خانواده‌های آذری زبان رواج دارد. در این مراسم بزرگان فامیل معمولاً اشعاری از شهریار را می‌خوانند و سپس شروع به فال گرفتن با دیوان حافظ می‌کنند. از دیگر مراسم شب یلدا در آذربایجان شرقی می‌توان به «چله قاشدی» اشاره کرد.
در این مراسم اهل خانواده و دوستان در پشت بام یا محل وسیعی جمع می‌شوند. سپس آتش بزرگی درست می‌کنند و از روی آن می‌پرند و با زبان ترکی و ریتمی زیبا می‌خوانند که: «چله قاشدی ها چله قاشدی ها» یعنی «چله فرار کرد ها، چله فرار کرد ها».
رسم غذای شب چله و خوراکیهای شب یلدا در آذربایجان شرقی
رسم غذای شب چله در آذربایجان شرقی معمولاً برنج، آش کشک، مرغ و آش شیر است. روی میز یلدای آذری‌ها معمولاً قاورقا یا گندم برشته شده با شاهدانه، لبوی پخته، باقالی پخته، حلوای گردو، میوه خشک، سنجد و انواع میوه قرار می‌گیرد.
آداب و رسوم شب یلدا در تهران
تهرانی‌ها نیز همانند رسم و رسوم مردم شهرهای مختلف ایران در شب یلدا سعی می‌کنند تا طولانی‌ترین شب سال را به زیبایی و جذابیت هر چه بیشتر برگزار کنند. در تهران درست همانند رسم و رسومات یلدا در شهرهای مختلف، همه افراد فامیل در خانه بزرگ فامیل جمع می‌شوند و میزی از انواع میوه، آجیل، هندوانه و میوه‌های رنگارنگ می‌چینند و در کنار هم میل می‌کنند. در این شب خوردن میوه خشک و میوه‌های فصل نیز بسیار رایج است. شام شب یلدای تهرانی‌ها معمولا آش انار تهرانی، آش شله قلمکار و خورش انار و بادمجان است.
شب یلدا برای تهرانی‌های قدیمی نماد برکت، تندرستی و شادمانی است و از همین رو برگزاری این مراسم یلدایی برای آن‌ها اهمیت زیادی دارد. معمولاً مردم تهران در این شب فال گردو و فال حافظ می‌گیرند و با تعریف کردن داستان‌هایی زیبا از گذشتگان این دورهمی را شیرین‌تر و به یادماندنی‌تر می‌کنند.
آداب و رسوم یلدا در سیستان و بلوچستان
در سیستان و بلوچستان نیز به پیروی از سنت دیرینه شب یلدا همه خانواده‌ها در خانه بزرگ فامیل جمع می‌شوند و طولانی‌ترین شب سال را در کنار هم سپری می‌کنند. اعضای خانواده دور سفره یلدا می‌نشیند و با خواندن شعر، داستان‌های قدیمی و روایت‌هایی از شاهنامه این شب را به بهترین شکل و در کمال آرامش سپری می‌کنند.
رسم غذای شب یلدا در سیستان و بلوچستان
مردم سیستان و بلوچستان در شب چله بیشتر از مواد غذایی مثل نخود، باقالی و لوبیا سبز استفاده می‌کنند. این غذاها که به آن «کرو» گفته می‌شود همراه با برنج سرو می‌شود.
برخی روستاییان سیستان و بلوچستان در بخشی از روستا جمع می‌شوند، آتش روشن می‌کنند و در کنار هم از محصولات باغ مثل سیب زمینی و حبوبات برای درست کردن غذا استفاده می‌کنند.
درواقع مردم اکثر روستاهای سیستان و بلوچستان سعی می‌کنند در شب یلدا بیشتر با استفاده از محصولات باغ و کشاورزی خودشان غذا درست کنند. یک غذای معروف شب یلدا در سیستان و بلوچستان «دانکو» است.
«دانکو» درواقع ترکیب برنج و کنجد است که با پودر خرما شیرین می‌شود. برخی در زبان محلی به این غذا «پشک» نیز می‌گویند. غذای دیگر مردم سیستان و بلوچستان در شب یلدا «چنگال» است. «چنگال» یک غذای ساده و مقوی است که با استفاده از خرما، نان و روغن محلی آماده می‌شود و به دلیل طبع گرمی که دارد برای روزهای سرد زمستانی بسیار مناسب است.
تنقلات شب یلدا در سیستان و بلوچستان
مردم سیستان و بلوچستان در شب یلدا از اعضای خانواده و مهمان‌های خود با تخمه هندوانه، خربزه، عناب، پسته و هندوانه و انار پذیرایی می‌کنند. این مردم هندوانه را از تابستان لا به لای کاه قرار می‌دهند تا برای شب یلدا سالم بماند.
همچنین در این شب مردم سیستان بلوچستان هندوانه را همراه با پودری به نام «شیرینک» سرو می‌کنند. این پودر از جوشاندن گندم نیم‌کوب و گوشت و تخمه هندوانه تهیه می‌شود و سپس زیر نور آفتاب خشک می‌شود. در نهایت نیز آن را پودر و الک می‌کنند و در کنار هندوانه سرو می‌نمایند.
بازی‌های شب یلدا در سیستان و بلوچستان
«چوک» یکی از بازی‌های رایج در یلدای سیستان و بلوچستان است. این بازی با استفاده از چوب درخت خرما انجام می‌شود. برای این بازی چوب را به ۸ تکه یک اندازه تقسیم می‌کنند و سپس در گروه‌های ۴ تا ۶ نفره دور هم جمع می‌شوند و جدولی روی زمین یا مقوا می‌کشند.
بازی چوک شباهت زیادی به منچ و مارپله دارد و هر فرد با انداختن چوب در پشت دست خود می‌تواند وارد بازی شود. هر کسی زودتر قلعه را فتح کند، در این بازی برنده می‌شود.
آداب و رسوم شب یلدا در استان مرکزی
از زمان‌های قدیم رسوم شب یلدا در استان مرکزی و شهر اراک برای ۳ روز متوالی و با نام‌های شب چله بزرگ، شب چله وسطی و شب چله کوچک جشن گرفته می‌شد. در خمین و روستاهای اطراف آن در شب چله رسمی به نام «پشت کوه» اجرا می‌شود.
در این شب همه افراد خانواده در هر کجا که باشند، شب در خانه جمع می‌شوند و دور سفره شب چله می‌نشینند. مردم این منطقه معتقد هستند که سر سفره یلدا باید ۷ خوراکی هندوانه، خربزه، انار، سیر، به و انگور و ۲ نوع ترشی پیاز و سیر ترشی قرار بگیرد. خوردن انگور و کدو حلوایی پخته شده از اصلی‌ترین رسومات شب چله استان مرکزی است.
غذا و خوراکیهای شب یلدا در استان مرکزی
در استان مرکزی نیز زنان و دختران باسلیقه شهر قبل از شب یلدا انواع میوه، تنقلات، هندوانه، انگور، تخمه، نخودچی کشمش و خرما را در ظروف سرو می‌چینند و روی سفره یلدا قرار می‌دهند. در اکثر شهرهای استان مرکزی در شب چله یک گوسفند را ذبح می‌کنند و برای شام می‌پزند. به این رسم «اتلیک» گفته می‌شود.
بسیاری از روستاییان یک گوسفند را از تابستان انتخاب می‌کنند و به خوبی از آن مراقبت می‌کنند تا در شب چله چاق و فربه شود. سپس آن را سر می‌برند و برای شب یلدا با آن یک شام لذیذ درست می‌کنند.
یکی از محبوب‌ترین غذاهای شب یلدا در استان مرکزی از جمله اراک و شهرها و روستاهای اطراف «جزلاق» یا همان جغول بغول معروف است. برای تهیه این غذا دل و قلوه گوسفند را همراه با سیب زمینی سرخ می‌کنند و همراه با شربت انگور میل می‌کنند.
رسم و رسوم شب چله برای عروس و داماد در استان مرکزی
در استان مرکزی در شب چله خانواده داماد برای شب یلدای عروس «شب چله‌ای» می‌فرستند. حتی افرادی که دختری را برای پسر خود در نظر دارند، در شب چله برای او هدیه‌ای به عنوان شب چله‌ای می‌فرستند.
در شب چله‌ای معمولاً یک قواره پارچه پیراهنی، کفش، نان شیرینی، گردو، بادام، کشمش، سنجد، آجیل تزیین شده و چند نوع میوه را در چند مجمع قرار می‌دهند و بعد از تزیین کردن به خانه عروس می‌برند. معمولاً داماد در شب چله به خانه عروس می‌رود و بعد از خوردن شام و تقدیم کردن هدایا به خانه بازمی‌گردد.
شب بعد از شب چله خانواده عروس یک کیسه حمام، جوراب و دستمالی که عروس خودش درست کرده یا بافته را در مجمع می‌گذارند و برای داماد می‌فرستند.
آداب و رسوم شب یلدا در چهارمحال و بختیاری
شب یلدا در چهارمحال و بختیاری برای مردم چهارمحال و بختیاری یعنی جمع شدن دور کرسی و خوردن خوراکیهای خوشمزه خانه مادربزرگ. در این روز همه افراد در خانه بزرگ خاندان جمع می‌شوند سفره شب یلدا با تنقلاتی مثل کشمش، بادام، گردو، سنجد، گندم، شاهدانه و کشک‌های سنتی تزیین می‌شوند. مثل همه شهرهای دیگر مردم استان چهارمحال و بختیاری نیز در این شب فال حافظ می‌گیرند و مراسم شاهنامه‌خوانی دارند.
غذاها و خوراکیهای استان چهارمحال و بختیاری در شب یلدا
مردم چهارمحال و بختیاری در شب یلدا معمولاً «کدو تنبل آب پز» درست می‌کنند و آن را نماد «خورشید» می‌دانند. آش کشک نیز از خوشمزه‌ترین و اصلی‌ترین غذاهای این استان در شب یلدا است. خوردن گندم بو داده، لبو، شلغم پخته شده، برنجک و شاهدانه بو داده نیز از رسومی است که از قدیم توسط خانم‌های خانه در شهرکرد برای شب یلدا انجام می‌شود.
مردم چهارمحال و بختیاری در شب یلدا حتماً مقداری ماست، شیر، پنیر، کنجد، کدو و نان جو می‌خورند و معتقد هستند که خوردن این غذاها موجب افزایش فراوانی و نعمت تا پایان سال می‌شود.
رسم و رسوم شب چله برای عروس و داماد در چهارمحال و بختیاری
بختیاری‌ها در شب چله هدایای مخصوصی برای عروس و داماد در نظر می‌گیرند. معمولاً مردم این استان برای شب یلدا مقداری بادام و گندم را تفت می‌دهند و همراه با برنج و مرغ، شیرینی شب یلدا و میوه برای عروس و دامادی که تازه ازدواج کرده‌اند آماده می‌کنند و می‌فرستند.
آداب و رسوم یلدا در شیراز
می‌دانید مردم استان فارس و شهر شیراز در شب یلدا چه آداب و رسومی دارند؟ شب یلدا در شیراز مثل سایر شهرهای ایران نیز بسیار باشکوه و در کنار اعضای خانواده و دوستان برگزار می‌شود. در شیراز از یک دی ماه تا دهم ماه بهمن را به عنوان «چله بزرگ» و از دهم بهمن تا اول اسفند را به عنوان «چله کوچک» می‌شناسند و از اول تا آخر اسفند را نیز «چله پیرزن» می‌نامند و معتقد هستند که ۴ روز آخر چله بزرگ و ۴ روز اول چله کوچک سردترین روز سال است.
گرفتن «فال کلوک» یکی از اصلی‌ترین آداب و رسوم شیرازی‌ها در شب یلدا است. این فال مخصوص خانم‌هاست. در این مراسم خانم‌های شیرازی‌ها دور هم جمع می‌شوند و فال کلوک می‌گیرند. «کلوک» کوزه دهان‌گشادی است که در آن روغن، شیره، رب انار یا ترشی می‌ریزند. روی کوزه با لعابی سبز پوشیده شده است.
در این فال همه خانم‌ها یک علامت یا نشانه‌ای خاص در کلوک می‌اندازند. سپس یک دختر بچه دست در کلوک می‌کند و یک نشانه را خارج می‌کند و به دیگران نشان می‌دهد. در ادامه زنی شروع به خواندن ترانه محلی می‌کند و هر شخص با توجه به ترانه مخصوص به علامت خود، برداشتی از فال می‌کند.
غذا و خوراکیهای شب یلدا در شیراز
مردم شیراز در این شب دور سفره یلدا جمع می‌شوند و از طعم آجیل مشکل گشا، خرما، انجیر، کشمش و هندوانه شیرین لذت می‌برند. یکی دیگر از آداب و رسوم مردم شیراز در شب چله خوردن غذاهای گرم و سرد در کنار هم است. شیرازی‌ها معتقد هستند که در شب یلدا باید از خوراکیهای طبع گرم و سرد در کنار هم استفاده شود تا فرد دچار سردی و گرمی نشود. از همین رو در کنار هندوانه که طبع سردی دارد، از خوراکیهای گرم مثل رنگینک خرما، انجیر و ارده شیره استفاده می‌کنند.
سوالات متداول درباره آداب شب چله در شهرهای مختلف ایران
چرا رسم است که در شب یلدا انار می‌خورند؟
انار با رنگ قرمز خود نماد خورشید و شادی است و خوردن آن نیروی باروری و برکت را افزایش می‌دهد. این میوه در ادیان و افسانه ها جایگاه ویژه‌ای دارد و به عنوان میوه‌ای مقدس شناخته می‌شود. در دین زرتشت از شاخه‌ها و میوه انار در مراسم مذهبی استفاده می‌شود و این درخت از «درختان مینوی» محسوب می‌شود.
در شب یلدا خانواده‌ها چه می‌کنند؟
در شهرهای مختلف رسم بر این است که در شب چله معمولاً یک قواره پارچه پیراهنی، کفش، آجیل تزیین شده و چند نوع میوه را در چند مجمع قرار می‌دهند و بعد از تزیین کردن به خانه عروس می‌برند. معمولاً داماد در شب چله به خانه عروس می‌رود و بعد از خوردن شام و تقدیم کردن هدایا به خانه بازمی‌گردد.
رسومات شب یلدا در تهران چگونه است؟
در تهران معمولا سنت‌های خاص و متفاوتی در شب یلدا اجرا نمی‌شود. در این روز همه اعضای خانواده دور هم جمع می‌شوند و از انواع شیرینی، دسر و غذاهای مختلفی که تدارک دیده شده، میل می‌کنند.
علت نامگذاری شب یلدا چیست؟
یلدا در زبان رایج مسیحیت که به آن «سریانی» گفته می‌شد، به معنای «تولد و زایش» است. هنوز مشخص نیست که این واژه چطور وارد زبان فارسی شده اما برخی شواهد نشان می‌دهد که ورود مسیحیان اولیه‌ای که در رم باستان زندگی می‌کردند به ایران، موجب ورود این واژه به زبان ما شده است.
شب یلدا چقدر قدمت دارد؟
گفته می‌شود که باستان شناسان شواهدی پیدا کرده‌اند که نشان می‌دهد شب یلدا از ۷ هزار سال پیش نیز در کشور برگزار می‌شده است. اما با این حال می‌توان گفت که شب یلدا از ۵۰۰ سال قبل از میلاد به رسمیت شناخته شد و از زمان داریوش یکم وارد فرهنگ ایرانیان باستان شد.
شب یلدا دقیقا کِی هست؟
تاریخ دقیق شب یلدا طبق سنت‌های قدیمی و کهن ایرانیان در ۳۰ آذر از غروب آخرین روز پاییز تا طلوع خورشید در اولین روز دی برگزار می‌شود. مقاله چرا شب یلدا طولانی تر از شب های دیگر است را هم بخوانید.
